ਮੈਂ ਖ਼ੁਦ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਉਂ ਮੈਂ  ਇੰਨੇ ਸਾਲ ਬੀਤਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਉਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਕਿਉਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ   ਹੁਣ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਇਹ ਕਿੱਸਾ ਸੁਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ,ਕਹਿ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਊ ਉਦੋਂ  ਡਰਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ     
           ਭਾਉ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਵਰ੍ਹੇ   ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਉਸ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦਾ ਕੋਈ ਤਾਲੁਕ ਨਹੀਂ, ਮਿਲਣੀ ਗਿਲਨੀ ਦੇ ਕੋਈ ਬਹਾਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ  ....ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਉਹ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਨਹੀਂ ਪਰ.....
           ਅਕਸਰ ਇਹ ਕਿੱਸਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਸੁਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸਾਡੀ ਦੀਦਾ ਦਲੇਰੀ ਦਾ ਬਖਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਾਊ ਨੂੰ ਡਰਿਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ  ...ਜਦ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਭਾਊ ਡਰ ਗਿਆ ਸੀ  l
           ਪੂਰੀ ਗੱਲ ਸਮਝਣ ਵਾਸਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨਾ ਪਵੇਗਾ  ...ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਿਰਦਾਰ ਭਾਊ ਦਾ ਵੀ ਹੈ  l

ਘਟਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ ,ਜਿੰਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਹਿਜ਼ਰਤ ਕਰ ਕੇ ਯੂ..ਪੀ ਲਖੀਮਪੁਰ ਖੀਰੀ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਾਂ  l ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਘਰ ਸਨ ਂਜੋ ਪੰਜ, ਦਸ –ਦਸ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਵਿੱਥ ਤੇ ਵਸੇ ਹੋਏ ਸਨ । ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਇਹਨਾਂ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਉਥੇ "ਝਾਲਾ "ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ  ਮਾਹੌਲ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਓਧਰ ਗਏ ਸਾਂ ਪਰ ਉੱਥੇ ਵੀ ਮਾਹੌਲ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਸੀ   , ਲੁੱਟਾਂ ਖੋਹਾਂ ਆਮ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਇਹ ਵਾਰਦਾਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਝਾਲਿਆਂ ਤੇ ਹੀ ਵਾਪਰਦੀਆਂ । ਕਿਉਂਕਿ ਉਥੋਂ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਦਿਹਾਤੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ  ,ਪਿੰਡਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ' ਪਿੰਡਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ  ਖੇਤਾਂ ਚ  ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਦਿਹਾਤੀ" ਝਾਲੇ" ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ    ।ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਇਕ ਘਰ ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਲਈ ਅਕਸਰ ਲੋਕ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ  l  ਪੁਲਸ ਅਤੇ ਪੰਚਾਇਤ  ਆਦਿ ਸਿਰਫ਼ ਨਾਵਾਂ ਵਾਸਤੇ ਹੀ ਸਨ  .l  ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕਿਸਮ ਦਾ ਡਰ ਸੀ  l
         ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਕਸਬਾ  ਪੈਂਦਾ ਸੀ" ਮੈਂਗਲਗੰਜ "… ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਪਿੰਡ ਹੋਏਗਾ ਪਰ ਜੀਟੀ ਰੋਡ ਤੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਹ ਕਸਬਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ lਇੱਥੇ ਸੀਤਾਪੁਰ ਅਤੇ ਲਖਨਊ ਨੂੰ  ਜਾਂਦੀਆਂ   ਬੱਸਾਂ ਖੜ੍ਹਦੀਆਂ ਸਨ l  
ਮਠਿਆਈ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਤੇ ਲੋਕ ਚਾਹ ਪੀਂਦੇ ਤੇ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗੁਲਾਬ ਜਾਮਣ ਵੀ ਖਾਂਦੇ...ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਲਾਬ ਜਾਮਣਾਂ ਦਾ ਸੁਆਦ ਮੈਨੂੰ ਅੱਜ ਤਕ ਵੀ ਯਾਦ ਹੈ    l
            ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ  ਇਸ ਕਸਬੇ ਤੋਂ ਕੱਚੇ ਰਾਹ ਜਾਂਦੇ ਸਨ  ....ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਮੈਗਲਗੰਜ ਆ ਜਾਂਦੇ  ....ਇੱਥੇ ਦੁਕਾਨਾਂ ਸਨ ਦਵਾਈਆਂ ਸਨ ,ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਸਨ  ,ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਠੇਕਾ ਵੀ ਸੀ  ..ਢਾਬਾ ਵੀ ਸੀ  l  ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ  l ਸਾਨੂੰ ਕਈ ਜਣਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਨਵੇਂ ਨਵੇਂ ਆਏ ਹੋਏ ਸਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਆਉਣਾ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ  l  ਅਸੀਂ ਹਸਰਤ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਜੋ ਬੱਸ ਚੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ  l
       ਅਜਿਹੀਆਂ ਪੰਜ ਦਾ ਸਵਾਰੀਆਂ ਤਕਰੀਬਨ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ  l
           ਯੂ.ਪੀ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ  ਕਸਬਿਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਰਿਵਾਜ ਹੈ ਕਿ ਉੱਥੇ ਹਫਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਵਾਰੀ ਮੰਡੀ ਲਗਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਬਜੀ ,ਮਸਾਲੇ, ਖੇਤੀ ਬਾੜੀ ਦੇ ਸੰਦ ਅਤੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰੋਜ਼ ਦੀਆਂ ਜਰੂਰਤਾਂ ਦਾ ਸਮਾਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ...ਇਸ ਦਿਨ ਆਸੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਆਬਾਦੀਆਂ ਚੋਂ ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਲੈਣ ਇੱਥੇ ਪਹੁੰਚਦੇ   ।  ਦੂਰ ਨੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਾਲੇ ਵੀ ਆਪਣਾ ਆਪਣਾ ਸਾਮਾਨ ਲੈ ਕੇ ਵੇਚਣ ਲਈ ਵੀ ਆਉਂਦੇ l  ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਮੈਕਲ ਗੰਜ ਜੇ ਮੇਲੇ ਵਰਗਾ  ਮਾਹੌਲ ਹੁੰਦਾ  l  ਇਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਲੋਕ ਦੁਕਾਨਾਂ ਰੇਹੜੀਆਂ ਫੜੀਆਂ ਲਾਉਂਦੇ ਤੇ ਲੋਕ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪੈਦਲ ਜਾਂ ਸਾਈਕਲ ਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਆਉਂਦੇ ,ਆਪਣੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ  ਸ਼ਾਮ ਤਕ ਲੈ ਕੇ ਮੁੜ ਜਾਂਦੇ  l
 ਇਹ ਅਜਬ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਸੀ.... ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁਣ ਵੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਲਦਿਆਂ ਹੋਵੇਗਾ ਜਾਂ ਨਹੀਂ  l

               ਮੈਂਗਲਗੰਜ ਵਿੱਚ ਮੰਗਲਵਾਰ ਤੇ ਵੀਰਵਾਰ ਨੂੰ ਇਹ ਬਜਾਰ  ਲਗਦਾ ।  ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਕਾਰ ਸੀ ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਕਾਰ ਤੇ ਵੀ ਇੱਥੇ ਆ ਸਕਦਾ ਸੀ  ....ਪਰ ਮੈਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕਾਰ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਾਸਤੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ...ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਸਾਈਕਲ ਹੀ ਵਧੀਆ ਸਾਧਨ ਹੈ  .... ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਸੰਗੀਆਂ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਈਕਲ ਤੇ ਆਉਂਦਾ  ...ਸਾਈਕਲ ਮੈਂ ਨਵਾਂ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ... ਹਰੇ ਰੰਗ ਦਾ  lਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਸਾਇਕਲ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਤੋਂ ਹਿਜ਼ਰਤ ਕਰਕੇ ਆਏ ਪੰਡਤਾਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਤੇ ਖੜੀ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਸਾਂ ..
        ਉਸ ਦਿਨ ਮੰਗਲਵਾਰ ਸੀ ਤੇ ਸੁਬ੍ਹਾ ਸੁਬ੍ਹਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੀ ਰੌਣਕ ਵਧ ਰਹੀ ਸੀ  ....ਲੋਕ ਖਾਲਿਆਂ ਪਗਡੰਡੀਆਂ ਤੇ ਰਾਹਾਂ ਤੋਂ ਮੈਗਲਗੰਜ ਨੂੰ ਆ ਰਹੇ ਸਨ ..ਅਸਲ ਚ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ  l
              ਮੈਂ  ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਤੋਂ ਜਾਣਨ ਦੇ ਯਤਨ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਵਾਪਸ ਮੁੜਿਆ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਸਾਇਕਲ ਮੈਨੂੰ ਉੱਥੇ ਨਾ ਦਿਖਿਆ   । ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਸਾਡੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦਾ ਕਾਫੀ ਸਨੇਹ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਸਾਇਕਲ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ,
ਉਹ ਹਰਾ ਜਿਆ ! ਸਾਇਕਲ ?
 ਮੈਂ ਕਿਹਾ
,ਹਾਂ ,ਓਹੀ !
 ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਹੋਰ ਕੁਝ ਦੱਸਣ ਦੀ ਬਜਾਇ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਚਿਰ ਬੈਠ ਜਾਣ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ।ਲੱਗਭੱਗ ਅੱਧੇ  ਘੰਟੇ   ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਜੋ ਦੱਸਿਆ ਉਹ ਕੁੱਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੀ । ਉਸ ਅਨਸਾਰ ਸਾਇਕਲ ਕਾਲੇ ਭਾਊ ਨੇ ਚੱਕਿਆ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਬੜਾ ਖਤਰਨਾਕ ਬੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸਦਾ ਕੰਮ ਹੀ ਅਜਿਹੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਸਾਇਕਲ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਓ , ਕੀ ਸਾਇਕਲ ਪਿੱਛੇ ਅਜਿਹੇ ਬੰਦੇ ਨਾਲ ਪੰਗਾ ਲੈਣਾ ਹੈ । ਗੱਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ  ਠਾਕੁਰ ਆ ਗਿਆ......ਠਾਕੁਰ ਦੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਇੱਜ਼ਤ ਸੀ ਤੇ ਰੋਅਬ ਵੀ  ਤੇ ਉਸਨੇ ਵੀ ਕੁੱਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕਿਹਾ ,
" ਆਪ ਲੋਗ ਕਾਰੋਂ ਮੋਟਰੋਂ ਮੇਂ ਘੁੰਮਨੇ ਵਾਲੇ………..ਛੋੜੋ ਸਾਇਕਲ ਕੋ ..ਬਦਮਾਸ਼  ਹੈ  ।"  ਠਾਕੁਰ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਸੀ  ....ਖ਼ਾਸਕਰ ਕਾਰ ਤੋਂ  .....ਪਤਾ ਨਹੀ...ਮੈਨੂੰ ਕਿਉਂ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਠਾਕੁਰ ਅੰਦਰੋਂ  ਖਾਤੇ ਮੁਸਕਰਾ ਰਿਹਾ ਸੀ  ....ਉਹ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਹੈ ਸੀ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਚੁਭ ਗਈ ਸੀ  l
ਚੜ੍ਹਦੀ ਉਮਰ ਸੀ । ਘਰੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ ਪਰ ਮਨ ਚ ਕਸਕ ਸੀ ਤੇ ਡਰ ਵੀ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਇਥੇ ਰਹਿਣ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ , ਪ੍ਰਦੇਸ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੋਈ ਜੀਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ  ...ਸੋਚਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਬੇਚੈਨੀ ਕਾਰਨ ਪੂਰੀ ਰਾਤ ਨੀਂਦ ਨਹੀਂ ਆਈ  ।
           ਮੈਂ ਸੁਬ੍ਹਾ ਸੁਬ੍ਹਾ ਹੀ ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਕੋਲ ਚਲਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਦਾ ਘਰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰ ਹੀ ਸੀ  .....ਤੇ ਉਸੇ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਆ ਜ਼ਮੀਨ ਲਈ ਸੀ  l  ਚਾਚੇ ਨੇ ਗੱਲ ਸੁਣੀ ਤਾਂ ਉਹਦਾ ਚਿਹਰਾ ਵੀ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਗਿਆ  l  ਚਾਚੇ ਦਾ ਵੀ ਪੂਰੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਨਾਮ ਸੀ ਫ਼ੌਜੀ ਸਾਬ੍ਹ  ...ਇਕ ਰੋਹਬ ਸੀ ਜੋ ਇਸ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਫਿੱਕਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਸੀ  l
        ਚਾਚੇ ਨੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚੋਂ ਆਪਣੇ ਜਾਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਸਾਈਕਲ  ਵਾਲੇ ਕੁੱਬੇ ਚੋਰ ਦਾ ਪਤਾ ਕੀਤਾ  l  ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਉਲਝਣਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ, ਬੰਦਾ ਬੜਾ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੈ ....ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਨਦੀ ਉਤੇ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ  ..
   ਸਾੲੀਕਲ ਭੁੱਲ ਜਾਓ  
   ਪਰ ਚਾਚੇ ਕੋਲ ਆਉਣ ਤਕ ਮੁੱਦਾ ਸਾਈਕਲ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸੀ ਇਹ ਮੁੱਦਾ ਹੋਂਦ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਿਆ ਸੀ  ...ਸ਼ਾਇਦ ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਹੋਣਾ ਕਿ ਬਣਿਆ ਬਣਾਇਆ ਰੋਅਬ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇੱਥੇ ਰਹਿਨਾ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ  l
    ਨਦੀ ਸਾਡੇ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਪੰਜ ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸੀ  ....ਉਸ ਨੂੰ ਕੱਚਾ ਰਸਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ  l   ਚਾਚੇ ਨੇ ਕੱਪੜੇ ਬਦਲ ਲਏ ਤੇ ਆਪਣੀ ਰਫ਼ਲ ਹੱਥ ਚ ਲੈ ਕੇ ਚੱਲਣ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ  l   ਚਾਚਾ  ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਪੈਦਲ ਹੀ ਜਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਿ ਆਉਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਰਾਹੀ ਸਾਨੂੰ ਦੇਖ ਲੈਣ.....ਪ੍ਰੀਤ ਸਮਝ ਲੈਣ ਕਿ ਅਸੀਂ ਦਬਨ ਵਾਲੇ ਨਹੀਂ  l
  ਚਾਚੇ ਦੀ ਇਹ ਸਾਰੀ ਚੇਸ਼ਟਾ ਇਸ ਕਾਰਨ ਸੀ  ਕਿ ਉਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਣਿਆ ਰਹੇ ਜੋ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਜੀਵਨ ਕਠਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ  l
          
     
              ਕੱਚੇ ਰਸਤੇ ਤੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰ ਹੀ ਗਏ ਸਾਂ ਕਿ ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਲੱਛੂ ਨੇ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰ ਲਈ ਸੀ  l   ਲਛਮਣ   ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਬਦਮਾਸ਼ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ ਪਿੰਡਾਂ ਵਾਲੇ ਡਰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਚਾਚੇ ਤੋਂ ਉਹ ਖ਼ੌਫ ਖਾਂਦਾ ਸੀ  l    ਉਸ ਨੇ ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਵਿਅੰਗਾਤਮਕ ਢੰਗ ਵਿੱਚ ਸਾਈਕਲ ਚੁੱਕੇ ਜਾਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਚਾਚਾ ਹੋਰ ਖਿਝ ਗਿਆ ..ਲੱਛਣ ਦੀ ਹਲਕੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਨੇ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸਾਡੀ ਸਥਿਤੀ ਤੇ ਹੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ  ...ਉਸ ਦੀ ਮੁਸਕੁਰਾਹਟ ਸਾਡੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਵੀ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਸੀ  l ...
       ਹੁਣ ਮੁੱਦਾ ਸੀਰੀਅਸ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ  ....ਇੱਜ਼ਤ ਦਾ ਮਸਲਾ....ਮੈਂ ਹੋਂਦ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਬਹੁਤਾ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ਪਰ ਚਾਚੇ ਦੇ ਰੰਗ ਢੰਗ ਦੇਖ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਦਾ ਅਸਲ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ  ....ਮੈਂ ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਵੀ ਸੋਚਦਾ ਸੀ ਕਿ ਚਾਚੇ ਕੋਲ ਆ ਕੇ ਮੈਂ ਗਲਤੀ ਕਰ ਲਈ ਹੈ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਵਧਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ    l   
    ਕੋਸੀ ਕੋਸੀ ਧੁੱਪ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਤੁਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਂ  l  ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਜਦੋਂਕਿ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ  l  ਸ਼ਾਇਦ ਚਾਚਾ   ਮੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਤਣਾਅ ਵਿੱਚ ਸੀ ਤੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਵੀ  l    
       ਨਦੀ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਰਸਤਾ ਲੱਗਪੱਗ ਸੁੰਨਾ ਜਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਹੁਣ ਉਹ ਰਸਤਾ ਚੌੜਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ  l  ਸ਼ਾਇਦ ਨਦੀ ਨੇੜੇ ਸੀ  l    ਅਖੀਰ ਚਮਕਦੀ ਰੇਤ ਨਜ਼ਰ ਆਈ  l  
    ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਕਲਪਨਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉੱਥੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਗਦੀ ਹੋਈ ਨਦੀ ਹੋਵੇਗੀ ਪਰ ਉਹ ਸੁੱਕੀ ਹੋਈ ਨਦੀ ਸੀ ਸ਼ਾਇਦ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸੁੱਕੀ ਹੋਈ  ....ਦੂਰ ਕਿਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਣੀ ਵਗ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇੱਥੇ ਰੇਤ ਹੀ ਰੇਤ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ  l
       ਕੋਈ ਇਸ ਉਜਾੜ ਬੀਆਬਾਨ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ  ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ  l  ਮੈਨੂੰ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਦੇ ਬੋਲ ਯਾਦ ਆਏ" ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਆਦਮੀ"  
  ਥੋੜੀ ਦੂਰ ਅੱਗੇ ਗਏ ਤਾਂ ਢਲਾਣ ਤੇ ਦੋ ਛੱਪਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਔਰਤ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਚਾਰਾ ਪਾ ਰਹੀ ਸੀ.....ਛੱਪੜ ਆਦਿ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਕੰਧ ਸੀ ਮੈਂ ਕਈ ਵਾਰ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਇਸ ਵੀਰਾਨੇ ਵਿਚ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਕੰਧ ਦੀ ਕੀ ਤੁੱਕ ਹੈ  .....ਵਿਹੜੇ ਚ ਖੜ੍ਹੀ ਪੁਰਾਣੀ ਟਰਾਲੀ ਦੇ ਟਾਇਰ ਪਤਾ ਨ੍ਹੀਂ ਕਦੋਂ ਦੇ ਪੈਂਚਰ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ  ....   ਔਰਤ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ  ....ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਵੀ ਕੁਝ ਨਾ ਬੋਲੀ ਤਾਂ ਚਾਚੇ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ  
ਭਾਊ.......।
ਔਰਤ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਥਾਂ ਅੰਦਰ ਗਈ ਤੇ ਵਾਪਸ ਨਾ ਆਈ । ਮੈਂ ਵਾਰ ਵਾਰ ਆਪਣੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਸਾਇਕਲ ਵਾਸਤੇ ਦੌੜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਕਿਤੇ ਨਜ਼ਰ ਨਾ ਆਇਆ.....ਅਸਲ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਾਹੌਲ ਦੀ ਨਜ਼ਾਕਤ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਹੁਣ ਸਾਈਕਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ  l  
 ਹਾਂ ਬਈ ਜੁਆਨੋ ..  ਭਾਰੀ ਜਿਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਦਿਆਂ ਹੀ ਮੈਂ ਸਮਝ ਗਿਆ ਕਿ ਭਾਊ ਆ ਗਿਆ  l
ਉਹ ਨੰਗੇ ਪਿੰਡੇ ਸੀ , ਮੁੱਛਾਂ ਕੁੰਢੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ ਤੇ ਕੇਸ ਜੂੜੇ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿੱਚ ਸਿਰ ਤੇ ਬੰਨੇ ਹੋਏ ਸਨ । ਉਹ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ... l  
     ਮੈਂ ਕਈ ਵਾਰ ਚਾਚੇ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਫੜੀ ਬੰਦੂਕ ਵੱਲ  l   ਮੈਨੂੰ ਚਾਚੇ ਵੱਲੋਂ   ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦੀ ਉਡੀਕ ਸੀ  l    ਚਾਚੇ ਜੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਪਸੀਨੇ ਦੀਆਂ ਹਲਕੀਆਂ ਹਲਕੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਚਮਕ ਰਹੀਆਂ ਸਨ  ....ਪਰ ਚਾਚੇ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਗੜ੍ਹਕ ਮੌਜੂਦ ਸੀ    l
 "   ਸਾੲੀਕਲ ਮੋੜਦੇ  ਜਿਹੜਾ  ਕੱਲ੍ਹ ਬਾਜ਼ਾਰ   ਤੋਂ ਚੱਕ ਲਿਆਇਐਂ  "
         , ਪਤਾ ਜੇ ਕਿੱਥੇ ਖੜੇ ਓ ........ਜਉ ਟੁਰ ਜਾਓ ।
ਕੁੱਝ ਪਲ ਚੁੱਪ ਰਹੀ , ਤਣਾਅ ਭਰੀ ਚੁੱਪ l  
      ਭਾਊ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਭਾਵਹੀਣ ਸੀ ...ਘਬਰਾਹਟ ਦਾ ਕੋਈ ਨਾਂ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ  ...ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਮੈਂ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ    l  
    ਹੁਣ ਵਾਰੀ ਚਾਚੇ ਦੇ ਬੋਲਣ ਦੀ ਸੀ ਤੇ ਮੈਂ  ਡਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿਤੇ ਚਾਚਾ ਬੰਦੂਕ ਹੀ ਨਾ ਤਾਂਨ ਦੇਵੇ  ਕਿਤੇ ਚਲਾ ਹੀ ਨਾ ਦੇਵੇ  l
ਪਰ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਮੇਰੇ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਦੇ ਉਲਟ ਹੋਈ  l  ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਹੀ ਜੋ ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮਾਮਲਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇ  l
" ਕੱਲ੍ਹ ਤਕ ਸਾਇਕਲ  ਕਾਲੇ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਤੇ   ਛੱਡ ਆਈਂ ਨਹੀਂ ਤਾਂ  ....."ਇਹ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਚਾਚੇ ਨੇ ਪੈਰ ਪੁੱਟ ਲਏ ਸਨ l
ਮੈਂ ਚਾਚੇ ਤੋਂ ਵੀ ਕਾਹਲਾ ਸੀ   l  
ਮੈਂ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਕਰ ਮਨਾਇਆ ...ਪਰ ਵਾਪਸ ਜਾਂਦਿਆਂ ਚਾਚਾ  ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰ ਰਿਹਾ....ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਇੰਨੇ ਤਣਾਅ ਵਿੱਚ ਸੀ ਕਿ ਭੋਲੀ ਹੀ ਗਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲ ਆਇਆ ਹਾਂ .......ਪੁਆੜੇ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਨਾਲ ਹੈ    l  ਸਾਡੇ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਵੀ ਤਣਾਅ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਕੰਧ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ  l   
ਅਸੀਂ  ਭਾਊ ਦੇਘਰ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਦੂਰ ਹੀ ਸਾਂ ਕਿ ਪਿੱਛੋਂ ਅਵਾਜ ਆਈ…………..
ਖਲੋ……..ਜੋ………ਖਲੋ…….. ਇਹ ਭਾਊ ਸੀ ,ਜੋ ਮੇਰੇ ਹਰੇ ਸਾਇਕਲ ਕੇ ਸਵਾਰ ਸੀ । ਚਾਚੇ ਦਾ ਹੱਥ ਰਾਇਫਲ ਤੇ ਕਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਮੈਂ ਵੀ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਾਸਤੇ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ  l
 ਮੈਂ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ  ਅਖੀਰ ਉਹੀ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਦਾ ਡਰ ਸੀ ..ਅੱਡੇ ਖਤਰਨਾਕ ਬੰਦੇ ਦੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਧਮਕੀ ਦੇਣਾ ਖ਼ਤਰੇ ਤੋਂ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ ਸੀ  ....ਉਸ ਨੇ ਵੀ ਤਾਂ  ਕੁਝ ਕਰਨਾ ਹੀ ਸੀ  l
        ਭਾਊ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਆਇਆ ਅਤੇ ਸਾਈਕਲ ਤੋਂ ਉਤਰ ਗਿਆ ..ਹੁਣ ਉਸ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੂੰਖਾਰ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਿਹਾ  l ਉਹ ਨੰਗੇ ਪੈਰੀ ਸੀ .ਪੈਰ ਰਸਤੇ ਦੇ ਰੇਤੇ ਦੇ ਟਿਕਾਉਂਦਿਆਂ  ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ  
"ਆਹ ਈ ਜੇ ਤੁਹਾਡਾ ਸੈਕਲ ,ਲਓ ਸਾਂਭੋ  !
ਉਸ ਨੇ ਸਾਈਕਲ ਦੇ ਹੈਂਡਲ ਲਗਪਗ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਛੱਡ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਸੀ  ...ਭਾਊ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਸੀl ਉਸ ਦਾ ਸੰਬੋਧਨ ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਸੀ  . ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਹੀ  ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ lਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ    "ਜੁਆਨਾ ... ਇਹਤਰਾਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਘਰ ਨਹੀਂ ਟੁਰ ਜਾਈਦਾ ਤੁਸਾ ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ ਸੁਣਿਆ ਨਹੀਂ  ...."ਭਾਊ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਚਾਚੇ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਸੀ  ...ਉਡੀਕ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕੋਈ ਉਹ ਕੁਝ ਕਹੇ  l  ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਹੀ ਇੰਨੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾ ਵਾਪਰਿਆ ਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਸ਼ਬਦ ਚਾਚੇ ਕੋਲ ਸਨ ਨਾ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਹੈਸੀਅਤ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੀ  l   
            
       ਅਸੀਂ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ, ਸਾਈਕਲ ਨਾਲ ਰੇੜ੍ਹ ਕੇ ਲਿਆਂਦਾ  l
ਸਾਈਕਲ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਸੀ ਤੇ ਮੈਂ ਸਮਝ ਵੀ ਰਿਹਾ ਸੀ ਇਹ ਸਾਈਕਲ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਇਹ ਰੋਅਬ ਵਾਪਿਸ ਆਇਆ ਸੀ ਜੋ ਉਥੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ  ...ਤੇ ਭਾਊ ਨੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਸੋਚ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ  l
     ਮੈਂ ਕਈ ਵਾਰ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਭਾਊ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਸਾਡਾ ਇਹ ਰੋਅਬ ਕਿਉਂ ਵਾਪਸ ਕੀਤਾ...ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ  ਕਿਉਂ ਵਾਪਸ ਕੀਤਾ ਜਦ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਰੋਅਬ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ  ...ਇਹ ਰੋਅਬ ਹੀ ਤਾਂ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਪਰਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਡਰ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਇਹ ਉਸ ਦਾ ਡਰ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਨਦੀ ਵੱਲ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਫਟਕਦਾ  l
    ਖ਼ੈਰ ਮੈਂ ਸਾਲ ਕੁ  ਉੱਥੇ ਰਰਿਹਾ ,ਉਸ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਸੀ  l  
ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਰੋਅਬ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ  ..ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਵੀ ਲੱਗਦਾ ਹੋਵੇ ਕੇ ਭਾਊ ਡਰ ਗਿਆ ਸੀ  ....ਪਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਮੈਨੂੰ ਕਿਉਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਲੱਗਿਆ  l  ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਸਾਈਕਲ ਵਾਪਸ ਨਾ ਵੀ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਵੀ ਉਹ ਡਰਨ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ .....ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਈਕਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਵਾਪਸ ਕੀਤਾ ਬਲਕਿ ਆਪਣੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਰੋਅਬ ਸਾਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕੀਤਾ ਸੀ   l   
          ਉਹ ਉਹ ਹਾਲਾਤ ਹੰਢਾ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ਤੇ ਸਾਡੇ ਸਮਝਦਾ ਸੀ  ...ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੇ ਕੀਮਤੀ ਸ਼ੈਅ ਆਪਣੇ ਦਬਦਬੇ  ਵਿੱਚੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹਾ ਦਬਦਬਾ  ਸਾਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ  ਸੀ ....ਉਹ ਜਾਨਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਥੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਇਹ ਸਾਡੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੀਮਤੀ ਸ਼ੈਅ ਸੀ   l
 ---
ਤਰਸੇਮ  ਬਸ਼ਰ
9814163071

" ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪੈਸੇ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ ਪਰ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਇਸ ਕਿਰਦਾਰ ਨੂੰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਸੀਂ ਅਮਰ ਹੋ ਜਾਵੋਗੇ  "  ਮੁਜ਼ੱਫਰ ਅਲੀ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਚਰਚਿਤ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ  l  ਮੁਜ਼ੱਫਰ ਅਲੀ ਨੂੰ  ਰੇਖਾ ਦੇ ਨੈਣ ਨਕਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ ਅਦਾ ਦਾ ਅਕਸ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ....ਜਿਸ ਕਿਰਦਾਰ ਨੂੰ ਪਰਦੇ ਤੇ ਉਤਾਰਨ ਲਈ ਉਹ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਵਿਉਂਤਾਂ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਨ    l
       ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਰੇਖਾ ਨੇ ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਸੋਚਿਆ ਫਿਰ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਕਿਰਦਾਰ ਨੂੰ ਜਾਨਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁਜ਼ੱਫਰ ਅਲੀ ਨੂੰ ਹਾਂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ  ....ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੀ ਮੀਲ ਦਾ ਪੱਥਰ ਕਹੀ ਜਾਂਦੀ ਫ਼ਿਲਮ "ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ " ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ.....ਜੋ ਇਕ ਕਲਾ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਮਕਬੂਲੀਅਤ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ  ਸਭ ਹੱਦਾਂ ਬੰਨ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਦਿਆਂ ਇਕ ਵੱਡੀ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ  l
      ਮੁਜ਼ੱਫਰ ਅਲੀ ਦੀ ਗੱਲ ਸਹੀ ਸਾਬਤ ਹੋਈ ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ ਰੇਖਾ ਦੀਆਂ ਬਿਹਤਰੀਨ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਕਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ  ਐਵਾਰਡ ਵੀ ਮਿਲਿਆ....ਤੇ ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ ਵੇਖਾ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਖਿਆਮ ਸ਼ਾਇਰ ਸ਼ਹਿਰਯਾਰ ਦੇ ਦੀ ਬਿਹਤਰੀਨ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਕਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ    l
           ਸਮੀਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਮੌਜੂਦ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਫਿਲਮ ਵੀ ਸਾਹਿਤਕ ਲਿਖਤ ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਹੈ  l  ਇਹ ਲਿਖਤ ਸੀ ਮਿਰਜ਼ਾ ਹਾਦੀ ਰੁਸਵਾ ਦੀ  ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਮ ਸੀ "ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ ਅਦਾ"  l  ਅਵਧ ਦੇ ਨਾਮਚੀਨ  ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਰ  l
             ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ ਅਵਧ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ  ਅਵਧ ਮਤਲਬ ਲਖਨਊ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਇਲਾਕਾ  ... ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਜ਼ੁਬਾਨ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਰਦੂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਪੁੱਠ ਹੈ  l  
       ਫਿਲਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇੱਕ ਤਵਾਇਫ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ  ....ਇੱਥੇ ਇਹ ਦੱਸਣਾ ਵੀ ਵਾਜਬ ਰਹੇਗਾ ਕਿ ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ ਬਣਨ ਤੋਂ   ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ  ਕਮਾਲ ਅਮਰੋਹੀ ਤਵਾਇਫ਼ਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ   ਇਕ ਵੱਡੀ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਜੋ ਬਹੁਤ ਮਕਬੂਲ ਵੀ ਹੋਈ ਸੀ "ਪਾਕੀਜ਼ਾ  "
           ਮੁਜ਼ੱਫਰ ਅਲੀ ਦੇ ਖੈਰਖਵਾਹ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਅੰਦੇਸ਼ਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਨਵੀਂ ਫ਼ਿਲਮ ਨੂੰ ਕੌਣ ਦੇਖੇਗਾ  ......ਕਿੱਥੇ  ਪਾਕੀਜ਼ਾ ਜੋ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਸੀ ਜਿਸ ਤੇ ਅਥਾਹ ਪੈਸਾ ਲੱਗਿਆ ਸੀ ਕਿੱਥੇ ,ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਹਨ ਆਪਣਾ ਛੋਟਾ ਬਜਟ  l    ਪਰ ਮੁਜ਼ੱਫਰ ਅਲੀ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਸੀ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਵੀ, ਤਤਕਾਲੀਨ ਹਾਲਾਤ ,ਅਤੇ ਪਾਤਰਾਂ   ਦੀਆਂ ਮਜਬੂਰੀਆਂ  ਵੀ   l
               ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਪਰਦੇ ਤੇ ਜੀਵੰਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ,ਉਸ ਦੇ ਹਾਣੀ ਫ਼ਾਇਦਿਆਂ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਚੁੱਕੇ ਸਨ  l  ਫ਼ਿਲਮ "ਕਹਾਣੀ "ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵੀ ਦੇਖਣ ਵਾਲੀ ਹੈ  ....ਫ਼ਿਲਮ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਜੋ ਕਿ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਗ੍ਰਾਮੀਣ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ  ..ਸਮਝ ਵੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ  ....ਤੁਸੀਂ ਲਗਪਗ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਗ੍ਰਾਮੀਣ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਉਤਸੁਕਤਾ ਨਾਲ ਦੇਖਦੇ  ਹੋl
ਲਖਨਊ ਵਿਚ ਨਵਾਬਾਂ ਦੀ ਰਹਿਣ ਸਹਿਣ ਅਤੇ ਕੋਠਿਆਂ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਦਸ਼ਾ ਵੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ  l  ਫ਼ਿਲਮ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹੋ ਕਿ ਤਵਾਇਫ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣ ਲਈ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ....ਏਕਤਾ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ l  
        ਫਿਲਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਇਹ ਮੁਖਤਸਰ (ਛੋਟੀ )  ਵੀ ਹੈ ਪਰ ਕਿਸੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਵੀ  l   ਫੈਜ਼ਾਬਾਦ ਦੇ ਗ੍ਰਾਮੀਣ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਵਿਵਾਦ ਕਾਰਨ  ਦੁਸ਼ਮਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੇਟੀ  ਅਮੀਰਨ  ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਦੀ ਹਾਲੇ ਮੰਗਣੀ ਹੀ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਗਿਆਰਾਂ ਬਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਹੀ ਹੈ  l ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਲਖਨਊ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਅਮੀਨਾ ਬਾਈ ਨੂੰ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਕੋਠੇ ਦੀ ਮਾਲਕਨ ਹੈ  l   
           ਅਮੀਨਾ ਬਈ ਕੋਠੀ ਦੀ ਮਾਲਕ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ ਪਰ ਕੁੰਠਾ ਚਲਾਉਣਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਸ ਦੀਆਂ ਮਜਬੂਰੀਆਂ ਕਰਕੇ ਹੈ  ...l  ਉਹ ਅਮੀਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੀ ਹੈ  l  
            ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਅਮੀਰਨ ਨਾਲ ਇਸ ਜ਼ੁਲਮ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਚੱਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਕੋਠੇ ਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਉਪਰੰਤ ਵੱਡੀ ਹੋਣ ਤੇ ਉਹ ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਤਵਾਇਫ਼ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ  l  ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ ਕੋਲ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦਾ ਹੁਨਰ ਹੈ ਤਾਂ ਮੌਸੀਕੀ ਦੀ ਤਾਲੀਮ ਵੀ ਹੈ ਤੇ ਹੁਸਨ ਦੀਆਂ ਅਦਾਵਾਂ ਵੀ, ਜਲਦੀ ਹੀ ਪੂਰੇ ਲਖਨਊ ਵਿਚ  ਉਸ ਦੀ ਤੂਤੀ ਬੋਲਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ  ...ਨਵਾਬ ਉਸ ਦੇ ਮੁਰੀਦ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ  l        
            ਫਿਲਮ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਵਿਚ ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਅਵਧ ਦਾ ਵਿਆਹ ਵਾਸਤੇ ਸੰਗੀਤਬੱਧ ਲੋਕ ਗੀਤ ਸੁਣਦੇ ਹੋ ਉਥੇ ਹੀ ਉਸਤਾਦ ਸੁਲਤਾਨ ਖਾਨ ਸਾਹਬ ਦਿ ਠੁਮਰੀ "ਝੂਲਾ ਕਿੰਨੇ ਢਾਲਾ ਰੇ....."  ਵੀ ਸੁਣਦੇ ਹੋ ਜੋ ਅਤਿਅੰਤ ਸੁਰੀਲਾ ਨਗਮਾ ਹੈ  l  ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਖ਼ੱਯਾਮ ਸਾਹਬ ਦੇ ਸੰਗੀਤਬਧ ਗਾਣੇ ਜੋ ਕਿ ਆਸ਼ਾ ਭੌਂਸਲੇ ਦੁਆਰਾ ਗਾਏ ਗਏ ਸਨ ਦੇ ਹਸੀਨ ਸਹਾਰੇ ਨਾਲ ਕਹਾਣੀ ਅੱਗੇ ਵਧਦੀ ਹੈ  l
        ਕੋਠੇ ਤੇ ਨਵਾਬ ਸੁਲਤਾਨ ਵੀ ਆਉਂਦੇ ਹਨ  (ਫ਼ਾਰੂਕ ਸ਼ੇਖ )   ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ ਨਾਲ ਹਕੀਕੀ ਇਸ਼ਕ ਹੈ  l   ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ ਅਦਾ ਵੀ ਸੁਲਤਾਨ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਹ ਪ੍ਰੇਮ ਕਥਾ ਅਧੂਰੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ  ਹੈ  l
    ਇਹ ਪ੍ਰੇਮ ਕਥਾ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਫਿਲਮਾਈ ਗਈ ਹੈ  ....ਫਿਲਮ ਦੇ ਇੱਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੇ ਦੋ ਸੰਵਾਦਾਂ ਨਾਲ ਇਸ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਅੱਗੇ ਰੱਖਦਾ ਹਾਂ ਜਿਸ ਤੋਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਕਿਸ ਕੈਫੀਅਤ ਦੇ ਸਨ  ...l   
         ਸੁਲਤਾਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ ਅਦਾ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ "ਉਸ ਦਿਨ ਜਿਹੜਾ ਕਲਾਮ ਤੁਸੀਂ ਸੁਨਾਇਆ ਸੀ ...ਮੇਰੇ ਤੇ ਛਾ ਗਿਆ ਸੀ  ....ਤੁਹਾਡੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਮਦਹੋਸ਼ ਕਰ ਦੇਵੇ  ...ਮੈਂ ਤਾਂ ਦਾਦ ਦੇਨਾ ਵੀ ਭੁੱਲ ਗਿਆ ਸੀ  "
    "ਅੱਛਾ.... ਦਾਦ ਦੇਣਾ ਵੀ ਭੁੱਲ ਗਏ ਸੀ ...ਫਿਰ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਦਾਦ  ਹੋ ਵੀ ਕੀ ਸਕਦੀ ਹੈ  " ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ ਦੁਆਰਾ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਇਹ ਸੰਵਾਦ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ..ਤੁਸੀਂ ਸਤਬਦ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ  ਹੋ l
   ਪੂਰੀ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇ ਸੰਵਾਦ ਅਰਥ ਭਰਪੂਰ ਹਨ  ....ਜਿਵੇਂ ਇਕੋ ਸੰਵਾਦ ਵਿਚ ਦੀਨਾ ਪਾਠਕ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦਿਆਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ  "  ਇਹ ਜੋ ਉਸਤਾਦ ਜੀ ਨੇ ਕੋਠੇ   ਤੇ ਇਹ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਰੀ ਡੋਲੀ ਲੈ ਕੇ ਇੱਥੇ ਆਏ ਸਨ  ....ਫਿਰ ਇੱਥੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ  "
    ਇਸ ਮੁਖਤਸਰ ਦੇ ਫ਼ਿਕਰੇ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਅਵਧ ਦੇ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ  ਕੋਠਿਆਂ ਦਾ  ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਵਿਰਲ ਰਾਹੀਂ ਤੱਕ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹੋ  ...l

         
        ਫਿਲਮ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰਯਾਰ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਫ਼ਿਲਮ ਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ  l
       ਸੁਲਤਾਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਅਤੇ ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ ਦੀ ਮੁਹੱਬਤ ਕੋਠਿਆਂ ਵਿਚ ਪਨਪ ਰਹੀ ਸੀ ਪਰ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਇਹ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ  .....ਸੁਲਤਾਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਘਰਦਿਆਂ ਦੇ ਦਬਾਅ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਵਿਆਹ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਹਾਮੀ ਭਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ  l  
       ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ, ਸੁਲਤਾਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਨੂੰ ਦਿਲੋਂ ਅਪਣਾ ਤਸਲੀਮ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ  ...ਜੀਵਨ ਬਦਲਣ ਦਾ ਉਸ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਬਿਖਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ  l
       ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਫੈਜ਼ ਅਲੀ (ਰਾਜ ਬੱਬਰ  )ਦਾ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ......ਉਹ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਬਾਗੀ ਹੈ  ....
ਟੁੱਟੇ ਹੋਏ ਦਿਲ ਨਾਲ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਸ਼ਾਇਰਾ ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ ਉਸ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੀ ਹੈ  ....ਪਰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਹੱਥੋਂ ਮਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ  l
        ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਦਬਦਬਾ ਵਧਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਲਖਨਊ ਦੇ ਇਹ ਕੋਠੇ ਵੀ ਉੱਜੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ  ..... ਇਸੇ ਉਜਾੜੇ ਦੌਰਾਨ ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ ਆਪਣੀ ਮਾਤ ਭੂਮੀ" ਫੈਜ਼ਾਬਾਦ "ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ  l     ਉੱਥੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਪਛਾਣ ਰਿਹਾ... ਉਸ ਨੂੰ ਉਮਰਾਓ ਜਾਣਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹਨ  .....ਜਉਮਰਾਓ ਜਾਨ ਜੋ ਨਰਤਕੀ ਹੈ ,ਜੋ ਸ਼ਾਇਰਾ ਹੈ, ਜੋ ਸੋਹਣਾ ਗਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਨਵਾਬਾਂ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਲਖਨਊ  ਇੱਕ ਤਵਾਇਫ਼ ਹੈ  l
           ਇਸੇ ਹੀ ਮਰਹਲੇ ਤੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ਭਾਵੁਕ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ   ਉਹ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵੀ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਮਾਂ ਉਸ ਨੂੰ  ਨੂੰ ਭਾਵੁਕ ਹੋ ਕੇ ਗਲੇ ਲਗਾਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਭਰਾ ਉਸ ਨੂੰ ਚਲੇ ਜਾਣ ਲਈ ਕਹਿ ਦਿੰਦਾ ਹੈ  .....ਉਸ ਨੂੰ ਉਹ ਭੈਣ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨਹੀਂ... ਜੋ ਇੱਕ ਤਵਾਇਫ਼ ਹੈ  l
           ਫਿਲਮ ਇੱਥੇ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ  ....ਆਖ਼ਰੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵਿਚ ਉਹ ਫਿਰ ਕੋਠੇ ਤੇ  ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ  ......ਪਰ ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਭਰ ਲਈਆਂ ਸੋਚਾਂ ਇੱਥੇ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ  .....ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਹੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਲੋਗਾਂ ਨਾਲ ਰਹਿ ਆਏ ਹਾਂ  ...l  
           ਉਮਰਾਓ ਜਾਨ ਅਦਾ ਦੇ ਲੇਖਕ  "ਮਿਰਜ਼ਾ ਹਾਦੀ  ਰੁਸਵਾ"  ਹੁਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਕਬੂਲੀਅਤ ਨੂੰ ਛੂਹ ਰਹੇ ਹਨ  .....ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਹ ਭਾਵੇਂ ਕਹਾਣੀ  1870 ਦੇ ਦੌਰ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਲਿਖੀ ਸੀ.....ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਨਾਵਲ ਅੱਜ ਵੀ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਕ ਵੀ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਕਈ ਵਾਰੀ ਉਲੱਥੇ ਵੀ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ  l
       ਕੋਠੇ ਦੀ ਮਾਲਕਿਨ ਦੇ ਫਰਮਾ ਬਰਦਾਰ ਨੌਕਰ ਵਜੋਂ ਗੌਹਰ ਰਜ਼ਾ ਦੇ ਪਾਤਰ ਵਿਚ ਨਸੀਰੂਦੀਨ ਸ਼ਾਹ  ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਹਨ....ਪਰ ਪਾਤਰ ਵਿਚ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਸੀਰੂਦੀਨ ਸ਼ਾਹ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ... ਉੱਥੇ ਕੋਠੇ ਦਾ ਇੱਕ ਫਰਮਾ ਬਰਦਾਰ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ  ਹੈ l

ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
9814163071

ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਜਬ ਕਰਿਸ਼ਮੇ ਹੁੰਦੇ  i  ਪਿੰਡ ਦੇ ਨਾਲ ਦੀ ਲੰਘਦੇ ਸੇਮ ਨਾਲੇ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ  , ਉਸ ਦਾ ਵੇਗ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦਾ  ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਆਮ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ ਨਾਮਾਤਰ ਪਾਣੀ ਹੀ ਹੁੰਦੈ  i ਸਾਲ ਮੈਨੂੰ ਠੀਕ ਠੀਕ ਯਾਦ ਨਹੀਂ  ਪਰ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਦੋ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਬਹੁਤ ਮੀਂਹ ਪਿਆ  i  ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਖੇਡਣਾ ਵੀ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਮਿਲਣਾ ਜੁਲਣਾ ਵੀ  i ਬਾਹਰ ਚੌਕ ਵਿੱਚ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੀ ਸੱਥ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਹਿੰਦੇ , ਚੌਂਕ ਹੀ ਕਹਿੰਦੇ ਸਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ  i ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਉੱਚੀਆਂ ਸਨ ਕਈ ਘਬਰਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ  l
ਇਹ ਆਥਣ ਦਾ ਵੇਲਾ ਸੀ  i  ਫਿਰ ਮਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਸੇਮ ਨਾਲੇ ਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਨੇ ਕਿਉਂਕਿ ਸੇਮ ਨਾਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਕਿੱਕਰ ਡਿੱਗ ਪਈ ਹੈ  i  ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸੇਮ ਨਾਲੇ ਦੇ ਟੁੱਟਣ ਦਾ ਡਰ ਹੈ  i ਉਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੀ ਸਿਰਫ਼ ਕਲਪਨਾ ਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ  ਹਾਂ  i  ਪਿੰਡ ਵਾਲੇ ਉਸ ਥਾਂ ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਕਿੱਕਰ ਡਿੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ  i  ਮੈਂ ਤੇ ਮੇਰਾ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਇਸ ਸਭ ਨੂੰ  ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਖ ਰਹੇ ਸਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਫ਼ਿਲਮ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੋਵੇ  i
       ਮੀਂਹ ਫਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ  i ਅਸੀਂ ਸੇਮ ਨਾਲੇ ਵਿਚ ਏਨਾ ਪਾਣੀ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੇਖਿਆ.... ਇਸ ਦਾ ਰੰਗ ਵੀ ਭੂਰਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਬੂਟੇ ਵੀ ਤਰ ਕੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ l ਪਹਿਲਾਂ ਟਰੈਕਟਰ ਨਾਲ ਰੱਸਾ ਪਾ ਕੇ ਕਿੱਕਰ ਨੂੰ ਖਿੱਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਪਰ ਇਹ ਅਸਫਲ ਰਹੀ  l ਸਮੱਸਿਆ ਦਰਅਸਲ ਵੱਡੀ ਸੀ   ਕਿੱਕਰ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਰਾਤ ਭਰ ਵਿਚ ਸੇਮ ਨਾਲਾ ਟੁੱਟ ਸਕਦਾ ਸੀ  l ਉੱਤੋਂ ਹਨੇਰਾ ਪੈਣ ਵਾਲਾ ਸੀ  l  
    ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਮੁੰਡਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੇਖਣ ਵਾਲਾ ਸੀ  i ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਦਲੇਰੀ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਸੀ  i ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣਿਆਂ ਅੱਗੇ ਜਿਹੜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਖਿੱਧ ਦੱਸਦੇ ਰਹੇ ਹਨ  l
                   ਵਰ੍ਹਦੇ ਮੀਂਹ ਵਿਚ ਹੀ ਫੈਸਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿੱਕਰ ਨੂੰ ਵੱਢਿਆ ਜਾਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ  l  ਇਹ ਸੌਖਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ  l  ਕਿੱਕਰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਪਈ ਹੋਈ ਸੀ ਤੇ ਪਾਣੀ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਨਿਕਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕੁਝ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ  l  ਪਰ ਅਸੀਂ ਮਾਂ ਦੇ ਡਰਦਿਆਂ ਘਰੇ ਆ ਗਏ i ਮਾਂ ਨੂੰ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਪੂਰੇ ਹਾਲਾਤ ਸਮਝਾਏ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਮੱਥੇ ਤੇ ਚਿੰਤਾ ਦੀਆਂ ਲਕੀਰਾਂ ਆ ਗਈ ਸਨ l
            ਮਾਂ  ਉਸ ਸਮੇਂ ਮਸਾਲਾ ਕੁੱਟ ਰਹੀ ਸੀ ਰੋਟੀ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਲਈ  i  ਉਦੋਂ ਇਹ ਪੀਸੇ ਹੋਏ ਮਸਾਲੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ਹੁੰਦੇ  i  ਉਦੋਂ ਮਸਾਲਾ ਕੂੰਡਿਆਂ ਵਿਚ ਹੀ ਕੁੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ  i ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਮੈਂ  ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰੀ ਉਸੇ ਮਸਾਲੇ ਨਾਲ ਰੋਟੀ ਖਾ ਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੁੰਦਾ  i ਮਾਂ ਨੇ  ਛੇਤੀ ਛੇਤੀ ਰੋਟੀ ਬਣਾਈ ਸਾਨੂੰ ਦੋਹਾ  ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਖੁਆ ਕੇ ਉਸ ਉਸ ਨੇ ਸਟੋਵ  ਸਾਂਭ ਕੇ ਟਾਂਡ ਤੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ  ਜੋ  ਮੇਰੇ ਮਾਮੇ ਨੇ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ  ਲਿਆ ਕੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ  l  
ਬੱਤੀਆਂ ਵਾਲਾ ਸਟੋਵ  i
  ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਘਰ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚੀਜ਼ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ  ਸਟੋਵ ਹੀ ਆਈ ਸੀ  l  
                ਰਾਤ ਹੋਣ ਤਕ ਜਿਵੇਂ ਸਾਡੇ ਮਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਮੀਂਹ ਦਾ ਚਾਅ ਲੈ ਗਿਆ ਸੀ  l  ਉਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਕਾਰਨ ਸੀ  l  ਸਾਡੇ ਉਸ ਕੋਠੇ ਵਿਚੋਂ ਵੀ ਪਿੱਛੋਂ ਪਾਣੀ  ਡਿੱਗਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਰਹਿੰਦੇ ਸੀ  l  ਉਸ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਮਾਂ ਨਾਲ ਲੱਗ ਕੇ ਸੌਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ  l  ਮੈਨੂੰ ਵੀ  ਸੇਮ ਨਾਲੇ ਵਿੱਚ ਹੜ੍ਹ ਆਉਣ ਦਾ ਖਤਰਾ ਭੁੱਲ ਗਿਆ ਸੀ.. ਮੈਨੂੰ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਤਿਪ ਤਿਪ ਡਿਗਦੇ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਡਰ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ  l
੦ ਖੈਰ ...ਸਵੇਰੇ ਜਾਗੇ ਤਾਂ ਕਰੜੀ ਧੁੱਪ ਨਿਕਲੀ ਹੋਈ ਸੀ  l  ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਰਾਤ ਕਿੱਕਰ ਨੂੰ ਵੱਢ ਕੇ ਟਰੈਕਟਰ ਨਾਲ ਖਿੱਚ ਕੇ ਪਾਸੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ  l  ਮੈਂ ਉਦੋਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੁੰਡਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਿਆ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ  l  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੱਡਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਸੀ ਮੈਂ ਛੋਟਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੀ ਚਮਕ ਨੂੰ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ  ਤੇ ਇਹ ਵੀ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਂ ਪਿਓ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਪਿਆ ਹੋਵੇਗਾ  i
                      ਮਾਂ ਛੱਤ ਤੇ ਪੋਚਾ ਫੇਰਨ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੀ ਹੋਈ ਸੀ ਤੇ ਮੈਂ ਸੇਮ ਨਾਲੇ ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਤੁਰ ਪਿਆ ਸੀ  l ਮੈਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਸੀ ਕਿ ਮਾਂ ਨੂੰ ਚਿੰਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮੀਂਹ ਫਿਰ ਆਵੇਗਾ  ....ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੀਂਹ ਨਹੀਂ ਸਨ ਆਉਂਦੇ ਕਦੇ ਕਦਾਈਂ ਮਾੜਾ ਮੋਟਾ   ...ਉਦੋਂ ਝੜੀ ਵੀ ਲੱਗਦੀ ਸੀ ਕਈ ਕਈ ਦਿਨ ਮੀਂਹ ਪੈਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ  l
                 ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਿੱਜੇ ਹੋਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਕਰਿਸ਼ਮਾ ਹੋਰ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ  l  ਉਹ ਸੀ ਕੁਕ ਕੁਕ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਆਵਾਜ਼  ਤੇ ਝੁੱਗੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੱਖਣ ਬੌਰੀਏ ਦੇ ਘਰੇ ਚੱਲਦੇ ਸਪੀਕਰ ਵਿੱਚ ਨਾਗਿਨ  ਫਿਲਮ ਦੇ ਗਾਣੇ ਸਾਡੇ ਘਰਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਸਨ  l  ਆਮ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਦੋਹੇਂ ਹੀ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਸੁਣਦੀਆਂ  ਹੁੰਦੀਆਂ  l ਉਹ ਕੂਕ ਕੁਕ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ  ਕਾਇਨਾਤੀ ਰਿਦਮ ਹੁੰਦੀ  ...ਅੱਖਰਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ  ....ਮੈਂ ਉਸ ਕੋਹਲੂ ਤੇ ਕਦੇ ਬਹਿ ਗਿਆ ਜਿਸ ਦਾ ਮੈਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ  ਕਿ ਇਹ ਆਵਾਜ਼ ਉੱਥੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ  i  ਮੱਖਣ ਸਪੀਕਰ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ  ..ਤੇ ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੇ ਘਰ ਹੀ ਨਾਗਣ ਫਿਲਮ  ਦੇ ਗਾਣੇ ਆਪ ਵੀ ਸੁਣਦਾ ਤੇ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਵੀ ਸੁਣਾਉਂਦਾ  l  ਦੂਰੋਂ ਆਉਂਦੀ ਬੀਨ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਜਿਵੇਂ ਮਿਕਨਾਤੀਸੀ ਖਿੱਚ ਹੁੰਦੀ  l  ਕਈ ਵਾਰ ਮੇਰੇ ਲੂੰ ਕੰਡੇ ਵੀ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ  l
                   ਮੱਖਣ ਜ਼ਿਵੇ ਸਾਡੇ ਲਈ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦਾ ਸੌਦਾਗਰ ਸੀ  l
  ਉਹ ਝੁੱਗੀਆਂ ਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਝੁੱਗੀਆਂ ਭਾਵ ਬੌਰੀਆਂ ਦੇ ਕੁਝ ਘਰ ਜੋ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਹੀ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦੇ ਸਨ  l  ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਇਕ ਦੁਨੀਆਂ ਸੀ  l ਪੂਰੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਸਪੀਕਰ ਉਹਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਹੁੰਦਾ l  ਵਿਆਹ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ  l  ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਪੀਕਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਬੋਚ ਬੋਚ ਰਖਦਾ ਜਿਸ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸਿਰ ਹੁੰਦਾ .
ਸਿਲਵਰ ਦਾ ਸਿਰ  l
                  ਸਤੰਬਰ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮੰਦਰ ਤੇ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ...ਭਾਵੇਂ ਮੇਲਾ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਹਰ ਰੋਜ਼   ਹਰ ਰੋਜ਼ ਹੀ ਲੱਗਦਾ ਪਰ ਮੇਲੇ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਰੌਣਕ ਸਾਡੇ ਲਈ ਜਿਵੇਂ  ਜਾਦੂਗਰੀ ਦਾ ਕੋਈ ਖੇਲ੍ਹ ਹੋਵੇ  l  ਦਸ ਕੁ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਸੰਤ ਅਤੇ ਆਸੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਾਹੁਣੇ ਆਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ  ...l  ਸੁਬੀਆਂ ਤੇ ਝੰਡੀਆਂ ਚਿਪਕਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਬੰਨ੍ਹੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਤਾਂ ਮੰਦਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਗਦਾ ਜਿਵੇਂ ਜਾਦੂਗਰ ਨੇ ਕੋਈ ਜਾਦੂ ਕਰ ਕੇ ਮੰਤਰ ਫੂਕ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ  ..ਮੇਰੇ ਲਈ ਇਹ ਸੁਪਨੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ  l
              ਮੱਖਣ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਮੇਲੇ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ  l  ਉਹ ਸਾਈਕਲ ਤੇ ਆਉਂਦਾ ਸੀ  lਸਾਈਕਲ ਦੀ ਪਿਛਲੀ ਸੀਟ ਉੱਤੇ ਉਸ ਨੇ ਅਟੈਚੀ ਵਰਗਾ ਕੁਝ ਰੱਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਸ਼ੀਨ ਹੁੰਦੀ ਸੀ  ਤੇ ਅੱਗੇ ਸਪੀਕਰ ਟੰਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ...ਸਿਲਵਰ ਦੀ ਗੋਲ ਮਸ਼ੀਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਚਿੱਬ ਪਏ ਹੁੰਦੇ  ..ਪਰ ਉਸਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਿਆ ਪੈਂਦਾ   l   ਦੋ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਉਹ ਮਸ਼ੀਨ ਦੇ ਉੱਤੇ ਹੀ ਬੈਠਾ ਰਹਿੰਦਾ  l ਰਿਕਾਰਡ ਬਦਲਦਾ  ਰਹਿੰਦਾ ..ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ...ਉਹ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮਸ਼ੀਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਉਣ ਦਿੰਦਾ ਹੁੰਦਾ    l  ਮੰਦਰ ਤੇ ਉਹ ਯਮਲਾ ਜੱਟ ਦੇ ਗਾਣੇ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਕਾਰਜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ  ਸੀ ....ਜਦੋਂ ਯਮਲੇ ਦਾ ਗੀਤ" ਸਤਿਗੁਰ ਤੇਰੀ ਲੀਲਾ ਨਿਆਰੀ ਹੈ" ਵੱਜਣ ਲੱਗਦਾ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਹੁਣ ਮੇਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ  l

#ਬਚਪਨ    
ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ  9814163071

ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ  ਕਿ ਬਚਪਨ ਚ ਕਦੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਰਮੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ ਹੋਵੇ ਜਿੰਨੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ  ...ਉਹ ਮਸਤੀ ਦੇ ਦਿਨ ਸਨ, ਨਾ ਗਰਮੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਨਾ ਸਰਦੀ  i ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਖ਼ਰਾਬ ਸਨ ਤਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਗਰਮੀਆਂ  ਮੈਨੂੰ ਪੱਕਾ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਦੋ ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਸਾਲ  ਦੀਆਂ ਗਰਮੀਆਂ  , ਖ਼ਾਸਕਰ ਸ਼ਾਮਾ ਅਤੇ ਰਾਤਾ ਅਦਭੁੱਤ ਹੋ ਕੇ ਮਿਲਦੀਆਂ  l  ਕਈ ਘਰ ਨਾਲ ਦੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਦੀ ਛੱਤ ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਸੌਂਦੇ  l  ਛੱਤ ਤੇ ਰੋੜ੍ਹ ਬਹੁਤ ਸਨ ਜੋ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚੁਭਦੇ ਪਰ ਅਸੀਂ ਬੇਪ੍ਰਵਾਹ ਸਾਂ  .ਅਸੀਂ ਕਈ ਜਣੇ ਦੇਰ ਰਾਤ ਤਕ ਖੇਡਦੇ ਰਹਿੰਦੇ  l  
           ਵੱਡੇ , ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਾਚਾ ਚਾਚੀ ਤਾਇਆ ਤਾਈ ਕਹਿੰਦਾ ਹੁੰਦਾ  ਦੋ ਬਿਸਤਰਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਬੈਠਦੇ  ...ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਆਸ ਪਾਸ ਵਾਪਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ  ,  ਪਰ ਮੇਰੇ ਸਮੇਤ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ  ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦੀ  ....ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਦੀ ਛੱਤ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਡੀ ਸੀ  ...ਸਾਡੇ ਖੇਲਣ ਮੌਲਣ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਜਦੋਂ ਥੱਕ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਫਿਰ ਆ ਕੇ ਬਿਸਤਰਿਆਂ ਤੇ ਟਪੂਸੀਆਂ ਮਾਰਦੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ   ਫੜੋ ਫੜਾਈ ਦੀ ਖੇਡ ਖੇਡਦੇ  l
      ਅੱਜ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਾਂ ਪਿਓ ਦੇ ਝੋਰਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਖੜ੍ਹੇ ਦੇਖਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਉਹ ਆਲਮ ਯਾਦ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਸਾਨੂੰ ਵੱਡਿਆਂ ਦੇ ਸੰਸਿਆਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਾਹ ਵਾਸਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ  i
        ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਵੱਡੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਰਾਤਾਂ ਬਿਤਾਉਣੀਆਂ  ....ਇਸ ਤੱਥ ਦਾ ਸਾਡੇ ਲਈ ਉਹ ਇਹੀ ਫ਼ਰਕ ਸੀ ਵੱਧ ਖੇਡਾਂ ਵੱਧ ਹਾਸਾ ਵੱਧ ਆਨੰਦ  ....ਕਿਉਂ  ਕਿਵੇਂ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਸੀ  ...ਅਸੀਂ ਸ਼ਾਮ ਹੋਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦੇ  l  ਮਾਂ ,ਚਾਚੇ ਤਾਇਆਂ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਕੱਠ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬੈਠਦੀ ਉਹ ਇਕੱਲੀ ਬੈਠਦੀ ਸੀ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਦੋਵਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦੀ ਰਹਿੰਦੀ  l  ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਮੇਰੇ ਤੋਂ  ਤੋਂ ਢਾਈ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਵੱਡਾ ਸੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਉਹ ਕਿਉਂ ਜਲਦੀ ਮਾਂ ਕੋਲ ਜਾ ਕੇ ਬੈਠ ਜਾਂਦਾ ਫਿਰ ਸੌਂ ਜਾਂਦਾ ਪਰ ਮੈਂ ਜਲਦੀ ਸੌਣ ਵਾਲਿਆਂ  ਚ ਨਹੀ ਸੀ l
          ਮੈਨੂੰ ਅੱਜ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਥੋਂ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੀ ਉਹ ਮਾਂ ਦੇ ਫਿਕਰਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਸਮਝਦਾ ਸੀ  i
          ਛੱਤ ਤੇ ਖੇਡਦਿਆਂ ਮੈਂ ਕਈ ਵਾਰ ਉਸ ਪਗਡੰਡੀ ਵੱਲ ਦੇਖਣਾ  ਜੋ ਪਹਾੜੀ ਕਿੱਕਰਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰੀ ਹੋਈ ਸੀ  ...ਜੋ ਉਸ ਖੂਹ ਨੂੰ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਜਿਸ ਖੂਹ ਤੇ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਰੌਣਕ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ  ....ਰਾਤ ਨੂੰ ਸੁੰਨੀ ਪਈ ਪਰੜੀ ਦੇਖ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਡਰ ਲੱਗਣਾ  l  ਚੁਬੱਚੇ ਵਿੱਚ  ਪੈਂਦੀ   ਮੋਟਰ ਦੀ  ਦੀ ਧਾਰ ਦੀ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੀ  ...ਇਕ  ਅਲਹਿਦਾ ਤੇ ਸੋਹਣੀ ਆਵਾਜ਼  l  
         ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹ ਆਵਾਜ਼ ਕਦੀ ਕਦੀ ਕੰਨੀਂ ਪੈਂਦੀ ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਸੋਚਣਾ ਕਿ ਬੱਗੇ ਨੂੰ ਡਰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ  ?  ਬੱਗਾ ਲਾਲਿਆਂ ਦਾ ਸੀਰੀ ਸੀ  ...ਉਹ ਝੋਨੇ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲਾਉਣ ਲਈ ਰਾਤ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਕਲਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ  l  ਮੈਂ ਬੱਝੇ ਦਾ ਖੇਤਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਟਾਂ ਤੇ ਅਕਲ ਦੇ ਘੁੰਮਣ ਦਾ ਤਸੱਵਰ ਕਰਦਾ.. ਫਿਰ ਡਰ ਜਾਂਦਾ  l  
            ਖੂਹ  ...ਦਰਅਸਲ ਸਿਰਫ਼ ਖੂਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ,ਖੂਹ ਵਿੱਚ ਬੋਰ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਪੰਜ ਦੀ ਮੋਟਰ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ  .....ਨਾਲ ਹੀ ਮੋਟੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਦੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਚੁਬੱਚੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਸਨ ..ਨਿਸਚਤ ਤੌਰ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਚੌੜਾਈ ਅੱਠ ਫੁੱਟ ਦੀ ਸੀ    ....ਇਸ ਚੁਬੱਚੇ ਸ਼ਾਇਦ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੇ ਬਣੇ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਪਲੱਸਤਰ ਵੀ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਉਹ  ਉਹ ਉਖੜ ਗਿਆ ਸੀ ...ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਲਾਲ ਰੰਗ  ਦੀਆ     ਇੱਟਾਂ  ਬਾਹਰ ਆ ਗਈਆਂ ਸਨ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਇੱਟਾਂ   ਬਹੁਤ ਭਾਉਂਦੀਆਂ.... ਪਵਿੱਤਰ ਨਿਰਮਲ ਲੱਗਦੀਆਂ  l   ਚੁਬੱਚੇ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਦੋ ਦੋ ਫੁੱਟ ਚੌੜੀਆਂ ਸਨ  l  ਇਕ ਚੁਬੱਚਾ ਸ਼ਾਇਦ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇੱਕ ਚੁਬੱਚੇ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਧਾਰ ਡਿੱਗਦੀ  ....ਲੋਕ ਚੁਬੱਚੇ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਕੱਪੜੇ ਧੋਂਦੇ ਨਹਾਉਂਦੇ ਧੋਂਦੇ  ...ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ  .... ਸਮਝ ਲਓ ਇਸ ਚੁਬੱਚਾ ਯਾ ਖੂਹ ਪਿੰਡ ਦਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਸੀ  ...l
            ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਸੁਆਣੀਆਂ ਇੱਥੇ ਕੱਪੜੇ ਧੋਣ  ਲਈ ਆਉਂਦੀਆਂ ਸਨ  ....ਜੇ ਚੁਬੱਚਾ ਖਾਲੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉੱਚ ਬੱਚੇ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਧੋ ਲੈਂਦੀਆਂ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲੀ ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਕੱਪੜੇ ਧੋਂਦੀਆਂ  l
      ਚਬਚੇ ਦਾ ਠੰਢਾ ਪਾਣੀ ਗਰਮੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਠੰਢ ਲੱਗਣ ਲਾ ਦਿੰਦਾ  ....ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚੇ  ਚੁਬੱਚੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ ਮੋਘਰੇ ਵਿਚ ਇੱਟਾਂ ਲਾ   ਲੈਂਦੇ  ....ਫਿਰ ਚੁਬੱਚਾ ਉੱਪਰ ਤਕ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ...ਇਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਤਲਾਅ  ..ਉਹ ਉਪਰ ਤੱਕ ਭਰੇ ਹੋਏ ਚ ਬੱਚੇ ਵਿੱਚ ਦੂਰੋਂ ਭੱਜ ਭੱਜ ਕੇ ਛਾਲਾਂ ਮਾਰਦੇ  ...ਚੁਬੱਚੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਕਈ ਵਾਰ ਉੱਛਲ ਕੇ ਆਸੇ ਪਾਸੇ ਜਾ ਡਿੱਗਦਾ  ...ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਬੱਗਾ   ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਸੀ  l  
        ਗਰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਝੋਨੇ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਮੋਟਰ ਕਦੇ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦੀ  ....ਕਦੇ ਬਿਜਲੀ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਬੰਦ ਵੀ ਰਹਿੰਦੀ ਤਾਂ ਚੁਬੱਚੇ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲੋਕ ਆ ਕੇ ਨਹਾਉਂਦੇ ਸਨ  ....l ਚੁਬੱਚੇ ਵਿੱਚ ਜੰਮੀ ਹੋਈ ਹਰੀ ਕਾਈ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਲੱਗਦੀ ਸੋਹਣੀ ..ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਗਦੀ  ਜਿਵੇਂ ਕਾਇਨਾਤ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਵਲ ਛਾਈ ਹੋਵੇ  l  
          ਚੁਬੱਚੇ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਦਾ ਪਾਣੀ ਇਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਨਾਲੀ ਰਾਹੀਂ ਇਕ ਹੋਰ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਚੁਬੱਚੇ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਦਾ ਸੀ ਜੋ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਪਾਸੇ ਖੁੱਲ੍ਹਦਾ ਸੀ  .....ਅਸੀਂ ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਉਸ ਛੋਟੇ ਚੁਬੱਚੇ ਵਿੱਚ ਨਹਾਉਂਦੇ ਨਾਲੀ ਵਿਚੋਂ ਆਉਂਦੇ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਰਹਿੰਦੇ  ...ਕਈ ਵਾਰ ਉਸ ਨਾਲੀ ਵਿਚ ਬੈਠ ਜਾਂਦੇ ਨਾਲੀ ਭਰ ਕੇ ਉੱਛਲਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਦਿਲ ਵੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਉੱਛਲ ਦਾ  , ਖ਼ੁਸ਼ ਹੁੰਦਾ  l
       ਵੱਡਿਆਂ ਸਮੇਤ ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਚਾਚੇ ਵਿਜੈ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਸਨ  .....ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਵਾਂਗ ਚਾਚਾ ਵਿਜੇ ਵੀ ਖੂਹ ਤੇ ਹੀ ਨਹਾਉਣ ਆਉਂਦਾ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਸੰਦ ਕਿ ਕੋਈ ਚੁਬੱਚਾ ਭਰ ਲਵੇ, ਕੋਈ ਨਾਲੀ ਵਿਚ ਬੈਠ ਜਾਵੇ  ....ਚਾਚੇ ਵੀਜ਼ੇ ਦੇ ਆਉਣ ਤੇ ਅਸੀਂ ਆਸ ਪਾਸ ਹੋ ਜਾਣਾ  l
       ਬਹਰਹਾਲ  .....ਮੈਂ  ਇਸ ਰਹੱਸ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕਿਆ ਕਿ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀ ਸਰਦੀ ਕਿਉਂ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦੀ  ....ਬੇਪਰਵਾਹੀ ਦੇ ਦਿਨ ਸਨ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਿ ਇਸ ਕਰਕੇ   ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੰਨੀ ਗਰਮੀ ਸਰਦੀ ਪੈਂਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ  i  
    ਪਰ...     ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ  ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਗਰਮੀ ਕਾਰਨ ਝੁਲਸਦਿਆਂ  ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਚਬੱਚੇ ਦੇ ਠੰਢੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਯਾਦ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੋਈ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ  ਬਾਰਸ਼ ਦੀਆਂ ਕਣੀਆਂ ਡਿੱਗਣ ਦਾ ਤਸੱਵਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ  ..ਜੋ ਉਸ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਰੇਤਾ  ਤੇ ਕਈ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਡਿੱਗੀਆਂ ਸਨ  l
   ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
9814163071

ਮੈਂ ਖ਼ੁਦ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਉਂ ਮੈਂ  ਇੰਨੇ ਸਾਲ ਬੀਤਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਉਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਕਿਉਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ   ਹੁਣ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਹਾਦਰੀ ਦਾ ਇਹ ਕਿੱਸਾ ਸੁਣਾਇਆ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ,ਕਹਿ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਊ ਉਦੋਂ  ਡਰਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ     
           ਭਾਉ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਵਰ੍ਹੇ   ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਉਸ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦਾ ਕੋਈ ਤਾਲੁਕ ਨਹੀਂ, ਮਿਲਣੀ ਗਿਲਨੀ ਦੇ ਕੋਈ ਬਹਾਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ  ....ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਉਹ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਨਹੀਂ ਪਰ.....
           ਅਕਸਰ ਇਹ ਕਿੱਸਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਸੁਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸਾਡੀ ਦੀਦਾ ਦਲੇਰੀ ਦਾ ਬਖਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਾਊ ਨੂੰ ਡਰਿਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ  ...ਜਦ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਭਾਊ ਡਰ ਗਿਆ ਸੀ  l
           ਪੂਰੀ ਗੱਲ ਸਮਝਣ ਵਾਸਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨਾ ਪਵੇਗਾ  ...ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਿਰਦਾਰ ਭਾਊ ਦਾ ਵੀ ਹੈ  l

ਘਟਨਾ ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ ,ਜਿੰਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਹਿਜ਼ਰਤ ਕਰ ਕੇ ਯੂ..ਪੀ ਲਖੀਮਪੁਰ ਖੀਰੀ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਾਂ  l ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਘਰ ਸਨ ਂਜੋ ਪੰਜ, ਦਸ –ਦਸ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਵਿੱਥ ਤੇ ਵਸੇ ਹੋਏ ਸਨ । ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਇਹਨਾਂ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਉਥੇ "ਝਾਲਾ "ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ  ਮਾਹੌਲ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਓਧਰ ਗਏ ਸਾਂ ਪਰ ਉੱਥੇ ਵੀ ਮਾਹੌਲ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਸੀ   , ਲੁੱਟਾਂ ਖੋਹਾਂ ਆਮ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਇਹ ਵਾਰਦਾਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਝਾਲਿਆਂ ਤੇ ਹੀ ਵਾਪਰਦੀਆਂ । ਕਿਉਂਕਿ ਉਥੋਂ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਦਿਹਾਤੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ  ,ਪਿੰਡਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ' ਪਿੰਡਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ  ਖੇਤਾਂ ਚ  ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਦਿਹਾਤੀ" ਝਾਲੇ" ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ    ।ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਇਕ ਘਰ ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਲਈ ਅਕਸਰ ਲੋਕ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ  l  ਪੁਲਸ ਅਤੇ ਪੰਚਾਇਤ  ਆਦਿ ਸਿਰਫ਼ ਨਾਵਾਂ ਵਾਸਤੇ ਹੀ ਸਨ  .l  ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਕਿਸਮ ਦਾ ਡਰ ਸੀ  l
         ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਕਸਬਾ  ਪੈਂਦਾ ਸੀ" ਮੈਂਗਲਗੰਜ "… ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਇਹ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਪਿੰਡ ਹੋਏਗਾ ਪਰ ਜੀਟੀ ਰੋਡ ਤੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਹ ਕਸਬਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ lਇੱਥੇ ਸੀਤਾਪੁਰ ਅਤੇ ਲਖਨਊ ਨੂੰ  ਜਾਂਦੀਆਂ   ਬੱਸਾਂ ਖੜ੍ਹਦੀਆਂ ਸਨ l  
ਮਠਿਆਈ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਤੇ ਲੋਕ ਚਾਹ ਪੀਂਦੇ ਤੇ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗੁਲਾਬ ਜਾਮਣ ਵੀ ਖਾਂਦੇ...ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਲਾਬ ਜਾਮਣਾਂ ਦਾ ਸੁਆਦ ਮੈਨੂੰ ਅੱਜ ਤਕ ਵੀ ਯਾਦ ਹੈ    l
            ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ  ਇਸ ਕਸਬੇ ਤੋਂ ਕੱਚੇ ਰਾਹ ਜਾਂਦੇ ਸਨ  ....ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਮੈਗਲਗੰਜ ਆ ਜਾਂਦੇ  ....ਇੱਥੇ ਦੁਕਾਨਾਂ ਸਨ ਦਵਾਈਆਂ ਸਨ ,ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਸਨ  ,ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਠੇਕਾ ਵੀ ਸੀ  ..ਢਾਬਾ ਵੀ ਸੀ  l  ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ  l ਸਾਨੂੰ ਕਈ ਜਣਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਨਵੇਂ ਨਵੇਂ ਆਏ ਹੋਏ ਸਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਆਉਣਾ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ  l  ਅਸੀਂ ਹਸਰਤ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਜੋ ਬੱਸ ਚੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ  l
       ਅਜਿਹੀਆਂ ਪੰਜ ਦਾ ਸਵਾਰੀਆਂ ਤਕਰੀਬਨ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ  l
           ਯੂ.ਪੀ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ  ਕਸਬਿਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਰਿਵਾਜ ਹੈ ਕਿ ਉੱਥੇ ਹਫਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਵਾਰੀ ਮੰਡੀ ਲਗਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਬਜੀ ,ਮਸਾਲੇ, ਖੇਤੀ ਬਾੜੀ ਦੇ ਸੰਦ ਅਤੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰੋਜ਼ ਦੀਆਂ ਜਰੂਰਤਾਂ ਦਾ ਸਮਾਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ...ਇਸ ਦਿਨ ਆਸੇ ਪਾਸੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਆਬਾਦੀਆਂ ਚੋਂ ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਲੈਣ ਇੱਥੇ ਪਹੁੰਚਦੇ   ।  ਦੂਰ ਨੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਾਲੇ ਵੀ ਆਪਣਾ ਆਪਣਾ ਸਾਮਾਨ ਲੈ ਕੇ ਵੇਚਣ ਲਈ ਵੀ ਆਉਂਦੇ l  ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਮੈਕਲ ਗੰਜ ਜੇ ਮੇਲੇ ਵਰਗਾ  ਮਾਹੌਲ ਹੁੰਦਾ  l  ਇਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਲੋਕ ਦੁਕਾਨਾਂ ਰੇਹੜੀਆਂ ਫੜੀਆਂ ਲਾਉਂਦੇ ਤੇ ਲੋਕ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪੈਦਲ ਜਾਂ ਸਾਈਕਲ ਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਆਉਂਦੇ ,ਆਪਣੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ  ਸ਼ਾਮ ਤਕ ਲੈ ਕੇ ਮੁੜ ਜਾਂਦੇ  l
 ਇਹ ਅਜਬ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਸੀ.... ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁਣ ਵੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਲਦਿਆਂ ਹੋਵੇਗਾ ਜਾਂ ਨਹੀਂ  l

               ਮੈਂਗਲਗੰਜ ਵਿੱਚ ਮੰਗਲਵਾਰ ਤੇ ਵੀਰਵਾਰ ਨੂੰ ਇਹ ਬਜਾਰ  ਲਗਦਾ ।  ਹਾਲਾਂਕਿ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਕਾਰ ਸੀ ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਕਾਰ ਤੇ ਵੀ ਇੱਥੇ ਆ ਸਕਦਾ ਸੀ  ....ਪਰ ਮੈਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕਾਰ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਾਸਤੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ...ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਸਾਈਕਲ ਹੀ ਵਧੀਆ ਸਾਧਨ ਹੈ  .... ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਸੰਗੀਆਂ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਈਕਲ ਤੇ ਆਉਂਦਾ  ...ਸਾਈਕਲ ਮੈਂ ਨਵਾਂ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ... ਹਰੇ ਰੰਗ ਦਾ  lਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਸਾਇਕਲ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਤੋਂ ਹਿਜ਼ਰਤ ਕਰਕੇ ਆਏ ਪੰਡਤਾਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਤੇ ਖੜੀ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਸਾਂ ..
        ਉਸ ਦਿਨ ਮੰਗਲਵਾਰ ਸੀ ਤੇ ਸੁਬ੍ਹਾ ਸੁਬ੍ਹਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੀ ਰੌਣਕ ਵਧ ਰਹੀ ਸੀ  ....ਲੋਕ ਖਾਲਿਆਂ ਪਗਡੰਡੀਆਂ ਤੇ ਰਾਹਾਂ ਤੋਂ ਮੈਗਲਗੰਜ ਨੂੰ ਆ ਰਹੇ ਸਨ ..ਅਸਲ ਚ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ  l
              ਮੈਂ  ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਤੋਂ ਜਾਣਨ ਦੇ ਯਤਨ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਵਾਪਸ ਮੁੜਿਆ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਸਾਇਕਲ ਮੈਨੂੰ ਉੱਥੇ ਨਾ ਦਿਖਿਆ   । ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਸਾਡੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦਾ ਕਾਫੀ ਸਨੇਹ ਕਰਦਾ ਸੀ । ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਸਾਇਕਲ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ,
ਉਹ ਹਰਾ ਜਿਆ ! ਸਾਇਕਲ ?
 ਮੈਂ ਕਿਹਾ
,ਹਾਂ ,ਓਹੀ !
 ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਹੋਰ ਕੁਝ ਦੱਸਣ ਦੀ ਬਜਾਇ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਚਿਰ ਬੈਠ ਜਾਣ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ।ਲੱਗਭੱਗ ਅੱਧੇ  ਘੰਟੇ   ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਜੋ ਦੱਸਿਆ ਉਹ ਕੁੱਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੀ । ਉਸ ਅਨਸਾਰ ਸਾਇਕਲ ਕਾਲੇ ਭਾਊ ਨੇ ਚੱਕਿਆ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਬੜਾ ਖਤਰਨਾਕ ਬੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸਦਾ ਕੰਮ ਹੀ ਅਜਿਹੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਸਾਇਕਲ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਜਾਓ , ਕੀ ਸਾਇਕਲ ਪਿੱਛੇ ਅਜਿਹੇ ਬੰਦੇ ਨਾਲ ਪੰਗਾ ਲੈਣਾ ਹੈ । ਗੱਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ  ਠਾਕੁਰ ਆ ਗਿਆ......ਠਾਕੁਰ ਦੀ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਇੱਜ਼ਤ ਸੀ ਤੇ ਰੋਅਬ ਵੀ  ਤੇ ਉਸਨੇ ਵੀ ਕੁੱਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕਿਹਾ ,
" ਆਪ ਲੋਗ ਕਾਰੋਂ ਮੋਟਰੋਂ ਮੇਂ ਘੁੰਮਨੇ ਵਾਲੇ………..ਛੋੜੋ ਸਾਇਕਲ ਕੋ ..ਬਦਮਾਸ਼  ਹੈ  ।"  ਠਾਕੁਰ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਸੀ  ....ਖ਼ਾਸਕਰ ਕਾਰ ਤੋਂ  .....ਪਤਾ ਨਹੀ...ਮੈਨੂੰ ਕਿਉਂ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਠਾਕੁਰ ਅੰਦਰੋਂ  ਖਾਤੇ ਮੁਸਕਰਾ ਰਿਹਾ ਸੀ  ....ਉਹ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਹੈ ਸੀ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਚੁਭ ਗਈ ਸੀ  l
ਚੜ੍ਹਦੀ ਉਮਰ ਸੀ । ਘਰੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ ਪਰ ਮਨ ਚ ਕਸਕ ਸੀ ਤੇ ਡਰ ਵੀ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਇਥੇ ਰਹਿਣ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ , ਪ੍ਰਦੇਸ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੋਈ ਜੀਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ  ...ਸੋਚਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਬੇਚੈਨੀ ਕਾਰਨ ਪੂਰੀ ਰਾਤ ਨੀਂਦ ਨਹੀਂ ਆਈ  ।
           ਮੈਂ ਸੁਬ੍ਹਾ ਸੁਬ੍ਹਾ ਹੀ ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਕੋਲ ਚਲਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਦਾ ਘਰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰ ਹੀ ਸੀ  .....ਤੇ ਉਸੇ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਆ ਜ਼ਮੀਨ ਲਈ ਸੀ  l  ਚਾਚੇ ਨੇ ਗੱਲ ਸੁਣੀ ਤਾਂ ਉਹਦਾ ਚਿਹਰਾ ਵੀ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਗਿਆ  l  ਚਾਚੇ ਦਾ ਵੀ ਪੂਰੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਨਾਮ ਸੀ ਫ਼ੌਜੀ ਸਾਬ੍ਹ  ...ਇਕ ਰੋਹਬ ਸੀ ਜੋ ਇਸ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਫਿੱਕਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਸੀ  l
        ਚਾਚੇ ਨੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚੋਂ ਆਪਣੇ ਜਾਨਣ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਸਾਈਕਲ  ਵਾਲੇ ਕੁੱਬੇ ਚੋਰ ਦਾ ਪਤਾ ਕੀਤਾ  l  ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਉਲਝਣਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ, ਬੰਦਾ ਬੜਾ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੈ ....ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਨਦੀ ਉਤੇ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ  ..
   ਸਾੲੀਕਲ ਭੁੱਲ ਜਾਓ  
   ਪਰ ਚਾਚੇ ਕੋਲ ਆਉਣ ਤਕ ਮੁੱਦਾ ਸਾਈਕਲ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸੀ ਇਹ ਮੁੱਦਾ ਹੋਂਦ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਿਆ ਸੀ  ...ਸ਼ਾਇਦ ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਹੋਣਾ ਕਿ ਬਣਿਆ ਬਣਾਇਆ ਰੋਅਬ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇੱਥੇ ਰਹਿਨਾ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ  l
    ਨਦੀ ਸਾਡੇ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਪੰਜ ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸੀ  ....ਉਸ ਨੂੰ ਕੱਚਾ ਰਸਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ  l   ਚਾਚੇ ਨੇ ਕੱਪੜੇ ਬਦਲ ਲਏ ਤੇ ਆਪਣੀ ਰਫ਼ਲ ਹੱਥ ਚ ਲੈ ਕੇ ਚੱਲਣ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ  l   ਚਾਚਾ  ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਪੈਦਲ ਹੀ ਜਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਿ ਆਉਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਰਾਹੀ ਸਾਨੂੰ ਦੇਖ ਲੈਣ.....ਪ੍ਰੀਤ ਸਮਝ ਲੈਣ ਕਿ ਅਸੀਂ ਦਬਨ ਵਾਲੇ ਨਹੀਂ  l
  ਚਾਚੇ ਦੀ ਇਹ ਸਾਰੀ ਚੇਸ਼ਟਾ ਇਸ ਕਾਰਨ ਸੀ  ਕਿ ਉਹ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਣਿਆ ਰਹੇ ਜੋ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਜੀਵਨ ਕਠਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ  l
          
     
              ਕੱਚੇ ਰਸਤੇ ਤੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰ ਹੀ ਗਏ ਸਾਂ ਕਿ ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਲੱਛੂ ਨੇ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰ ਲਈ ਸੀ  l   ਲਛਮਣ   ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਬਦਮਾਸ਼ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ ਪਿੰਡਾਂ ਵਾਲੇ ਡਰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਚਾਚੇ ਤੋਂ ਉਹ ਖ਼ੌਫ ਖਾਂਦਾ ਸੀ  l    ਉਸ ਨੇ ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਵਿਅੰਗਾਤਮਕ ਢੰਗ ਵਿੱਚ ਸਾਈਕਲ ਚੁੱਕੇ ਜਾਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਚਾਚਾ ਹੋਰ ਖਿਝ ਗਿਆ ..ਲੱਛਣ ਦੀ ਹਲਕੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਨੇ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸਾਡੀ ਸਥਿਤੀ ਤੇ ਹੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ  ...ਉਸ ਦੀ ਮੁਸਕੁਰਾਹਟ ਸਾਡੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਵੀ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਸੀ  l ...
       ਹੁਣ ਮੁੱਦਾ ਸੀਰੀਅਸ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ  ....ਇੱਜ਼ਤ ਦਾ ਮਸਲਾ....ਮੈਂ ਹੋਂਦ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਬਹੁਤਾ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ਪਰ ਚਾਚੇ ਦੇ ਰੰਗ ਢੰਗ ਦੇਖ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਦਾ ਅਸਲ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ  ....ਮੈਂ ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਵੀ ਸੋਚਦਾ ਸੀ ਕਿ ਚਾਚੇ ਕੋਲ ਆ ਕੇ ਮੈਂ ਗਲਤੀ ਕਰ ਲਈ ਹੈ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਵਧਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ    l   
    ਕੋਸੀ ਕੋਸੀ ਧੁੱਪ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਤੁਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਂ  l  ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਸ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਜਦੋਂਕਿ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ  l  ਸ਼ਾਇਦ ਚਾਚਾ   ਮੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਤਣਾਅ ਵਿੱਚ ਸੀ ਤੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਵੀ  l    
       ਨਦੀ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਰਸਤਾ ਲੱਗਪੱਗ ਸੁੰਨਾ ਜਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਹੁਣ ਉਹ ਰਸਤਾ ਚੌੜਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ  l  ਸ਼ਾਇਦ ਨਦੀ ਨੇੜੇ ਸੀ  l    ਅਖੀਰ ਚਮਕਦੀ ਰੇਤ ਨਜ਼ਰ ਆਈ  l  
    ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਕਲਪਨਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉੱਥੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਗਦੀ ਹੋਈ ਨਦੀ ਹੋਵੇਗੀ ਪਰ ਉਹ ਸੁੱਕੀ ਹੋਈ ਨਦੀ ਸੀ ਸ਼ਾਇਦ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸੁੱਕੀ ਹੋਈ  ....ਦੂਰ ਕਿਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਪਾਣੀ ਵਗ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇੱਥੇ ਰੇਤ ਹੀ ਰੇਤ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ  l
       ਕੋਈ ਇਸ ਉਜਾੜ ਬੀਆਬਾਨ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ  ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ  l  ਮੈਨੂੰ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਦੇ ਬੋਲ ਯਾਦ ਆਏ" ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਆਦਮੀ"  
  ਥੋੜੀ ਦੂਰ ਅੱਗੇ ਗਏ ਤਾਂ ਢਲਾਣ ਤੇ ਦੋ ਛੱਪਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੇ ਇੱਕ ਔਰਤ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨੂੰ ਚਾਰਾ ਪਾ ਰਹੀ ਸੀ.....ਛੱਪੜ ਆਦਿ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਕੰਧ ਸੀ ਮੈਂ ਕਈ ਵਾਰ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਇਸ ਵੀਰਾਨੇ ਵਿਚ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਕੰਧ ਦੀ ਕੀ ਤੁੱਕ ਹੈ  .....ਵਿਹੜੇ ਚ ਖੜ੍ਹੀ ਪੁਰਾਣੀ ਟਰਾਲੀ ਦੇ ਟਾਇਰ ਪਤਾ ਨ੍ਹੀਂ ਕਦੋਂ ਦੇ ਪੈਂਚਰ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ  ....   ਔਰਤ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸੀ  ....ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਵੀ ਕੁਝ ਨਾ ਬੋਲੀ ਤਾਂ ਚਾਚੇ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਈ  
ਭਾਊ.......।
ਔਰਤ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਥਾਂ ਅੰਦਰ ਗਈ ਤੇ ਵਾਪਸ ਨਾ ਆਈ । ਮੈਂ ਵਾਰ ਵਾਰ ਆਪਣੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਸਾਇਕਲ ਵਾਸਤੇ ਦੌੜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਕਿਤੇ ਨਜ਼ਰ ਨਾ ਆਇਆ.....ਅਸਲ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਾਹੌਲ ਦੀ ਨਜ਼ਾਕਤ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਹੁਣ ਸਾਈਕਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ  l  
 ਹਾਂ ਬਈ ਜੁਆਨੋ ..  ਭਾਰੀ ਜਿਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਦਿਆਂ ਹੀ ਮੈਂ ਸਮਝ ਗਿਆ ਕਿ ਭਾਊ ਆ ਗਿਆ  l
ਉਹ ਨੰਗੇ ਪਿੰਡੇ ਸੀ , ਮੁੱਛਾਂ ਕੁੰਢੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ ਤੇ ਕੇਸ ਜੂੜੇ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿੱਚ ਸਿਰ ਤੇ ਬੰਨੇ ਹੋਏ ਸਨ । ਉਹ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ... l  
     ਮੈਂ ਕਈ ਵਾਰ ਚਾਚੇ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਫੜੀ ਬੰਦੂਕ ਵੱਲ  l   ਮੈਨੂੰ ਚਾਚੇ ਵੱਲੋਂ   ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਦੀ ਉਡੀਕ ਸੀ  l    ਚਾਚੇ ਜੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਪਸੀਨੇ ਦੀਆਂ ਹਲਕੀਆਂ ਹਲਕੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਚਮਕ ਰਹੀਆਂ ਸਨ  ....ਪਰ ਚਾਚੇ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਗੜ੍ਹਕ ਮੌਜੂਦ ਸੀ    l
 "   ਸਾੲੀਕਲ ਮੋੜਦੇ  ਜਿਹੜਾ  ਕੱਲ੍ਹ ਬਾਜ਼ਾਰ   ਤੋਂ ਚੱਕ ਲਿਆਇਐਂ  "
         , ਪਤਾ ਜੇ ਕਿੱਥੇ ਖੜੇ ਓ ........ਜਉ ਟੁਰ ਜਾਓ ।
ਕੁੱਝ ਪਲ ਚੁੱਪ ਰਹੀ , ਤਣਾਅ ਭਰੀ ਚੁੱਪ l  
      ਭਾਊ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਭਾਵਹੀਣ ਸੀ ...ਘਬਰਾਹਟ ਦਾ ਕੋਈ ਨਾਂ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ  ...ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਮੈਂ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ    l  
    ਹੁਣ ਵਾਰੀ ਚਾਚੇ ਦੇ ਬੋਲਣ ਦੀ ਸੀ ਤੇ ਮੈਂ  ਡਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿਤੇ ਚਾਚਾ ਬੰਦੂਕ ਹੀ ਨਾ ਤਾਂਨ ਦੇਵੇ  ਕਿਤੇ ਚਲਾ ਹੀ ਨਾ ਦੇਵੇ  l
ਪਰ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਮੇਰੇ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਦੇ ਉਲਟ ਹੋਈ  l  ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਹੀ ਜੋ ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮਾਮਲਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇ  l
" ਕੱਲ੍ਹ ਤਕ ਸਾਇਕਲ  ਕਾਲੇ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਤੇ   ਛੱਡ ਆਈਂ ਨਹੀਂ ਤਾਂ  ....."ਇਹ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਚਾਚੇ ਨੇ ਪੈਰ ਪੁੱਟ ਲਏ ਸਨ l
ਮੈਂ ਚਾਚੇ ਤੋਂ ਵੀ ਕਾਹਲਾ ਸੀ   l  
ਮੈਂ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਕਰ ਮਨਾਇਆ ...ਪਰ ਵਾਪਸ ਜਾਂਦਿਆਂ ਚਾਚਾ  ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰ ਰਿਹਾ....ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਇੰਨੇ ਤਣਾਅ ਵਿੱਚ ਸੀ ਕਿ ਭੋਲੀ ਹੀ ਗਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲ ਆਇਆ ਹਾਂ .......ਪੁਆੜੇ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਨਾਲ ਹੈ    l  ਸਾਡੇ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਵੀ ਤਣਾਅ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਕੰਧ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ  l   
ਅਸੀਂ  ਭਾਊ ਦੇਘਰ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਦੂਰ ਹੀ ਸਾਂ ਕਿ ਪਿੱਛੋਂ ਅਵਾਜ ਆਈ…………..
ਖਲੋ……..ਜੋ………ਖਲੋ…….. ਇਹ ਭਾਊ ਸੀ ,ਜੋ ਮੇਰੇ ਹਰੇ ਸਾਇਕਲ ਕੇ ਸਵਾਰ ਸੀ । ਚਾਚੇ ਦਾ ਹੱਥ ਰਾਇਫਲ ਤੇ ਕਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਮੈਂ ਵੀ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਾਸਤੇ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ  l
 ਮੈਂ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ  ਅਖੀਰ ਉਹੀ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਦਾ ਡਰ ਸੀ ..ਅੱਡੇ ਖਤਰਨਾਕ ਬੰਦੇ ਦੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਧਮਕੀ ਦੇਣਾ ਖ਼ਤਰੇ ਤੋਂ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ ਸੀ  ....ਉਸ ਨੇ ਵੀ ਤਾਂ  ਕੁਝ ਕਰਨਾ ਹੀ ਸੀ  l
        ਭਾਊ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਆਇਆ ਅਤੇ ਸਾਈਕਲ ਤੋਂ ਉਤਰ ਗਿਆ ..ਹੁਣ ਉਸ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਖੂੰਖਾਰ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਿਹਾ  l ਉਹ ਨੰਗੇ ਪੈਰੀ ਸੀ .ਪੈਰ ਰਸਤੇ ਦੇ ਰੇਤੇ ਦੇ ਟਿਕਾਉਂਦਿਆਂ  ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ  
"ਆਹ ਈ ਜੇ ਤੁਹਾਡਾ ਸੈਕਲ ,ਲਓ ਸਾਂਭੋ  !
ਉਸ ਨੇ ਸਾਈਕਲ ਦੇ ਹੈਂਡਲ ਲਗਪਗ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਛੱਡ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਸੀ  ...ਭਾਊ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਸੀl ਉਸ ਦਾ ਸੰਬੋਧਨ ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਸੀ  . ਉਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਹੀ  ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ lਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ    "ਜੁਆਨਾ ... ਇਹਤਰਾਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਘਰ ਨਹੀਂ ਟੁਰ ਜਾਈਦਾ ਤੁਸਾ ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ ਸੁਣਿਆ ਨਹੀਂ  ...."ਭਾਊ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਚਾਚੇ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਸੀ  ...ਉਡੀਕ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕੋਈ ਉਹ ਕੁਝ ਕਹੇ  l  ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਹੀ ਇੰਨੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾ ਵਾਪਰਿਆ ਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਸ਼ਬਦ ਚਾਚੇ ਕੋਲ ਸਨ ਨਾ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਦਰਅਸਲ ਉਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਹੈਸੀਅਤ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੀ  l   
            
       ਅਸੀਂ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ, ਸਾਈਕਲ ਨਾਲ ਰੇੜ੍ਹ ਕੇ ਲਿਆਂਦਾ  l
ਸਾਈਕਲ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਸੀ ਤੇ ਮੈਂ ਸਮਝ ਵੀ ਰਿਹਾ ਸੀ ਇਹ ਸਾਈਕਲ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਇਹ ਰੋਅਬ ਵਾਪਿਸ ਆਇਆ ਸੀ ਜੋ ਉਥੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ  ...ਤੇ ਭਾਊ ਨੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਸੋਚ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ  l
     ਮੈਂ ਕਈ ਵਾਰ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਭਾਊ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਸਾਡਾ ਇਹ ਰੋਅਬ ਕਿਉਂ ਵਾਪਸ ਕੀਤਾ...ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ  ਕਿਉਂ ਵਾਪਸ ਕੀਤਾ ਜਦ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਰੋਅਬ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ  ...ਇਹ ਰੋਅਬ ਹੀ ਤਾਂ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਪਰਦੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਡਰ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਇਹ ਉਸ ਦਾ ਡਰ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਨਦੀ ਵੱਲ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਫਟਕਦਾ  l
    ਖ਼ੈਰ ਮੈਂ ਸਾਲ ਕੁ  ਉੱਥੇ ਰਰਿਹਾ ,ਉਸ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਕਾਇਮ ਸੀ  l  
ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਰੋਅਬ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ  ..ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਵੀ ਲੱਗਦਾ ਹੋਵੇ ਕੇ ਭਾਊ ਡਰ ਗਿਆ ਸੀ  ....ਪਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਮੈਨੂੰ ਕਿਉਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਲੱਗਿਆ  l  ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਸਾਈਕਲ ਵਾਪਸ ਨਾ ਵੀ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਵੀ ਉਹ ਡਰਨ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ .....ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਈਕਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਵਾਪਸ ਕੀਤਾ ਬਲਕਿ ਆਪਣੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਰੋਅਬ ਸਾਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕੀਤਾ ਸੀ   l   
          ਉਹ ਉਹ ਹਾਲਾਤ ਹੰਢਾ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ਤੇ ਸਾਡੇ ਸਮਝਦਾ ਸੀ  ...ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੇ ਕੀਮਤੀ ਸ਼ੈਅ ਆਪਣੇ ਦਬਦਬੇ  ਵਿੱਚੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਸਾਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ....l
  ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
9814163071

ਜਸਪਾਲ ਜੱਸੀ ਨਾਲ ਸਮੱਸਿਆ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪੰਜ ਚਾਰ ਲੇਖਕ ਬਠਿੰਡੇ ਦੇ ਕਿਸੇ ਬਾਗ਼ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਠਹਿਰ ਤੇ  ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਜੱਸੀ ਲੈ ਜਾਂਦਾ  ਹੈ ...ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਕਰਕੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਲੈਕਚਰਾਰ ਸੀ ਚੌਂਤੀ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੱਕ ਸਾਹਿਤ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਹੈ  ..ਉਸ ਕੋਲ ਸੁਣਾਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਹੁੰਦਾ ਹੈ  ਪਰ ਘੱਟ ਸਮਾਂ ਮਿਲਣ ਕਰ ਕੇ ਬਾਕੀ ਦੋਸਤ ਕੁੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਜਲਦੀ ਹੀ ਨਜ਼ਾਰਾ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ  ਹੈ  i ਕਿਸੇ ਚੰਗੀ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾ 'ਤੇ ਉਹ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ  ਬਗਲਗੀਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ  ਤੁਸੀਂ ਸਭ ਕੁਝ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹੋ ਉਹ ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਛੋਟਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ  ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਜਸਪਾਲ ਜੱਸੀ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੇਰ ਨਾਲ ਹੋਈ । ਉਦੋਂ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਸ ਦੀਆਂ ਪੰਜ  ਕਿਤਾਬਾਂ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਗਈਆਂ ਸਨ ।‌ "ਇੱਕ ਤੋਰ ਇਹ ਵੀ " ਜੇਲ੍ਹ ਜੀਵਨ 'ਚੋਂ , ਜੇਲ੍ਹ ਯਾਤਰਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਹੰਢਾਈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਅਧਿਆਪਕ ਸੰਗਠਨ ਦਾ ‌ਕਾਰਕੁਨ ਸੀ‌ ਤੇ‌‌ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਧਿਆਪਕ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਲਈ ਬੂੜੈਲ ਜੇਲ੍ਹ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ‌ਡੱਕ‌ ਦਿੱਤਾ‌ ਸੀ  ਵਾਰਤਕ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਹੈ‌ ਜਿਸ ਦੀ ‌ਭਰਭੂਰ ਚਰਚਾ ਰਹੀ। ਇਸ ਉਪਰੰਤ ‌ਇਹ ਸਿਲਸਿਲਾ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ। "ਚਿਡ਼ੀਆਂ ਜਾਗ ਪਈਆਂ" ਅਤੇ" ਭਰਨ ਤੋਂ ਫਿੱਸਨ ਤੱਕ "ਨਾਟਕ ਸੰਗ੍ਰਹਿ"  ਪਜੇਬਾਂ ਛਣਕ  ਪਈਆਂ" ਗੀਤ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਅਤੇ " ਹਰਫ਼ਾਂ ਦੀ ਤਾਸੀਰ"  ਕਵਿਤਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ  ..ਆਪਣੀ ਸਵੈ ਜੀਵਨੀ ਦੇ ਅੰਸ਼ "ਜਦੋਂ ਸੂਰਜ ਠੰਢਾ ਹੋਇਆ" ਉਹ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹੈ l ਚਰਚਾ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਵੀ ਸੁਣੀ ਸੀ ਤੇ ਜਸਪਾਲ ਜੱਸੀ ਦੀ ਵੀ  l  ਅਕਸਰ ਸਾਹਤਿਕ ਦੋਸਤਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠਿਆਂ  ਜਸਪਾਲ ਜੱਸੀ ਦੀ ਗੱਲ ਚੱਲਣੀ ਪਰ ਮੈਂ ਜਸਪਾਲ ਜੱਸੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੇਖਿਆ ਉਹ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਅਦਬੀ ਬੈਠਕਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਇਆ ਕਦੇ‌ l  
ਕਾਰਨ ਮੈਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ। ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਮਿਲਦਿਆਂ ਦੋ ਸਾਲ ਦੇ ਲੱਗਪਗ ਦਾ ਅਰਸਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਬਾਰੇ ਫੈਲੀਆਂ ਮਿੱਥਾਂ 'ਤੇ ਹਾਸਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।  ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਅਦਬੀ ਬੈਠਕਾਂ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਨਾ ਆਉਣ ਦੇ ਦੱਸੇ ਜਾਂਦੇ ਕਾਰਨ 'ਤੇ ਵੀ । ਉਹ ਗਰੂਰ ਤੋਂ ਵੀ ਪਰ੍ਹੇ ਹੈ ਤੇ ਮਿਲਾਪੜਾ ਵੀ ਹੈ  l ਉਹ ਦੋਸਤਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਕੰਮ ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਕਿ ਕੋਈ ਉਸ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਕਹੇ ।‌ ਇਹ ਉਸ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਹੈ ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਵੀ।
               ਜਸਪਾਲ ਜੱਸੀ ਖੁਸ਼ਕਿਸਮਤ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ਾ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਹਿਨੀਅਤ ਮੁਤਾਬਕ ਮਿਲਿਆ  l ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਲੈਕਚਰਾਰ  ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਵੀ ਪੜ੍ਹਿਆ ਵੀ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਵੀ । ਉਹ ਪਰਦਾ ਨਾਟ ਵਿਧਾ ਲਿਖ ਕੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਕੂਨ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ..ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਕਾਵਿ ਵਿਧਾ ਜਾਂ ਵਾਰਤਕ ਦੀਆਂ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਉਹਦਾ ਹੱਥ ਤੰਗ ਨਹੀਂ ਹੈ  l ਮੈਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਹਿਤਕ  ਰੁਚੀਆਂ ਲਈ ਉਹ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਕੱਢਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਰਚਨਾ ਉਸ ਵਾਸਤੇ  ਥਕਾਊ ਕਤਈ  ਨਹੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿਚ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕ ਕਿਰਿਆ ਜ਼ਿਆਦਾ ਝਲਕਦੀ ਹੈ  l ਉਸ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿਚ ਚਿਥੇ ਹੋਏ ਵਿਚਾਰ, ਬੇਹੇ ਕਿਰਦਾਰ ਅਤੇ ਦੁਹਰਾਈਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ  l ਉਹ ਮੌਲਿਕ ਸਿਰਜਣਾ ਦਾ ਹਾਮੀ ਹੈ।
            ਉਹ ਜਿੱਥੇ ਕੋਮਲ ਦਿਲ ਹੈ ਉੱਥੇ ਹੀ ਉਸ ਕੋਲ  ਸੂਖਮ ਨਜ਼ਰ ਵੀ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਤੱਕਣ ਦੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਮ ਬੰਦਾ ਨਹੀਂ ਤੱਕਦਾ । ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਉਸ ਦਾ ਨਾਟਕ ਸੰਗ੍ਰਹਿ" ਭਰਨ ਤੋਂ ਫਿੱਸਨ ਤੱਕ" ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰੋਗੇ ਕਿ ਉਹ ਕਿਰਦਾਰ ਹਰ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਹਨ  ਸਾਡੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਵੀ ਹਨ   ..ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਂਗਲ ਜਸਪਾਲ ਜੱਸੀ ਨੇ ਫੜੀ ਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ  ਹੈ l   ਉਸਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਸੁਭਾਵਕ ਹਨ, ਬੋਲੀ ਸੁਭਾਵਕ, ਈਰਖਾ ਸੁਭਾਵਕ ,ਮੁਹੱਬਤ ਵੀ ਸੁਭਾਵਕ। ਉਹ ਕਿਸੇ ਕਿਰਦਾਰ ਨਾ ਤਾਂ ਨਾਇਕ ਬਣਾ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ,ਨਾ ਹੀ ਖਲਨਾਇਕ ...ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਭਾਵਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੇ ਅੱਗੇ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਉੱਤੇ ਛੱਡ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਸਦੇ ਬਾਰੇ ਕੀ ਰਾਇ ਬਣਾਉਣੀ ਹੈ  l  
                    ਮੇਰੇ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਉਲਟ ਜਸਪਾਲ ਜੱਸੀ ਨਫ਼ਾਸਤ ਪਸੰਦ ਹੈ । ਬੋਲਣ ਵਿਚ ਵੀ ਪਹਿਨਣ ਵਿਚ ਵੀ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਵਾਰਤਕ ਵਿਚ ਵੀ ਨਫ਼ਾਸਤ ਹੈ l  ਉਸ ਨੇ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਆਗੂ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਜਦੋਂ ਬੁੜੈਲ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਮਹੀਨਾ ਗੁਜ਼ਾਰਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ  l  ਇਹ ਜੀਵਨੀ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਸਨ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਮਿਲੇ ਤਜਰਬਿਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ  l ਦਿਲਚਸਪ ਵਰਣਨ ਜੋ ਬਾਹਰ ਦੇ ਲੋਕ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ  l ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਚਰਚਾ ਵੀ ਹੋਈ ,ਪਸੰਦ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤੇ ਪਹਿਲਾ ਐਡੀਸ਼ਨ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।
                  ਤੁਸੀਂ ਜਸਪਾਲ ਜੱਸੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੰਕੋਚ ਹੁੰਦਾ ਰਹੇਗਾ....ਕਿਸੇ ਲੇਖਕ ਦੀ ਬਜਾਏ ਥੋਨੂੰ ਉਹ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ  ਜਾਂ ਕੋਈ ਅਫ਼ਸਰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਏਗਾ  i ਇਕ ਰੋਆਬਦਾਰ ਦਿੱਖ  l ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਨਾਲ ਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਲਓਗੇ ਤਾਂ ਇਕ ਨਵਾਂ ਜੱਸੀ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਵੇਗਾ  l ਸਧਾਰਨ, ਨਿਮਰ ਤੇ ਸੰਜੀਦਾ  l  
                ਹਰਿਆਣਾ ਦੀ ਹੱਦ ਨਾਲ ਲੱਗਦਾ ਪਿੰਡ ਡਸਕਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪਿੰਡ ਹੈ  l ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਵਿਚ ਡਸਕੇ ਦਾ ਨਾਂ ਮੈਂ ਕਈ ਵਾਰ ਸੁਣਿਆ ਹੈ  l ਲੈਕਚਰਾਰ ਜਸਪਾਲ ਜੱਸੀ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦਾ ਹੈ  ਭਾਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਬੁਢਲਾਡਾ ਮੰਡੀ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ i ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਪੱਛੜਿਆ ਕਸਬਾ   l  ਘਰ ਵਿਚ ਸਾਹਿਤਕ ਮਾਹੌਲ ਸੀ ਪਿਤਾ ਜੀ ਸਮਾਜਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੇਤੰਨ  ਤੇ ਕੁਝ ਕਰਨ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸਨ  i   ਸਕੂਲ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਹੀ ਜਸਪਾਲ ਜੱਸੀ ਨੇ ਕਲਮ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ  ...ਉਸ ਨੇ  ਕੁਝ ਗੀਤ ਲਿਖੇ ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਗੀਤ ਸਾਹਿਤਕ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਗੀਤ ਸਿਰਫ ਸ਼ੌਹਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਨਹੀਂ ਲਿਖੇ ਉਸ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮਕਸਦ ਵੀ ਸੀ ਤੇ ਵਿਰਸੇ ਨਾਲ ਮੁਹੱਬਤ ਸੀ।ਉਸਤਾਦੀ ਸ਼ਗਿਰਦੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਾਂ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਉਸਤਾਦ ਬਣਾ ਲਏ ਹਨ..ਭਾਵੇਂ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ l ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਹੈ । ਉਸ ਨੇ ਬਾਕਾਇਦਾ ਕਿਸੇ ਉਸਤਾਦ ਤੋਂ ਤਾਲੀਮ ਨਹੀਂ ਲਈ ਪਰ ਜਿਸ ਤੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ  ਹੈ l ਮੈਂ ਵਾਧੂ ਦੇ ਰੁਦਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਾਂ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਪੜ੍ਹ ਲਓ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਆਸ਼ਾਵਾਦੀ ਹੋਣ ਦੇ ਇਕਰਾਰ ਦਾ ਇਲਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ..  l ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਸਵੈ ਕਲਾਮ ਤੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਸਮੁੱਚੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਜਾਗਣ ਦਾ ਤਸੱਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਰੁਦਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਝਿਜਕਦਾ ਹੈ ਤੇ‌ ਹਨੇਰਿਆਂ ਵਿਚ ਬਲਦੇ ਚਿਰਾਗ ਦਾ ਹਾਮੀ ‌ਬਣਿਆਂ ਖੜ੍ਹਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਬਿੰਬ, ਅਲੰਕਾਰ ਕਾਫ਼ੀਏ  ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਖਹਿੰਦਿਆਂ ਚੰਗਿਆੜੇ ਨਹੀ ਕੱਢਦੇ ਪਰ ਉਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਚੇਤੰਨ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਕਵਿਤਾ ਸਮਾਪਤ ਹੋਣ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਆਸ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ  ਹੋ...l
               ਨਾਟ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਰਚਨਾ ਕਰਦਿਆਂ ਉਹ ਪੂਰੇ ਜਲੌਅ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ  ਆਪਣੇ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਇਕ ਮਿਕ  l ਉਹ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਤੋਂ ਉਮੀਦ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੋਚਣ ਪਰ ਆਪ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ । ਉਸ ਨੇ ਬੜੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ, ਪੈਸੇ ਖਰਚ ਕਰ ਕੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਛਪਵਾਈਆਂ, ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵੀ ਕਰਵਾਏ ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਇਲਮ ਇਨ੍ਹਾਂ 'ਤੇ ਰੀਵਿਊ ਵੀ ਲਿਖਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ  ..ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਕੋਲ ਭੇਜਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ  ...ਇਹ ਉਹ ਨੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ  i  
              ਖ਼ੈਰ ਕੁਝ ਵੀ ਹੋਵੇ ਜੱਸੀ ਸਾਹਿਤਕ ਹੈ  ...ਸਾਹਿਤ ਉਸ ਵਾਸਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਸ਼ੌਕ ਮਾਤਰ ਨਹੀਂ ।  ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖਣਾ ਸਿਰਫ਼ ਝੱਸ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ । ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਸਮਝਦਾ ਹੈ ਤੇ ਮਹੱਤਤਾ  ਨੂੰ ਵੀ । ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪ ਉਹ ਮਹੱਤਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਜਿਸ ਦਾ ਉਹ ਹੱਕਦਾਰ ਸੀ।
ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ।
9915620944
ਬਠਿੰਡਾ।

ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਹ ਗੱਲ ਸ਼ਾਇਦ ਚੰਗੀ ਨਾ ਲੱਗਨੀ ....ਵਿਵਹਾਰਕ ਪੱਖੋਂ ਚੇਤੰਨਤਾ ਵਰਤਾਂ  ਤਾਂ ਇਹ ਲਿਖਣੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦੀ    ਪਰ ..
ਚਲੋ ਤੁਸੀਂ ਦੱਸਣਾ ਮੈਨੂੰ ਲਿਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ ਕਿ ਨਹੀਂ  ..?
           ਸਾਡੇ ਲੇਖਕ ਭਰਾ ਖ਼ਾਸਕਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਥੋੜ੍ਹਾ ਬਹੁਤਾ ਨਾਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ  ਆਪਣੇ ਕਲਾਮ ਵਾਸਤੇ ਇੰਨੇ  ਚੌਕਸ ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਜਿੰਨੇ ਆਪਣੇ ਰੁਤਬੇ ਤੇ ਨਾਮ ਲਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ  i ਮੈਂ ਬਹੁਤੇ ਸਾਹਤਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ  ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਪਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਚ ਗਿਆ ਹਾਂ , ਮੈਂ ਦੇਖਿਆ ਹੈ ਬਹੁਤੇ ਵੱਡੇ ਨਾਂ ,ਆਪਣੇ ਬੈਠਣ ਦੀ ਥਾਂ ,ਆਪਣੇ ਨਾਂ ਲਏ ਜਾਣ ਦੇ ਢੰਗ  ,ਆਪਣੇ ਅਹੁਦੇ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ' ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਛਪੀ ਖ਼ਬਰ  ਵਾਸਤੇ ਬਹੁਤ ਚੌਕਸ ਹੁੰਦੇ  ਹਨ...ਸ਼ਾਇਦ ਫ਼ਿਕਰਮੰਦ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹੋਣ  ਪਰ ਇਹ ਪੱਕਾ ਹੈ ਉਹ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ   ਹੁੰਦੇ ਹਨ ..ਉਹ ਕਈ ਵਾਰ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ਤੇ ਨਾਰਾਜ਼ਗੀ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ  i ਝਗੜੇ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ  i
●                   ਚਲੋ ਉਹ ਵੱਡੇ ਲੇਖਕ ਹੋਣਗੇ ਵੀ... ਨਾਮ ਵੀ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਸਮਝਣੀ ਪਵੇਗੀ ਕਿ ਬੜੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਉਹ ਆਦਰਸ਼ ਵੀ ਤਾਂ   ਹੋਣਗੇ  ..ਬੜੇ ਨੌਜਵਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਰਗਾ ਬਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋਣਗੇ  i ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਕਸ ਪਾਠਕਾਂ ਕੋਲ ਸੰਜੀਦਾ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ....ਦੁਨਿਆਵੀ ਖਵਾਹਿਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਉੱਠੇ ਹੋਏ ਇਨਸਾਨ ਦਾ l ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਠਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਖਵਾਹਿਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਉਲਝਿਆ ਹੋਇਆ  ਦੇਖਦੇ ਹੋਣਗੇ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੁਤਬੇ ਨੂੰ ਵੀ ਢਾਅ ਲੱਗਦੀ ਹੋਵੇਗੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅਕਸ ਨੂੰ ਵੀ ਸੱਟ ਵੱਜਦੀ ਹੋਵੇਗੀ l ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਪਾਠਕ ਵੀ ਨਿਰਾਸ਼  ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਉਹੀ ਪਾਠਕ ਜੋ  ਊਰਜਾ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੁੰਦਾ  ਹੈ  i
ਖ਼ੈਰ ਹੁਣ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸ਼ੂਰੁਆਤੀ ਦੌਰ ਦੇ ਸੱਤ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਆਪਣੇ ਬਣਾਏ ਅਕਸ ਵੀ ਟੁੱਟੇ ਹਨ  l
     ਇਹ ਲਿਖਤ ਵੀ ਸ਼ਾਇਦ ਉਸੇ ਪੀੜਾ ਦੀ ਕੁੱਖ ਚੋਂ  ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਜਿਸ ਦਾ ਮੈਂ ਉੱਪਰ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ  l
ਲੇਖਕ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣੇ ਉਸ ਦੇ ਅਕਸ ਦੇ ਟੁੱਟਣ  ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ  l
       ਜੇ ਅਸੀਂ ਮਕਬੂਲ ਹਾਂ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵੀ ਵੱਡੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ  l ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਲੇਖਕ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਝਲਕਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ  l ਵੱਡੇ ਲੇਖਕਾਂ ਖਾਸ ਕਰ ਕੇ ਸਾਹਤਿਕ  ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ  ਅਹੁਦੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਸਾਡੀ ਇੱਜ਼ਤ ' ਮਕਬੂਲੀਅਤ ਸਾਡੇ "ਕਲਾਮ "ਕਰਕੇ ਹੈ  ਨਾਂ  ਕੇ ਬੈਠਣ ਦੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਕੇ l ਲੋਕ ਸਾਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਾਡੀਆਂ   ਲਿਖਤਾਂ ਕਰਕੇ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਨਾ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਅਹੁਦਿਆਂ ਕਰਕੇ  i
           ਘਰ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਕਰਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸ ਵੱਡੇ ਲੇਖਕ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੁਤਾਸਰ ਹੋਵਾਂਗਾ ਜੋ ਇਸ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿਚ ਆਇਆ ਪਿਛਲੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਗਿਆ ..ਤੇ ਉਹ ਸਹਿਜ ਵੀ ਸੀ  l

●    ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ 
●    9915620944

(ਰੇਖਾ-ਚਿੱਤਰ )
 

ਇਹ ਮਰਹੂਮ ਬਲਵੰਤ ਗਾਰਗੀ ਦੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ''ਸਰਬਤ ਦੀਆਂ ਘੁੱਟਾਂ'' ਦਾ ਅਸਰ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਰੇਖਾ ਚਿੱਤਰ ਲਿਖਣ ਦੀ ਸੋਚੀ ਤੇ ਇਹ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤਾ ਵਕਤ ਨਹੀਂ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਰੇਖਾ ਚਿੱਤਰ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ ਦਾ ਲਿਖਣਾ ਹੈ ਂਜੋ  ਲੇਖਕ ਨੇ ਤੇ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੈਂਕੜੇ ਪਾਠਕ ਨੇ ।ਜਰੂਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦਿਲਚਸਪੀ ਵੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਜੀਜ ਲੇਖਕ ਕੀ ਸੋਚਦਾ ਹੈ ? ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ? ਕਦੋਂ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ? ਕਿੱਦਾਂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ?ਇਹ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕੰਮ ਸੀ ਮੇਰਾ ਲੇਖ ਲਿਖਣ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਮਾਮੂਲੀ ਸਮਝ ਕੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਬੈਠੀ ਸੀ ।ਮੈਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਹਿਸਾਸ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਲਿਖਤ ਉਦੋਂ ਹੀ ਲਿਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੱਚਾਈ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਹੋੇਵੇਗੀ ਤੇ ਮੈਂ ਸੁਚੇਤ ਵੀ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਚਿੱਤਰ ਇਹ ਪਤਨੀ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸ਼ਾਂਮਈ ਤਹਿਰੀਰ ਹੀ ਨਾ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਵੇ ।
         ਘਰ ਓਹੋ ਜਗ੍ਹਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਮੌਲਿਕ ਸੁਭਾਅ ਨਾਲ ਰਹਿਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਬਾਹਰ ਤੁਸੀਂ ਲੇਖਕ ਬਣ ਕੇ ਚੈਤੰਨਤਾ ਨਾਲ ਵਿਚਰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਾਵਧਾਨੀ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਉਦੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਹੋਵੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮੌਲਿਕ ਸੁਭਾਅ ,ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇੱਕ ਸਾਧਾਰਨ ਪਰ ਮੌਲਿਕ ਮਨੁੱਖ ।
   ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ ਨੂੇੰ ਤੁਸੀਂ ਲਿਖਣ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਮਿਹਨਤੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਤੁਸੀਂ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪੂਰਾ ਸੱਚ ਨਹੀਂ । ਉਹ ਲਿਖਣ ਤੇ ਬਹੁਤੀ ਮਿਹਨਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ । ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਤੁਹਾਡੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਲੱਗਭੱਗ ਸਾਰਾ ਹੀ ਅਖਬਾਰਾਂ ,ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ ਹੈ ,ਵੱਡੇ ਅਖਬਾਰ ,ਵੱਡੇ ਰਸਾਲੇ । ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਦੂਜਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ,ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜ਼ਹੀਨ ਹੋਣਾ..........। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਉੱਠ ਕੇ ਜਾਂ ਸਵੇਰੇ ਜਲਦੀ ਉੱਠ ਕੇ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ । ਇਹ ਅਕਸਰ ਦਿਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਤਕਰੀਬਨ ਲੇਖ ,ਕਹਾਣੀ, ਵਿਅੰਗ ਜਿਹਨ ਵਿੱਚ ਬਣ ਚੁੱਕਿਆ  ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਿਸਨੂੰ ਕਾਗਜ਼ ਤੇ ਉਤਾਰਨਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਕਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਅਚੇਤ ਵਿੱਚ ਂਜੋ ਕੁੱਝ ਚੱਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਓਹੀ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਅਚੇਤ ਅਵਸਥਾ ਦਰਮਿਆਨ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਰਾਬਤਾ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਅਚੇਤ ਦੀ ਇਹ ਟੁੱਟ-ਭੱਜ ਹੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅਕਸਰ ਬੇਖ਼ਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਹਾਣੀ ਜਾਂ ਲੇਖ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ।
          ਉਹ ਜ਼ਹੀਨ ਹੈ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਸਮਝ ,ਚੇਤੰਨਤਾ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਮੈਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇਹ ਕਿਸੇ ਗਰਜ ਭਰੀ ਚਲਾਕੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ ਹੋਵੇ । ਇਹ ੳਹਨਾਂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਮਰਿਆਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਇਸ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ।
       ਉਹ ਰਸਮੀ ਪਿਆਰ ,ਰਸਮੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਦੇ ਕਾਇਲ ਨਹੀਂ ਤੇ ਉੰਤੋਂ ਸਿਤਮ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਇੱਕ ਤੀਖਣ ਨਜ਼ਰ ਹੈ ਂਜੋ ਜਲਦੀ ਹੀ ਰਸਮੀ ਮੁਹੱਬਤ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਰਖ ਲੈਂਦੀ ਹੈ । ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਸ ਅਮਲ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਕਈ ਲੋਕ ਹਨ ਂਜੋ ਸਪਸ਼ਟਵਾਦ ਦੇ ਇਸ ਸੇਕ ਨੂੰ ਸਹਿ ਨਾ ਸਕੇ ਤੇ ਦੂਰ ਹੋ ਗਏ ।
    ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ ਨੂੰ ਦਿਖਾਵਾ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ।ਨਾ ਆਪਣੀ ਨਿਰਮਾਣਤਾ ਦਾ ,ਨਾ ਆਪਣੀ ਦਿਆਲੂ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦਾ ,ਨਾ ਆਪਣੇ ਹੰਝੂਆਂ ਦਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਆਪਣੀ ਕਿਸੇ ਸ਼ੈਅ ਦਾ ,ਆਪਣੀ ਸਮਝ ਦਾ ਵੀ ਨਹੀਂ । ਉਹਨਾਂ ਕਦੇ ਘੜੀ ਨਹੀਂ ਪਹਿਣੀ ,ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਅਕਸਰ ਇੰਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਪੈੱਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਕੋਈ ਗਹਿਣਾ ਨਹੀਂ ਪਹਿਣਦੇ । ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਸੋਨਾ ਪਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋਗੇ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਵੋਗੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਦੀ ਕੀਮਤ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਹੁੰਦੀ । ਪੀਲੀ ਧਾਤੂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਇਹ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ।ਇਸ ਪਰਿਪੇਖ ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ ਆਪਣਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ,ਉਹ ਬਹੁਤੇ ਵਿਵਹਾਰਿਕ ਨਹੀਂ ।ਕੀ ਇੰਨੀ ਦੁਨੀਆਂ ਆਪਣੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਇੰਨਾ੍ਹਂ ਕੁੱਝ ਢਕਵੰਜ ਕਰਦੀ ਹੈ,ਉਹ ਬੇਅਕਲ ਹਨ ? ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਵੀਹ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਇਹ ਗੱਲ ਇੰਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਮੰਨਵਾ ਸਕੀ ।
      ਉਹ ਆਪਣੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਲੁਕੋ ਲੈਣਗੇ ,ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗੇਗਾ ਪਰ ਜੇ ਇਹੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਤੁਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਕਰੋਗੇ ਤਾਂ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਦਰ ਪਰਤਾਂ ਹਟਾ ਕੇ ਉਸ ਬੇਚੈਨੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਲੈਣਗੇ ਤੇ ਜਰੂਰ ਸੋਚਣਗੇ ਕੇ ਆਪਣੇ ਇਸ ਪਿਆਰੇ ਦਾ ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਼ਵਿਡੰਬਣਾ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਅਹਿਸਾਸ ਦਾ ਇਲਹਾਮ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਫੋਰਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਵਿਵਹਾਰਿਕ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਮੈਂ ਕਈ ਲੇਖਕ ਦੇਖੇ ਹਨ । ਉਹ ਸਮਾਜਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਿਚਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਹੋਰ । ਉਹ ਅਜਿਹੇ ਦੋਹਰੇ ਕਿਰਦਾਰ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਨਹੀਂ ਢੋਅ ਸਕਦੇ ।ਲੇਖਣੀ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵੀ ਤਾਰਣੀ ਪਈ ਹੈ । ਇੱਕ ਪੂਰਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਕਦੇ ਇਸ ਦਾ ਲਾਹਾ ਲੈਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਬਲਕਿ ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਜਦ ਕੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਇਸ ਦੌਰ ਨੂੰ ਲਿਖ ਲੈਂਦਾ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਦਾ ਵੀ ।ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਚਾਈ ਦੇ ਸੇਕ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੂਰਾ ਇੱਕ ਦਹਾਕਾ ਂਜੋ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਗੁਜਾਰਿਆਂ  ਪਰ ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਹਾਂ ।ਉਹਨਾਂ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਲਿਖਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾਂ । ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਚਨਾਤਮਿਕਤਾ ਦਾ ਕੋਈ ਪਹਿਲੂ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਹੋਣਾ ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਵੀ ਇੰਨ੍ਹਾ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਉਸ ਕਾਲੇ ਦੌਰ ਜਿਸ ਨੇ ਇੱਕ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਢੱਕ ਲੈਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ,ਰਾਹ ਰੋਕ ਲੈਣ ਦੀ ਕੌਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਦੇ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਪਲ ਨੂੰ ਲਿਖਦੀ ਵੀ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਦੀ ਵੀ । ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਸਮਾਂ ਆਉਣ ਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਉਹ ਪੰਨਾ ਵੀ ਜਰੂਰ ਲਿਖਿਆ ਜਾਊਗਾ ਜਿਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਚੁਕਾਈ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਲੰਮਾ ਦੌਰ ਹੈ ।
   ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਦਿਲ ਦੁਖਾਉਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਕਹਿ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਉਹ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਭੁਲਣਗੇ । ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਦੇ ਸੰਦੂਕ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਕੋਨੇ 'ਚ ਪਈ ਰਹੇਗੀ । ਇਹ ਗੱਲ ਅਲਹਿਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਨਹੀਂ ਛੇੜਣਗੇ ਪਰ ਇਹ ਪੱਕਾ ਹੈ ,ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
    ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਦੀ ਹੋਰ ਗੱਲ ਕਰਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਮਾੜੇ , ਦਰਜ਼ੇ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਦਾ ਮਾਨਸਿਕ ਤਸ਼ੱਦਦ ਵੀ ਜਰ ਜਾਣਗੇ ਪਰ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਤਕੜੇ ਤਾਕਤਵਰ ਮਨੁੱਖ ਤਾਕਤਵਰ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਾਮੂਲੀ ਜਿਹੀ ਨਜਾਇਜ ਗੱਲ ਸਹਿਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਕਿਸੇ ਤਰਾ੍ਹਂ ਦਾ ਵੀ ਹੋਵੇ ਤੇ ਅਕਸਰ ਇਹ ਆਦਤ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਲੈ ਕੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਬਦਲ ਨਹੀਂ ਸਕੇ ਹਨ । ਉਹ ਖੂਬਸੂਰਤ ਦਿਖ ਵਾਲੇ ਲੇਖਕ ਹਨ ਪਰ ਇਹੀ ਗੱਲ ਤੁਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿ ਦਿਓਗੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਕਿਰਿਆ ਅਜਿਹੀ ਹੋਵੇਗੀ ,ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੰਨੀ ਸੰਗ ਅਤੇ ਇੰਨਾ ਸੰਕੋਚ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਦੁਬਾਰਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰੋਗੇ । 
     ''ਸਖਸ਼ੀ ਆਜਾਦੀ'' ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਮੈਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਸੁਣਿਆ ਸੀ ।ਪਰ ਹੌਲ਼ੀ-ਹੌਲ਼ੀ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਉਹਨਾਂ ਵਾਸਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਮਾਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇਹ ਇੱਕ ਲੜਾਈ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਉੱਤੇ  ਢਾਲ ਲਿਆ ਹੈ । ਇੱਕ ਵਾਰ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਦੁਕਾਨ ਤੋਂ ਸੌਦਾ ਲੈਣ ਗਏ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਸੀ ਤੇ ਨੌਕਰ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਦਾ ਬੰਦਾ ।ਮਾਲਕ ਨੇ ਉਸ ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਦੇ ਨੌਕਰ ਨੂੰ ਬੇਟਾ ਕਹਿ ਕੇ ਸੱਦਿਆ ਤਾਂ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਤੀਰ ਵਾਂਗ ਖੁੱਬ ਗਏ ।ਮੂਡ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਿਆ ਘਰੇ ਆਏ ਤਾਂ ਉਦਾਸ ਸਨ ,ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ,''ਇਹ ਆਜਾਦੀ ਉਹ ਆਜਾਦੀ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਲਈ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਹੋਰੀਂ ਲੜਦੇ ਰਹੇ ਸਨ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਹ ਮਾਨਸਿਕ ਗੁਲਾਮੀ ਹੈ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਆਜਾਦੀ ਦਾ ਅਰਥ ਕਦੇ ਪੂਰਾ ਨਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ...........ਉਹ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨਾ ਕੁੱਝ ਬੋਲਦੇ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅਗਲੇ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਸਨ ਸੁਣ ਰਹੇ ਮੈਂ ਸਿਰਫ ਇਹ ਸੋਚ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਕਾਸ਼ ! ਉਹ ਬੰਦਾ ਜਾਣਦਾ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਕੋਈ ਉਸ ਵਾਸਤੇ ਇੰਨਾਂ ਕਲਪ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਀ਿ
      ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ  ਤੁਸੀਂ ਬੇਸ਼ੱਕ ਇਹ ਸੋਚਣ ਲੱਗੋਂ ਕਿ ਇੱਕ ਪਤਨੀ ਫਰਜ਼ ਸੱਨਾਸ਼ੀ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ । ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਵਿੱਚ ਲਿਖ ਰਹੀ ਹੈ ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਮਨੁੱਖ ਨਾਲ ਰਹਿਣਾ ਉਸਨੂੰ ਨੇੜੇ ਤੋਂ ਜਾਣਨਾ ,ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰਾ ਅਨੁਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਾਲਪਨਿਕ ਲੱਗਣ ਵਰਗਾ ਇੱਕ ਯਥਾਰਥ ।
      ਇਸ ਕਾਲਪਨਿਕ ਯਥਾਰਥ ਨੂੰ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਚਰਚਿਤ ਕਹਾਣੀ 'ਆਫ਼ਤ' ਪੜ੍ਹ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਉਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਵਿਰਤਾਂਤ ਹੈ ਕੇ ਕਿਵੇਂ ਉਹ ਮਹਾਂਮਾਰੀ  ਕਰਕੇ ਲੱਗੇ ਕਰਫਿਉ ਦੌਰਾਨ ਸਾਹਮਣੇ ਪਲਾਟ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਕੁੱਤਿਆਂ ਦੇ ਬਚਿੱਆਂ ਨਾਲ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਤੌਰ ਤੇ ਜੁੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਫਿਕਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਕਿਰਦਾਰ ਨਿਰੀ ਕਲਪਣਾ ਨਹੀਂ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ ਦਾ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਛਾਵਾਂ ਹੈ । ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਆਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਕਵਿਤਾ ਨਹੀਂ ਲਿਖੀ ਇੱਕ-ਦੋ ਵਾਰ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੀ ਉਹ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਫੋਟੋ ਸਮੇਤ ਛਪ ਗਈ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ........। ਸ਼ਾਇਰੀ ਨੂੰ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਉਹ ਮਾਣਦੇ ਹਨ ઑਸ਼ਾੰਿੲਦ ਹੀ ਕੋਈ ਮਾਣਦਾ ਹੋਵੇ ।ਉਰਦੂ ਸ਼ਾਇਰੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਿਆਦਾ ਪਸੰਦ ਹੈ ,ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ ।
           ਉਹ ਵੀਹ ਸਾਲ ਤੋਂ ਅਖਬਾਰਾਂ ਲਈ ਕਾਲਮ ਲਿਖਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਲੇਖ ,ਕੋਈ ਕਹਾਣੀ ਚੱਕ ਲਓ । ਉਹ ਅੱਜ ਵੀ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕ ਜਾਪੇਗੀ ਤੇ ਨਵੀਂ ਨਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਵੇਗੀ । ਇਸ ਨੂੰ ਚਾਹੇ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਬੀਵੀ ਦਾ ਇੱਕ ਤਰਫ਼ਾ ਕਥਨ ਸਮਝੋ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਹਿਤਕ ਪੱਤਰਕਾਰਤਾ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ ਆਪਣੀ ਦਿਲਚਸਪ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜ ਦੇ ਦੁੱਖ ਦਰਦ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਛੂਹੀ ਹੈ ।ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸਮਾਂ ਜਦੋਂ ਉਹ ਦੁੱਖੀ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਕੋਲ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਦਰਦ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ ।ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਮੈਨੂੰ ਕਿਉਂ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪਿਰਤ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਹੀ ਪਾਈ ਸੀ । ਇਹ ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ ਦੀ ਪਹਿਲ ਸੀ ।
        ੲੁਣ ਕੁੱਝ ਦਿਲਚਸਪ ਪ੍ਰਸੰਗ ਸਾਝਾਂ ਕਰਦੀ ਹਾਂ ।  ਮੰਨ ਲਓ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਆਏ ਤੁਸੀਂ ਬਹੁਤੀ ਖਾਤਰ ਤਵੱਜੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ।ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਰਜਾਈ ਵੀ ਕੱਢੀ ਤੇ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਉਹ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਜਾਣਗੇ । ਨਵੇਂ ਬਿਸਤਰੇ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਐਲਰਜੀ ਹੈ ਤੇ ਬਹੁਤੀ ਖਾਤਿਰ ਤਵੱਜੋਂ ਨਾਲ ਉਹ ਅਸਹਿਜ ਹੋ ਜਾਣਗੇ   ।ਤਰਸ ਤੇ ਵੈਰਾਗ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰਗ-ਰਗ ਵਿੱਚ ਵਹਿੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਨੇ ਤੇ਼ ਜਿਆਦਾਤਰ ਵਾਰ ਅਸਫਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਨੇਕੀ ਦਰਅਸਲ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪਹਿਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ।ਪਹਿਣਨਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ,ਨਾ ਕੱਪੜੇ ,ਨਾ ਜੁੱਤੇ ਤੇ ਨੇਕੀ ਵੀ ਨਹੀਂ । ਨੇਕੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੈ ,ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਦਿਲਚਸਪ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ । ਮੈਨੂੰ ਅਰਸੇ ਬਾਅਦ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਆਮ ਘਰਾਂ ਵਾਂਗੁੰ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੰਮਕਾਰ ਵਿੱਚ ਨਿਪੁੰਨ ਸੁਆਣੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦੀ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਨੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈ ਕਿਰਦਾਰ ਚਾਹੀਦੇ ਨੇ ,ਫਿਕਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮਾਂ ,ਖਿਆਲ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਧੀ ਤੇ ਚਿਹਰੇ ਪੜ੍ਹਣ ਵਾਲਾ ਦੋਸਤ ਵੀ । ਹਾਂ ! ਸੱਚ ਇਹ ਸਭ ਪਾਤਰ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਪਰ ਪਤਨੀ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾਦਾਰ ਦੀ ਝਲਕ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦੀ ਅਜਿਹੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ।ਇਹ ਬਰਾਬਰੀ ਦੇ ਮੁਰੀਦ ਹਨ ,ਬਾਹਰ ਵੀ ਤੇ ਘਰ ਵੀ ।
      ਜਦੋਂ ਮਾਂ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਫਲਾਂ ਫਲਾਂ ਡਾਕਟਰ ਤੋਂ ਦਵਾਈ ਲੈ ਆ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦਵਾਈ ਦੀ ਨਹੀੋਂਂ ਸੰਵਾਦ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਵੀ ਦਿੱਕਤ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਖਾਣਾ ਵੀ ਵਧੀਆ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਘਰ ਵਿੱਚ ਵੱਜਦਾ ਸੰਗੀਤ ਵੀ ਵਧੀਆ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ,ਅਖਬਾਰ ਵਿੱਚ ਛਪੀ ਹੋਈ ਰਚਨਾ ਵੀ ਵਧੀਆ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤੇ ਸੰਵਾਦ ਵੀ ਬੇਹਤਰੀਨ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਂਜੋ ਅਕਸਰ ਮੁਮਕਿਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ । ਮੇਰੇ ਭਰਭੂਰ ਯਤਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ।ਬੇਹਤਰੀਨ ਸੰਵਾਦ ਇਹਨਾਂ ਲਈ ਲਿਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਵੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇੱਕ ਟਾੱਨਿਕ ਵੀ ।
     ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ ਦਲੇਰ ਨੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਘਰ ਵੀ ਜਾ ਸਕਦੇ ਨੇ ਤੇ ਸੱਚਾਈ ਅਕਸਰ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।ਜੇ ਇਹ ਦਲੇਰੀ ਹੈ ਤਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਮਾਨਸਿਕ ਟੁੱਟ-ਭੱਜ ਤੇ ਅਤਿ ਭਾਵੁਕਤਾ ਦੇ ਚੱਲਦਿਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਡਰ ਵੀ ਹਨ ,ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਹਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਹੁੰਦਾ । ਉਹ ਡਰ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਉਸ ਬੰਦੇ ਤੋਂ ਂਜੋ ਆਪਣੀ ਚਤੁਰਾਈ ਨਾਲ ਉਸ ਤੋਂ ਕੰਮ ਕਢਵਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਡਰ ਜਂਾਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਇਹ ਪਤਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਜਾ ਰਿਹੇ ਹਨ , ਜਿੱਥੇ ਸੰਵਾਦ ਬਹੁਤ ਹਲਕੇ  ਪੱਧਰ ਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ । ਉਹ ਡਰ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਫਲਾਂ-ਫਲਾਂ ਜਣਾ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਰੁਖਸਤ ਹੋ  ਗਿਆ ਹੈ । ਉਹ ਉਸਦੀ ਮੱਈਅਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੇ ,ਨਾ ਹੀ ਉਸਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਗੱਲ ਬਾਤ ਸੁਣਨਗੇ ।ਦਰਅਸਲ ਉਹ ਸੁਣ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ ਪਰ ਦੁੱਖ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ,ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਂਜੋ ਉੱਥੇ ਬੈਠੇ ਮਾਯੂਸ ਚਿਹਰਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਇਸ ਦੁੱਖ ਨੂੰ ਸਾਝਾਂ ਕਰਨਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ।ਉਹਨਾਂ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ ''ਮਾਸੀ ਮੈਂ ਚੱਲਿਐ'' ਂਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਵਿਲੱਖਣ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ ਸੀ ,ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਇਸ ਦੁਬਿਧਾ ਨੂੰ ਲਿਖਤ ਦੀ ਜਦ ਵਿੱਚ ਲਿਆਦਾਂ ਸੀ । ਨਿਰੀ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦਿਤਾ  ਅਤੇ ਸੁਨੇਹੇ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਰਚਨਾ ਤੋਂ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਡਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਸਮਾਜ ਦੀ ਦੁੱਖਦੀ ਰਗ ਤੇ ਉੰਂਗਲ ਰੱਖਣ ਲੱਗਿਆ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਲਾ ਦੀ ਦਲੇਰੀ ਵੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਬੇਮੁਰੱਬਤ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਹਰ ਕੋਈ ਡਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ ਸ਼ਾਇਦ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ।
      ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ ਓਹੋ ਜਿਹੇ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀਂ ਂਜੋ ਤੁਸੀਂ ੳਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਚਿਤਵਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ,ਲਿਖਤਾਂ ਤੋਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਹੋਵੇਗਾ । ਲੇਖਕ  ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਤੀਖਣ ਬੁੱਧੀ , ਸਿਰਜਣਾ ,ਕਲਾ ,ਨੂੰ ਜਾਣਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵੱਲ ਹੀ ਜਾਣਾ ਪਵੇਗਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਮਿਲੋਗੇ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਕ ਮਾਨਸਿਕ ਝਟਕੇ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ । ਉਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਸਾਧਾਰਨ ਇਨਸਾਨ ,ਜਿਹੋ ਜਿਹਾ ਬੌਧਿਕ ਪੱਧਰ ਤੁਹਾਡਾ ਹੋਵੇਗਾ ,ਉਸੇ ਪੱਧਰ ਦਾ ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲੇਗਾ । ਜੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਕੁੱਝ ਦੱਸ ਦੇਣਗੇ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਚੋਕ ਜਾਉਗੇ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਕੁੱਤਿਆਂ ਦੇ ਸੌਕੀਨ ਹੋ ਤਾਂ ਉਹ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਪੈਦਾ ਕਰ ਲੈਣਗੇ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ੳ ਅ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਤੁਸੀ ਆਪਣੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਵੀ ਉੱਤੇ ਓਹਨਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰੋ ਉਹਨਾਂ 'ਚ ਬਲਾ ਦਾ ਸਬਰ ਹੈ , ਉਹ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ ਪਰ ਇਹ ਮੈਂ ਜਾਣਦੀ ਹਾਂ ਕਿ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਹਲਕੇ ਪੱਧਰ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ , ਉਹ ਅੱਕ ਵੀ ਚੁੱਕੇ ਹੋਣਗੇ ,ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਵੀ ਹੋਣਗੇ ਪਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣਗੇ ਤੇ ਇਹ ਵੀ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ ਕਿ ਇਹਤੋਂ ਨਿਜ਼ਾਤ ਪਾ ਕੇ ਕੁੱਝ ਚੰਗਾ ਸੁਣਾਗਾ ਜਾਂ ਫਿਰ ਕੁੱਝ ਪੜ੍ਹਾਗਾ.......।    
       ਮੇਚ ਦੇ ਬੰਦੇ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਦਿਆਂ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਵਾਨਗੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇੱਕ ਖੇੜਾ ਤੇ ਉਹ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿੱਚ ਆਸਾਧਾਰਨ ਮਾਨਸਿਕ ਗੁੰਝਲਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰ ਦੇਣਗੇ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਘਰੇਲੂ ਸੁਆਣੀਆਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਡੂੰਘੇ ਰਹੱਸ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਆਪਣੀ ਵਿਦਵਤਾ ਦਾ ਵਖਿਆਣ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਥੋੜਾ ਨਹੀਂ ਕਾਫ਼ੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਕੰਮ ਹੈ ।
        ਅਜੇ ਕੱਲ ਦੀ ਹੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਚੈਨਲ ਵਾਲੇ ਦੋਸਤ ਧਰਮ ਚੰਦਰ ਲੋਗੋਵਾਲ ਵੱਲੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੋਗ੍ਰਾਮ ਵਾਸਤੇ ਬੁਲਾਇਆ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦੇਖਣ ਵਾਲੀ ਸੀ । ਗੱਲਬਾਤ ਬਲਵੰਤ ਗਾਰਗੀ ਹੋਰਾਂ ਦੀ ਸਖਸ਼ੀਅਤ ਬਾਰੇ ਹੋਣੀ ਸੀ ਂਜੋ ਇਹਨਾਂ ਲਈ ਜਰਾ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਵਾਲੀ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਜਦੋਂ ਕਿ ਲੋਕ ਅਜਿਹੇ ਮੌਕੇ ਭਾਲਦੇ ਹਨ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਕੋਚ ਸੀ ,ਇੱਕ ਵਿਚਾਰਗੀ ।
   ਮੈਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ,''ਇੱਕ ਆਸਾਧਰਨ ਮਨੁੱਖ ਬਾਰੇ ਬੋਲਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਧਾਰਨ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਐ ।''
         ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਭਾਵ ਸਨ ਤੇ ਭਾਵੁਕਤਾ ਦਾ ਲੇਪ । ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਹੰਝੂ ਆ ਗਏ ,ਆਪਣੇ ਚਹੇਤੇ ਲੇਖਕ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਹ ਸ਼ਰਧਾ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਅੰਦਰ ਤੱਕ ਝੰਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਖੈਰ ! ਇਹ ਇੰਟਰਵਿਊ ਹੋਈ ਤੇ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਚੈਨਲ ਵੱਲੋਂ ਕਈ ਵਾਰ ਦੁਹਰਾਈ ਗਈ ,ਗਲੀ ਮੁਹੱਲੇ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਤਰਸੇਮ ਇੱਕ ਲੇਖਕ ਹੈ । ਅਦਬ ਤੇ ਅਖਬਾਰੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਇੰਨਾ੍ਹਂ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਪਰ ਆਢੀ-ਗੁਆਢੀ ,ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਇਸ ਨਵੀਂ ਦਿਖ ਤੇ ਹੈਰਾਨ ਸਨ। ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਤਰਸੇਮ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੋਕ ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।  ਆਸਾਧਰਨ ਮਨੁੱਖ ਵਿੱਚ ਅਤਿਅੰਤ ਸਾਧਾਰਨ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਦੇਖਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ ਨੂੰ ਮਿਲ ਸਕਦੇ ਹੋ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੀ ਆਸਾਧਰਨ ਮਨੁੱਖ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਕਈ ਪਰਤਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਦੇਖਣ ਵਾਲੀ ਦਿਵਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ । ਆਪਣੀ ਕਹਾਂ ਤਾਂ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਅਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੀ ।
                             ਵੀਰਪਾਲ ਸ਼ਰਮਾਂ (ਪਤਨੀ ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ)
   ਈਮੇਲ :--- bashartarsem@gmail.com                                        
                                              
                                    ਮੋਬਾਇਲ 9915620944

ਇਰਫ਼ਾਨ ਖ਼ਾਨ ਜਦੋਂ ਰਾਜਸਥਾਨ ਛੱਡ ਕੇ ਮੁੰਬਈ ਆਏ ਤਾਂ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਦਾ ਦੌਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁਕਿਆ ਸੀ । ਨਵੇਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੰਮ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕਈ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਛੋਟਾ ਮੋਟਾ ਕੰਮ ਮਿਲਿਆ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਹ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਵੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਨਿਭਾਈਆਂ । ਉਹ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ਼ਾਲੀ ਸਨ ਸੋ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੰਮ ਮਿਲਦੇ ਰਹਿਣ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਈ । ਭਾਰਤ ਇੱਕ ਖੋਂਜ, ਚੰਦਰ ਕਾਂਤਾ ,ਦਾ ਗਰੇਟ ਮਰਾਠਾ ,ਚਾਨੱਕਿਆ ਅਜਿਹੇ ਨਾਟਕ ਸਨ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਭਿਨੇਤਾ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਮਜਬੂਤ ਕੀਤਾ । 1988 ਵਿੱਚ ਆਈ ''ਸਲਾਮ ਬੰਬੇ' ਫਿਲਮ ਰਾਹੀਂ ਼ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਉਹ ਸੁਪਨਾ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਂਜੋ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਟੋਂਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਦੇਖਿਆ ਸੀ । ਅਭਿਨਤਾ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇਹ ਸਫ਼ਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਤੱਕ ਲੈ ਗਿਆ ਸੀ । ਮਕਬੂਲ ,ਹਾਸਿਲ ,ਪਾਨ ਼ਿਸੰਘ ਤੋਮਰ ,ਬਿਲੂ ਬਾਰਬਰ ,ਦੇਹਲੀ ਸਿਕਸ ,ਆਦਿ ਫਿਲਮਾਂ ਸਮੇਤ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬਾਲੀਵੁਡ ਦੀਆਂ ਲੱਗਭੱਗ 30 ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਾਲੀਵੁੱਡ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਭਾ ਦਾ ਕਾਇਲ ਸੀ ।ਜੁਰਾਸਿਕ ਪਾਰਕ ਸਲੱਮ ਡਾੱਗ ਮਿਲਿਅਨੇਅਰ ,ਲਾਈਫ਼ ਆਫ ਪਾਈ , ਦਾ ਇਮੇਜਿੰਗ ਸਪਾਈਡਰ਼ਮੈਨ , ਵਰਗੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਫ਼ਨ ਦਾ ਬਾਖੂਬੀ ਮੁਜਾਹਰਾ ਕੀਤਾ । ਇਰਫ਼ਾਨ ਖਾਨ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ ਸਨ ਕਿ ਉਹ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ 2020 ਨੂੰ ਮੁਬੰਂਈ ਵਿਖੇ ਜੰਨਤ ਨੂੰ ਨਸੀਬ ਹੋ ਗਏ ।
     7 ਜਨਵਰੀ 1967 ਨੂੰ ਜੈਪੁਰ ਵਿਖੇ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਇਰਫ਼ਾਨ ਖਾਨ ਪਿਛਲੇ ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਿਮਾਰ ਸਨ । ਫਿਲਮ ਜਗਤ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜਲਦੀ ਠੀਕ ਹੋਣ ਦੀਆਂ ਦੁਆਵਾਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਉਹ ਇੱਕ ਸਮਰੱਥ ਅਭਿਨਤਾ ਸਨ ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਉਮੀਦਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ  ਕਿ ਇਹ ਦੁੱਖਭਰੀ ਖਬਰ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਕਿ ਉਹ ਹੁਣ ਦੁਨੀਆਂ 'ਦ ਚ ਨਹੀਂ ਰਹੇ । ਪਦਮ ਸ੍ਰੀ ,ਨੈਸਨਲ ਅਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਇਰਫਾਨ ਖਾਨ ਬਾਰੇ ਇਹ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਵੀ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਂਜੋ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਫਿਲਮ ਜਗਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਤੱਕ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸਮਰੱਥ ਅਭਿਨੇਤਾ ਮੰਨਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਇੱਕ ਸਮਰਪਿਤ ਕਲਾਕਾਰ ਸਨ ਅਤੇ ਜਮੀਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਇਨਸਾਨ । ਆਪਣੀ ਸਮਰੱਥਾ ਪਅਨੁਸਾਰ ਕੰਮ ਨਾ ਮਿਲਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਅਸ਼ੰਤੁਸ਼ਟ ਇਸ ਕਲਾਕਾਰ ਦੇ ਸ਼ੀਰ ਦਾ ਹਰ ਅੰਗ ਅਭਿਨੈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅੱਖਾਂ ਬੋਲਦੀਆਂ ਸਨ ਤਾਂ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਹਾਵਭਾਵ ਦਰਸ਼ਕ ੈਨੂੰ ਕਿਰਦਾਰ ਬਾਰੇ ਬਿਨਾਂ ਕੁੱਝ ਬੋਲਿਆਂ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਦੱਸ ਦਿੰਦੇ ਸਨ । 
      ਅਜੋਕੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੱਦ ਦਾ ਅਭਿਨੇਤਾ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ । ਇੱਥੇ ਇਹ ਦੱਸਣ ਬਹੁਤ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਰਫ਼ਾਨ ਖ਼ਾਨ ਆਪਣੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਕੀਤੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਸ਼ੰਤੁਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਸਨ । ਉਹ ਅਕਸਰ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਹਿੰਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ । ਮੇਰੀ  ਬੇਚੈਨੀ ਉਦੋਂ ਸ਼ਾਂਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਕੋਈ ਆਸਧਾਰਨ ਕਿਰਦਾਰ ਜੀ ਰਿਹਾ ਹੋਵਾਂ । ਪਰ ਅਫ਼ਸੋਸ ਹੈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਜਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀਆਂ । ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਦੇ ਅਭਿਨੇਤਾ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਮੈਂ ਕਈ ਅਜਿਹੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦੀਆਂ ਼ਿਫਲਮਾਂ ਨਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ । ਫਿਲਮ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਸਭ ਕੁੱਝ ਹੈ ਪੈਸਾ ,ਨਾਮ ,ਇੱਜਤ । ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਵੀ ਸਭ ਕੁੱਝ ਹੈ ਪਰ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਗਰੀਬ ਹਾਂ ।ਫ਼ਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਕੋਲ ਚੰਗੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਕ ਨਹੀਂ ਹਨ ਂਜੋ ਇਹਨਾਂ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਖਰਚੇ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰ ਦੇਣ । ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਅਜਿਹੀਆਂ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹਨ ,ਂਜੋ ਇੱਕ ਚੁਨੌਤੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਣ । ਹੁਣ ਦੇ ਲੇਖਕ ਮੇਰੇ ਲਈ ਔਖਾ ਨਹੀਂ ਲਿਖਦੇ ।

ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
ਪ੍ਰਤਾਪ ਨਗਰ
ਬਠਿੰਡਾ
ਈਮੇਲ :----bashartarsem@gmail.com    9814163071

ਛੇਤੀ ਕਿਤੇ ਮੈਂ ਸਿਵਿਆਂ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ । ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਉਸ ਸ਼ੜਕ ਵੱਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ,ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਜਗ੍ਹਾ ਮੌਜੂਦ ਹੈ । ਨੰਨ੍ਹੇ-ਨੰਨ੍ਹੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਬਚਪਣ ਦਾ ਉਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੇਰੇ ਨੰਨ੍ਹੇ ਪੈਰ ਸਿਵਿਆਂ ਵੱਲ ਭੱਜ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ.........। ਦਵਾਲੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਮਾਂ ਸਾਨੂੰ ਦੋਹਾਂ ਭਰਾਵਾਂ  ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ । ਮਾਂ ਹਰ ਸਾਲ ਇੱਕੋ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਪਾਣੀ ਡੋਲਦੀ ,ਸ਼ਾਇਦ ਮਾਂ ਨੂੰ ਜਗ੍ਹਾ ਦੀ ਪਛਾਣ ਸੀ ।ਫਿਰ ਦੀਵਾ ਜਗਾ ਕੇ ਸਾਡਾ ਮੱਥਾ ਟਿਕਾ ਦਿੰਦੀ । ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਸੀ ਸੋ ਉਹ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨਾਲ ਹੀ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ,ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਮਾਂ ਉਦੋਂ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ,ਆਪਣੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ,ਆਪਣੇ ਫਿਕਰਾਂ ਦੀਆਂ ।
 ਸਾਨੂੰ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਹ ਲਗਦਾ ਭਾਪਾ ਜੀ ਹਨ ,ਉਹ ਇੱਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਨੇ,ਦਿਵਾਲੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਮਿਲਣ ਆਉਂਦੇ ਹਨ........।
     ਦਿਨ ਛਿਪੇ ਅਸੀਂ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਂਦੇ । ਮੈਂ ਕਈ ਵਾਰ ਮੁੜ ਕੇ ਸਿਵਿਆਂ ਵੱਲ ਦੇਖਣਾ ,ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਸਾਨੂੰ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ।ਮੈਨੂੰ ਬੜੇ  ਵਾਰੀ ਲੱਗਿਆ ਹਾਂ......ਉੱਥੇ ਕੋਈ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ......ਉਹੋ ਜਿਹਾ ਹੀ ਕੋਈ ਜਿਹੋ ਜਿਹਾ ਲੋਕ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਸਨ । ਉਦੋਂ ਮੈਂ ਸਿਵਿਆਂ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦਾ ਸੀ ,ਸਾਡਾ ਖੇਤ ਓਧਰ ਸੀ ,ਸਿਵੇ ਟੱਪ ਕੇ । ਅਕਸਰ ਓਧਰ ਦੇਖਦਾ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਭਾਪਾ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਵੇ ,ਮੈਂ ਉਹਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੱਕ ਲਵਾਂ........ਥੋੜਾ ਵੱਡੇ ਹੋਏ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਸਮਝ ਆਇਆ ਦਿਵਾਲੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਸਿਰਫ ਅਸੀਂ ਹੀ ਸਿਵਿਆਂ ਵੱਲ ਜਾਂਦੇ ਸਾਂ ਤੇ ਕਿਉਂ ਜਾਂਦੇ ਸਾਂ  ।
    ਕਦੇ-ਕਦੇ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਸਿਆਣਪ ਨੇ ਬਚਪਣ ਦਾ ਉਹ ਭਰਮ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਂਜੋ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਸੀ ।ਦਰਅਸਲ ਬਚਪਣ ਹੀ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਸੀ ।

ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
ਪ੍ਰਤਾਪ ਨਗਰ
ਮੋਬਾ:---98141-63071  ਬਠਿੰਡਾ
.ਈਮੇਲ :-----bashartarsem@gmail.com