Nirmal Singh Kandhalvi

ਚੁੰਝਾਂ-ਪ੍ਹੌਂਚੇ (ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਕੰਧਾਲਵੀ)

ਐਸ.ਡੀ.ਐਮ. ਦਫ਼ਤਰ ਦਾ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਵੀਹ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੀ ਰਿਸ਼ਵਤ ਲੈਂਦਾ ਵਿਜੀਲੈਂਸ ਵਲੋਂ ਕਾਬੂ- ਇਕ ਖ਼ਬਰ
ਛੂਟਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਾਫਿਰ, ਮੂੰਹ ਕੋ ਲਗੀ ਹੂਈ।
ਅਨਿਲ ਵਿਜ ਨੂੰ ਨਾਇਬ ਸਿੰਘ ਸੈਣੀ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ’ਚ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ- ਇਕ ਖ਼ਬਰ
ਨ੍ਹਾਤੀ ਧੋਤੀ ਰਹਿ ਗਈ, ਉੱਤੇ ਮੱਖੀ ਬਹਿ ਗਈ।
ਦਿੱਲੀ ਫਿਰ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣੀ- ਇਕ ਰਿਪੋਰਟ
ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਇਆ, ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਦਿੱਲੀ ਦਿੱਲੀ ਤਾਂ ਹੁੰਦੀ ਐ ਨਾ।
ਬੇਹੱਦ ਖ਼ਾਸ ਹੋਵੇਗਾ ਇਸ ਵਾਰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਬਜਟ- ਧਾਮੀ
ਖ਼ਾਸ ਖ਼ਾਸ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਮੋਟੇ ਮੋਟੇ ਗੱਫੇ ਦੇ ਕੇ ਬਜਟ ਨੂੰ ਖ਼ਾਸ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ।
ਪ੍ਰਦੀਪ ਕਲੇਰ ਨੇ ਅਦਾਲਤ ‘ਚ ਬਿਆਨ ਦਿਤਾ ਕਿ ਸੌਦਾ ਸਾਧ ਅਤੇ ਹਨੀਪ੍ਰੀਤ ਨੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾ ਕੇ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰਵਾਈ- ਇਕ ਖ਼ਬਰ
ਲੋਕ ਤਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਕਹਿੰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਸੀ ਪਰ ਸਰਕਾਰਾਂ ਕਿੱਥੇ ਸੁਣਦੀਆਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ।
ਕਿਸਾਨੀ ਮੰਗਾਂ ਮੰਨਵਾਏ ਬਿਨਾਂ ਤੇ ਬੰਦੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਬਿਨਾਂ ਭਾਜਪਾ ਨਾਲ ਗੱਠਜੋੜ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗੇ- ਢੀਂਡਸਾ
ਢੀਂਡਸਾ ਸਾਹਿਬ ਯਾਦ ਕਰੋ ਜਦੋਂ ਵੱਡਾ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਲਾਹ ਬਿਗ਼ੈਰ ਹੀ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਹੀ ਭਾਜਪਾ ਨਾਲ ਗੱਠਜੋੜ ਕਰ ਆਇਆ ਸੀ।
ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ‘ਤੇ ਐਸ.ਬੀ.ਆਈ. ਨੇ ਚੋਣ ਬਾਂਡਾਂ ਦੇ ਪੂਰੇ ਵੇਰਵੇ ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸੌਂਪੇ- ਇਕ ਖ਼ਬਰ
ਸੌ ਗੰਢਾ ਵੀ ਖਾਧਾ, ਸੌ ਛਿੱਤਰ ਵੀ ਖਾਧਾ ਤੇ ਸੌ ਰੁਪਇਆ ਜ਼ੁਰਮਾਨਾ ਵੀ ਦਿਤਾ।
ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਚੋਣ ਖ਼ਰਚ ‘ਤੇ ਰਹੇਗੀ ਚੋਣ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਬਾਜ਼ ਅੱਖ- ਇਕ ਖ਼ਬਰ
ਪਰ ਇਹ ਬਾਜ਼ ਟੀਰੀ ਅੱਖ ਨਾਲ ਦੇਖੇਗਾ।
ਦੋ ਘੰਟੇ ਦੀ ਪੁਛਗਿੱਛ ਬਾਅਦ ਈ.ਡੀ. ਨੇ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ- ਇਕ ਖ਼ਬਰ
ਗਲ਼ੀਆਂ ਹੋ ਜਾਣ ਸੁੰਞੀਆਂ, ਵਿਚ ਮਿਰਜ਼ਾ ਯਾਰ ਫਿਰੇ।
ਚੋਣਾਵੀ ਬਾਂਡਾਂ ਅਤੇ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਕਾਰਨ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਸਲ ਮੁੱਦੇ ਵਿਸਰ ਗਏ- ਇਕ ਖ਼ਬਰ
ਪਿਆਰਿਓ, ਅਸਲ ਮੁੱਦੇ ਯਾਦ ਹੀ ਕਦੋਂ ਸਨ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ?
ਢੀਂਡਸਾ ਪਿਉ ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਮੁਢਲੀ ਮੈਂਬਰਸ਼ਿੱਪ ਤੋਂ ਕੀਤਾ ਖ਼ਾਰਜ- ਮੋਹਕਮ ਸਿੰਘ, ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭੋਮਾ
ਡੇਕ ਦਾ ਗੁਮਾਨ ਕਰਦੀ. ਸਾਨੂੰ ਤੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਬਾਗ਼ ਬਥੇਰੇ।
ਅਕਾਲੀ- ਭਾਜਪਾ ਗੱਠਜੋੜ ਲਈ ਗੱਲਬਾਤ ਜਾਰੀ, ਅਜੇ ਸਮਾਂ ਲੱਗੇਗਾ- ਭਾਜਪਾ ਬੁਲਾਰਾ
ਉਡਦੀ ਧੂੜ ਦਿਸੇ, ਬੋਤਾ ਯਾਰ ਦਾ ਨਜ਼ਰ ਨਾ ਆਵੇ।  
ਪਾਕਿ ਦਾ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ‘ਤੇ ਹਵਾਈ ਹਮਲਾ: ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਸੰਜਮ ਵਰਤਣ ਦੀ ਕੀਤੀ ਅਪੀਲ- ਇਕ ਖ਼ਬਰ
ਚੰਦਰਾ ਸ਼ੌਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਤੇੜ ਲਾ ਕੇ ਖੱਦਰ ਦਾ ਸਾਫ਼ਾ।
ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ‘ਚ ਭਾਰਤ ਦਾ 143 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚੋਂ 126 ਵਾਂ ਨੰਬਰ- ਇਕ ਖ਼ਬਰ
80 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਜੇ ਸਰਕਾਰੀ ਰੋਟੀਆਂ ਖਾਂਦੇ ਖਾਂਦੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਕੀ ਕਸੂਰ ਬਈ?
ਸਿਧਾਂਤਕ ਤੇ ਆਦਰਸ਼ਕ ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤ ਸੁਖਬੀਰ ਬਾਦਲ ਦੇ ਖ਼ੂਨ ਵਿਚ ਹੀ ਨਹੀਂ- ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ
ਹੁਣ ਤੂੰ ਕਿਧਰ ਗਿਆ, ਜੇਠ ਬੋਲੀਆਂ ਮਾਰੇ।
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

  ਚੁੰਝਾਂ-ਪ੍ਹੌਂਚੇ  -  (ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਕੰਧਾਲਵੀ)  

ਘਰੇਲੂ ਔਰਤ ਦਾ ਕੰਮ ਕਮਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਤੀ ਦੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ- ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ

ਵਾਢੀ ਨਾਲ ਕਰੂੰਗੀ ਤੇਰੇ, ਦਾਤੀ ਨੂੰ ਲੁਆ ਦੇ ਘੁੰਗਰੂ।

ਬਸਪਾ ਲਈ ਵਿਰੋਧੀ ਗੱਠਜੋੜ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਹਨ- ਕਾਂਗਰਸ

ਨੱਚਣ ਦੇਵੇ ਨਾ ਚੰਨਣ ਦੀ ਮਾਤਾ, ਨੱਚਣਾ ਬਥੇਰਾ ਜਾਣਦੀ।

ਕਮਲ ਨਾਥ ‘ਤੇ ਭਾਜਪਾ ‘ਚ ਹੰਗਾਮਾ, ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਜਤਾਇਆ ਇਤਰਾਜ਼-ਇਕ ਖ਼ਬਰ          

ਸਾਡੇ ਵਿਹੜੇ ਫੁੱਲ ਕਮਲ ਦਾ, ਅਸੀਂ ਹੋਰ ਕਮਲ ਕੀ ਕਰਨਾ।

ਕਿਸਾਨੀ ਮੰਗਾਂ ਲਈ ਕਿਸਾਨ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਏਜੰਡਾ ਦੇਣ- ਨਵਜੋਤ ਸਿੱਧੂ

ਡੁੱਬੀ ਤਾਂ ਜਾਂ ਸਾਹ ਨਾ ਆਇਆ।

ਈ.ਡੀ.ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਸੰਮਨ ‘ਤੇ ਵੀ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਪੁੱਛ ਪੜਤਾਲ ਲਈ ਹਾਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਹੋਏ- ਇਕ ਖ਼ਬਰ

ਤੈਨੂੰ ਟਿੱਚ ਕਰ ਕੇ ਮੈਂ ਜਾਣਦੀ, ਕਿਹੜਾ ਏਂ ਤੂੰ ‘ਵਾਜ਼ਾਂ ਮਾਰਦਾ।

ਭਾਕਿਯੂ ਉਗਰਾਹਾਂ ਵਲੋਂ ਕੈਪਟਨ ਦੇ ਮਹਿਲ ਅਗੇ ਲਗਾਇਆ ਧਰਨਾ ਤੀਜੇ ਦਿਨ ’ਚ ਦਾਖ਼ਲ- ਇਕ ਖ਼ਬਰ

ਦਾਰੂ ਪੀ ਕੇ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੇ, ਤੇਰੇ ਬੂਹੇ ਅੱਗੇ ਡਾਂਗ ਖੜਕਾਉਣੀ।

ਸੱਤਾ ‘ਚ ਆਈ ਤਾਂ ਭਾਰਤ, ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਅਤੇ ਜਾਪਾਨ ਨਾਲ਼ ਰਿਸ਼ਤੇ ਕਰਾਂਗੀ ਮਜ਼ਬੂਤ- ਨਿੱਕੀ ਹੇਲੀ

ਜੇ ਮੈਂ ਨਾਨਕੇ ਮੇਲ਼ ਨਾਲ਼ ਆਈ, ਘੁੱਟ ਘੁੱਟ ਪਾਊਂ ਜੱਫੀਆਂ।

ਬਿਲਾਵਲ ਨੇ ਨਵਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਕੀਤਾ ਇਨਕਾਰ- ਇਕ ਖ਼ਬਰ

ਲਿਬੜੀ ਮੱਝ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਹਾਂ ਦੂਰ ਚੰਗੇ, ਪੂਛਲ ਮਾਰ ਕੇ ਸਭ ਨੂੰ ਲਿਬੇੜ ਦਿੰਦੀ।

ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ‘ਆਪ’- ਕਾਂਗਰਸ ਗੱਠਜੋੜ ਦੇ ਹਾਰੇ ਹੋਏ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਜੇਤੂ ਐਲਾਨਿਆਂ- ਇਕ ਖ਼ਬਰ

ਕੂੜ ਨਿਖੁਟੈ ਨਾਨਕਾ ਓੜਕਿ ਸਚਿ ਰਹੀ।

ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਨੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ , ‘ਲੋਕਤੰਤਰ ਨੂੰ ਬਚਾ ਲਿਆ ਗਿਆ’-ਇਕ ਖ਼ਬਰ

ਤੇਰਾ ਹੋਵੇ ਸੁਰਗਾਂ ਵਿਚ ਵਾਸਾ, ਤੀਆਂ ਨੂੰ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲਿਆ।

ਦਿੱਲੀ ਜਾਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਬੱਸਾਂ ‘ਚ ਜਾਉ, ਹਾਈਵੇ ‘ਤੇ ਟਰੈਕਟਰ ਕਿਉਂ ਲਿਆਂਦੇ?- ਹਾਈ ਕੋਰਟ

ਪਰਸੋਂ ਤਾਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸੀ ਕਹਿੰਦਾ, ਅੱਜ ਕੀਹਨੇ ਤੈਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਇਆ?

ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਗੱਲਬਾਤ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਲਈ ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ- ਜਾਖੜ

ਡਿਗੀ ਖੋਤੇ ਤੋਂ, ਗੁੱਸਾ ਘੁਮਿਆਰ ‘ਤੇ।

ਬਿਨਾਂ ਡਰਾਈਵਰ, ਬਿਨਾਂ ਗਾਰਡ 70 ਮੀਲ ਦੀ ਸਪੀਡ ‘ਤੇ ਕਠੂਆ ਤੋਂ ਦੌੜੀ ਮਾਲਗੱਡੀ- ਇਕ ਖ਼ਬਰ

ਬਿਨਾਂ ਡਰਾਈਵਰੋਂ ਚੱਲਣ ਰੇਲਾਂ, ਸਰਕਾਰ ਕੀ ਹੈ ਗਾਰੰਟੀ।

ਖੱਟਰ ਸਰਕਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨਿਹੱਥੇ ਨੌਜਵਾਨ ‘ਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ‘ਚ ਸਖ਼ਤ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰੇ- ਕੈਪਟਨ

ਸੱਚਾ ਹੋ ਕੇ ਕੀਹਨੂੰ ਦਿਖਾਂਵਨਾ ਏਂ, ਐਵੇਂ ਗੋਂਗਲੂਆਂ ਤੋਂ ਮਿੱਟੀ ਝਾੜ ਨਾਹੀਂ

ਬਸਪਾ ਦਾ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਰਿਤੇਸ਼ ਪਾਂਡੇ ਭਾਜਪਾ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਲ- ਇਕ ਖ਼ਬਰ

ਮਿੱਠੇ ਯਾਰ ਦੇ ਬਰੋਬਰ ਬਹਿ ਕੇ, ਮਿੱਠੇ ਮਿੱਠੇ ਬੇਰ ਚੁਗੀਏ।

==================================================================

ਬੇਟੀ  - (ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਕੰਧਾਲਵੀ)

ਮੇਰਾ ਟਰਾਲੀ-ਕੇਸ ਇਕ ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਦੂਸਰੇ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਦੇ ਕੇ ਤੋਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ‘ਤੇ ਸਵਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਟਾਫ਼ ਵਲੋਂ ਜੀ ਆਇਆਂ ਆਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅੰਦਰ ਲੰਘ ਕੇ ਮੈਂ ਏਅਰਹੋਸਟੈੱਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਬੋਰਡਿੰਗ ਪਾਸ ਦਿਖਾਇਆ। ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਮੇਰਾ ਟਰਾਲੀ-ਕੇਸ ਮੈਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਦਿਤਾ ਤੇ ਏਅਰਹੋਸਟੈੱਸ ਨੇ ਬੋਰਡਿੰਗ ਪਾਸ ਦੇਖ ਕੇ ਟਰਾਲੀ-ਕੇਸ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਫੜ ਲਿਆ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਬੜੀ ਸਹਿਜ ਨਾਲ ਸੀਟ ‘ਤੇ ਜਾ ਬਿਠਾਇਆ ਜੋ ਕਿ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੜਦਿਆਂ ਹੀ ਬਿਜ਼ਨੈਸ ਕਲਾਸ ਵਿਚ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਟਰਾਲੀ-ਕੇਸ ਸਾਮਾਨ ਵਾਲ਼ੇ ਕੈਬਿਨ ਵਿਚ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਏਅਰਹੋਸਟੈੱਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਟਰਾਲੀ-ਕੇਸ ‘ਚੋਂ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਚਾਹੀਦੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ। ਮੇਰੇ ਨਾਂਹ ਕਹਿਣ ‘ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਮੇਰਾ ਟਰਾਲੀ-ਕੇਸ ਉੱਪਰ ਕੈਬਿਨ ‘ਚ ਟਿਕਾ ਦਿਤਾ। ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਤਾਂ ਇਕਾਨਮੀ ਕਲਾਸ ਦੀ ਟਿਕਟ ਸੀ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਬਿਜ਼ਨੈਸ ਕਲਾਸ ਵਿਚ ਖੁਰਲੀ ਜਿੱਡੀ ਸੀਟ ‘ਤੇ ਕਿਉਂ ਬਿਠਾ ਦਿਤਾ ਗਿਆ ਸੀ?
ਨਾ ਮੈਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕੁਝ ਦੱਸਿਆ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਮੈਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ। ਉਰਦੂ ਦੇ ਇਕ ਸ਼ੇਅਰ ਦੀ ਪੈਰੋਡੀ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ‘ਚ ਕੁਤਕੁਤਾਰੀਆਂ ਕੱਢਣ ਲੱਗੀ।
ਸਬੱਬ ਕੀ ਏ ਇਹਨਾਂ ਮਿਹਰਬਾਨੀਆਂ ਦਾ,
ਉਨ੍ਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ, ਅਸੀਂ ਪੁੱਛਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ।
ਪਰ ਮਨ ਵਿਚ ਇਹ ਧੁੜਕੂ ਜ਼ਰੂਰ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਇਸ ਸੀਟ ‘ਤੇ ਬੈਠਣ ਵਾਲੀ ਸਵਾਰੀ ਆ ਗਈ ਤੇ ਫੇਰ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ? ਦੂਜੇ ਪਲ ਹੀ ਸੋਚਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿਹੜਾ ਆਪ ਬੈਠਾ ਸਾਂ, ਏਅਰਹੋਸਟੈੱਸ ਨੇ ਆਪ ਬਿਠਾਇਆ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਬੋਰਡਿੰਗ ਪਾਸ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਖਿਆ ਹੈ ਉਸ ਨੇ। ਉਸ ਨੂੰ ਏਨਾ ਵੱਡਾ ਭੁਲੇਖਾ ਥੋੜ੍ਹੀ ਲੱਗ ਸਕਦੈ ਕਿ ਇਕਾਨਮੀ ਕਲਾਸ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਬਿਜ਼ਨੈਸ ਕਲਾਸ ਵਿਚ ਤੇ ਬਿਜ਼ਨੈਸ ਕਲਾਸ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਇਕਾਨਮੀ ਕਲਾਸ ‘ਚ ਬੈਠਣ ਲਈ ਕਹੇ। ਮੈਂ ਮਨ ਨਾਲ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਪਿਆਰਿਆ ਡਟਿਆ ਰਹਿ, ਦੇਖੀ ਜਾਏਗੀ ਜੋ ਹੋਏਗਾ, ਹੋ ਸਕਦੈ ਇਸ ਵਿਚ ਵੀ ਕੋਈ ਰਾਜ਼ ਹੋਵੇ। ਇਕ ਵਾਰੀ ਮੇਰੇ ਇਕ ਦੋਸਤ ਨੇ, ਜੋ ਕਿ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਝੂਟੇ ਅਕਸਰ ਹੀ ਲੈਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰੀ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਭਾਰ ਨੂੰ ਸਮਤੋਲ ਰੱਖਣ ਲਈ ਵੀ ਸਵਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ‘ਚ ਅਦਲਾ ਬਦਲੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਅਜਿਹੇ ਵਿਚ ਜੇ ਬਿਜਨੈਸ ਜਾਂ ਫ਼ਸਟ ਕਲਾਸ ਵਿਚ ਸੀਟਾਂ ਖਾਲੀ ਹੋਣ ਤਾਂ ਇਕਾਨਮੀ ਕਲਾਸ ਵਾਲੀ ਕਿਸੇ ਸਵਾਰੀ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਵੀ ਸੀਟ ਦਿਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਦਲੀਲ ਮੇਰੇ ਮਨ ਨੂੰ ਧਰਵਾਸ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ ਪਰ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਧੁੜਕੂ ਅਜੇ ਵੀ ਬਰਕਰਾਰ ਸੀ।
ਬਿਜ਼ਨੈਸ ਕਲਾਸ ਵਿਚ ਮੈਨੂੰ ਬਿਠਾਉਣ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਵੀ ਮੇਰੇ ਦਿਮਾਗ਼ ‘ਚ ਚੱਕਰ ਲਗਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹੋਇਆ ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਏਅਰਪੋਰਟ ‘ਤੇ ਮੈਂ ਅਗਲੀ ਫਲਾਈਟ ਲਈ ਚਾਰ ਘੰਟੇ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਮੇਰੀ ਪਿੱਠ ਦੀ ਦਰਦ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਏਅਰਪੋਰਟਾਂ ‘ਤੇ ਫਲਾਈਟ ‘ਚ ਸਵਾਰ ਹੋਣ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰੀ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਤੱਕ ਤੁਰ ਕੇ ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਖਾਸ ਕਰ ਕੇ ਟੁੱਟਵੀਂਆਂ ਫਲਾਈਟਾਂ ਦੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਗੇਟ ਤਾਂ ਕਈ ਵਾਰੀ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਦੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਏਅਰਪੋਰਟਾਂ ‘ਤੇ ਤਾਂ ਹੁਣ ਬੈਟਰੀ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਬੱਗੀਆਂ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਕਈਆਂ ‘ਤੇ ਇਹ ਸਹੂਲਤ ਅਜੇ ਆਮ ਨਹੀਂ, ਸੋ ਇਸੇ ਕਰ ਕੇ ਮੈਂ ਲੰਡਨ ਤੋਂ ਹੀ ਸਪੈਸ਼ਲ ਅਸਿਸਟੈਂਸ ਬੁੱਕ ਕਰਵਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਸਕਿਉਰਿਟੀ ਕਰਵਾ ਕੇ ਅਸਿਸਟੈਂਟ ਮੈਨੂੰ ਵੇਟਿੰਗ ਏਰੀਏ ‘ਚ ਛੱਡ ਗਿਆ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮੈਂ ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰਾਂ, ਫਲਾਈਟ ਦੇ ਟਾਈਮ ‘ਤੇ ਉਹ ਆਪੇ ਹੀ ਆ ਜਾਵੇਗਾ।
ਫਲਾਈਟ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਸਭ ਸਵਾਰੀਆਂ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਜਹਾਜ਼ ‘ਚ ਬੈਠਣ ਲਈ ਜਾਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਦੋ ਤਿੰਨ ਕਰਮਚਾਰੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਤੇ ਬੋਰਡਿੰਗ ਪਾਸ ਦੇਖ ਕੇ ਸਵਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਲੰਘਾ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਸਪੈਸ਼ਲ ਅਸਿਸਟੈਂਸ ਵਾਲ਼ੇ ਨੌਜਵਾਨ ਦਾ ਕਿਧਰੇ ਨਾਂ-ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਲ ਪਲ ਲਾਈਨ ਛੋਟੀ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਮੇਰੀ ਚਿੰਤਾ ਵਧ ਰਹੀ ਸੀ। ਅਖ਼ੀਰ ਮੈਂ ਲਾਈਨ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੱਦਿਆ ਤੇ ਆਪਣੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਦੱਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਿੰਤ ਹੋ ਕੇ ਬੈਠੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿਤੀ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸਿਸਟੈਂਟ ਨੇ ਆਪੇ ਹੀ ਆ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਲਾਈਨ ਵਿਚ ਥੋੜ੍ਹੀਆਂ ਜਿਹੀਆਂ ਸਵਾਰੀਆਂ ਹੀ ਚੜ੍ਹਨ ਵਾਲੀਆਂ ਰਹਿ ਗਈਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਦੋ ਤਿੰਨ ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨ ਵੀ ਸਨ, ਮੈਂ ਫੇਰ ਉਸੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਨੂੰ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਮੇਰੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਕਰੇ। ਉਸ ਨੇ ਬੜੀ ਹਲੀਮੀ ਨਾਲ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗੀ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ ਅਸਲ ਵਿਚ ਅੱਜ ਕਈ ਫਲਾਈਟਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੀ ਚੱਲਣੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਸਪੈਸ਼ਲ ਅਸਿਸਟੈਂਸ ਲੈਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਵਾਰੀਆਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਲਗਦੈ ਕਿ ਵੀਲ੍ਹਚੇਅਰਾਂ ਥੋੜ੍ਹੀਆਂ ਪੈ ਗਈਆਂ ਹਨ।”
ਉਸ ਨੇ ਮੇਰਾ ਟਰਾਲੀ-ਕੇਸ ਫੜਿਆ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਦੇ ਕੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਤੋਰ ਲਿਆ। ਇਕ ਪੰਜਾਬੀ ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਬੁਲਾਈ ਤੇ ਮੇਰੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਪਿੱਠ ਦਰਦ ਬਾਰੇ ਅਤੇ ਸਪੈਸ਼ਲ ਅਸਿਸਟੈਂਸ ਵਾਲੇ ਬੰਦੇ ਦੇ ਨਾ ਬਹੁੜਨ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਚੋਂ ਇਕ ਜਣੇ ਨੇ ਉਸ ਕਰਮਚਾਰੀ ਤੋਂ ਮੇਰਾ ਟਰਾਲੀ-ਕੇਸ ਫੜ ਲਿਆ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਅੰਦਰ ਜਾਣ ਲਈ ਮੇਰੀ ਮਦਦ ਕਰਨਗੇ। ਉਸ ਕਰਮਚਾਰੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ ਤੇ ਇਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗੀ, ਤੇ ਉਹ ਨੌਜਵਾਨ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮੈਨੂੰ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਤੱਕ ਲੈ ਗਏ।
ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਦੇ ਕਿਸੇ ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਇਹੀ ਦਲੀਲ ਘੁੰਮ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਏਅਰਪੋਰਟ ਦੀ ਇਸੇ ਖ਼ਾਮੀ ਕਰ ਕੇ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਬਿਜ਼ਨੈਸ ਕਲਾਸ ਵਿਚ ਬੈਠਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਹੋ ਸਕਦੈ ਕਿ ਉਸ ਕਰਮਚਾਰੀ ਨੇ ਵਾਕੀ-ਟਾਕੀ ਰਾਹੀਂ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਅਮਲੇ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਬਾਰੇ ਸੂਚਿਤ ਕਰ ਦਿਤਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਇਸੇ ਲਈ ਮੇਰੇ ‘ਤੇ ਖ਼ਾਸ ਮਿਹਰਬਾਨੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੋਵੇ। ਖ਼ੈਰ, ਕੁਝ ਵੀ ਹੋਵੇ ਹੁਣ ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਸ ਸੀਟ ਉੱਤੇ ਡਟਿਆ ਬੈਠਾ ਸਾਂ ਤੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਕਿ ਜੇ ਸੀਟ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਗੱਲ ਬਾਤ ਉਲਝੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸਾਰਾ ਭਾਂਡਾ ਏਅਰਹੋਸਟੈੱਸ ‘ਤੇ ਭੰਨ ਕੇ ਆਪਣਾ ਪੱਖ ਪੇਸ਼ ਕਰਾਂਗਾ।     
ਖਿੜਕੀ ਵਲ ਦੀ ਸੀਟ ‘ਤੇ ਇਕ ਬੀਬੀ ਆ ਬੈਠੀ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਬੜੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਮੈਨੂੰ ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਬੁਲਾਈ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ,“ ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਮਿਸਜ਼ ਆਨੰਦ ਐ ਤੇ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ?” ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਵਲ ਦੇਖ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਮੈਂ ਉਸ ਦੀ ਬੇਬਾਕੀ ‘ਤੇ ਹੈਰਾਨ ਤਾਂ ਹੋਇਆ ਪਰ ਫਿਰ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਸਫ਼ਰ ਵਿਚ ਕਈ ਮੁਸਾਫ਼ਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਹੀ ਗੁੰਮ-ਸੁੰਮ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਈ ਨਾਲ ਬੈਠੀ ਸਵਾਰੀ ਨਾਲ ਗੱਲ ਬਾਤ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਸੋ, ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਦੱਸਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿੱਥੋਂ ਆਇਆ ਹਾਂ ਤੇ ਕਿੱਥੇ ਜਾਣਾ ਹੈ।
ਬਿਜ਼ਨੈਸ ਕਲਾਸ ਵਿਚ ਦੋ ਏਅਰਹੋਸਟੈੱਸਾਂ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਸੀ। ਉਹ ਥੋੜ੍ਹੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਆ ਕੇ ਮਿਸਜ਼ ਆਨੰਦ ਨੂੰ ‘ਮੈਮ’ ਕਹਿ ਕੇ ਸੰਬੋਧਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਲੋੜ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਬਾਤਾਂ ਤੋਂ ਇੰਜ ਭਾਸਦਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਮਿਸਜ਼ ਆਨੰਦ ਵੀ ਉਸੇ ਏਅਰਲਾਈਨ ‘ਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੋਵੇ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਚਲੋ ਛੱਡੋ ਆਪਾਂ ਕੀ ਲੈਣਾ ਪਰ ਫਿਰ ਮੇਰੇ ਮਨ ‘ਚ ਆਇਆ ਕਿ ਪੁੱਛਣ ‘ਚ ਹਰਜ਼ ਵੀ ਕੀ ਹੈ। ਹਵਾਈ ਸਫ਼ਰ ਬਾਰੇ ਤੇ ਏਅਰਲਾਈਨ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੀ ਮਿਲੇਗੀ ਤੇ ਨਾਲੇ ਵਕਤ ਵੀ ਸੋਹਣਾ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਏਗਾ। ਆਪਣੀ ਸ਼ੱਕ ਕੱਢਣ ਲਈ ਮੈਂ ਮਿਸਜ਼ ਆਨੰਦ ਨੂੰ ਪੁੱਛ ਹੀ ਲਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਵੀ ਏਸੇ ਕੰਪਨੀ ‘ਚ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਹੈ? ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਦੇ ਉਹ ਵੀ ਏਅਰਹੋਸਟੈੱਸ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਪਰ ਫੇਰ ਏਅਰਲਾਈਨ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਕੋਰਸ ਕਰਵਾ ਕੇ ਹੈੱਡ-ਆਫ਼ਿਸ ਵਿਚ ਨੌਕਰੀ ਦੇ ਦਿਤੀ ਤੇ ਹੁਣ ਉਹ ਏਅਰਲਾਈਨ ਦੇ ਬਾਹਰਲੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਅਕਸਰ ਹੀ ਦੌਰਿਆਂ ‘ਤੇ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਇਸੇ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ।
ਬਿਜ਼ਨੈਸ ਕਲਾਸ ਵਿਚ ਦੋ ਦੋ ਸੀਟਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਤਾਰਾਂ ਸਨ। ਦੋਨੋਂ ਕਤਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਇਕ ਏਅਰਹੋਸਟੈੱਸ ਨੇ ਸੰਭਾਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਪਾਸੇ ਜਿਹੜੀ ਏਅਰਹੋਸਟੈੱਸ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਸੀ ਉਸ ਦੇ ਨੈਣ-ਨਕਸ਼ ਪਹਾੜੀ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਥੋੜ੍ਹੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਮੇਲ ਖਾਂਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਮਿਸਜ਼ ਆਨੰਦ ਨੂੰ ਜੂਸ ਫੜਾਉਣ ਆਈ ਤਾਂ ਮਿਸਜ਼ ਆਨੰਦ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁੱਛ ਲਿਆ, “ ਬਾਈ ਦ ਵੇਅ ਆਰ ਯੂ ਮਾਲਤੀ?”
‘ਯੈਸ ਮੈਮ, ਆਈ ਐਮ ਮਾਲਤੀ,” ਮਾਲਤੀ ਚਹਿਕ ਕੇ ਬੋਲੀ।
“ ਬਿਊਟੀਫੁੱਲ ਨੇਮ’ ਮਿਸਜ਼ ਆਨੰਦ ਨੇ ਕਿਹਾ ਤੇ ਮੇਰੇ ਵਲ ਦੇਖਿਆ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਮੇਰੀ ਵੀ ਗਵਾਹੀ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇ ਕਿ ਮੈਂ ਵੀ ਮਾਲਤੀ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਉਸ ਵਲੋਂ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸਿਫ਼ਤ ਦੀ ਤਾਈਦ ਕਰਾਂ।
 “ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀ ਬਜਾਇ ਮੈਂ ਮਾਲਤੀ ਵਲ ਵੇਖ ਕੇ ਹਿੰਦੀ ‘ਚ ਕਿਹਾ.” ਮਾਲਤੀ ਜੀ, ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਨਾਮ ਹੈ ਆਪ ਕਾ।” ਤੇ ਮਿਸਜ਼ ਆਨੰਦ ਵਲ ਵੇਖ ਕੇ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕੀ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨਾਮ ਦਾ ਮਤਲਬ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?
ਮਾਲਤੀ ਵਲ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਸਿਰ ਫੇਰ ਦਿਤਾ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਛੱਡ ਹਿੰਦੀ ‘ਚ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, “ ਮਾਲਤੀ ਕੋ ਤੋ ਜ਼ਰੂਰ ਪਤਾ ਹੋਗਾ, ਇਸ ਕਾ ਨਾਮ ਹੈ ਨਾ?”
ਮਾਲਤੀ ਵਿਚਾਰੀ ਨੇ ਵੀ ਨਾਂਹ ‘ਚ ਸਿਰ ਹਿਲਾ ਦਿਤਾ।  
ਉਹਨਾਂ ਦੋਨਾਂ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਸੁੱਟ ਦਿਤੇ। ਮਿਸਜ਼ ਆਨੰਦ ਮੇਰੇ ਵਲ ਦੇਖ ਕੇ ਬੋਲੀ,“ ਆਪ ਹੀ ਬਤਾਏਂ।”
ਮੈਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਚੌੜਾ ਹੁੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ ਚਾਂਦਨੀ ਕੋ ਭੀ ਮਾਲਤੀ ਕਹਿਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਫੂਲ ਕੀ ਕਲੀ ਕੋ ਭੀ,” ਉਹਨਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਬੜੇ ਅਚੰਭੇ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਵਲ ਦੇਖਿਆ। ਮਾਲਤੀ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਤਾਂ ਮਾਲਤੀ ਨਾਮ ਦੇ ਅਰਥ ਸੁਣ ਕੇ ਹੋਰ ਵੀ ਸੁਰਖ਼ ਹੋ ਗਿਆ। ਮਿਸਜ਼ ਆਨੰਦ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸ਼ੱਕ ਹੋਇਆ ਤੇ ਉਹ ਠੇਠ ਪੰਜਾਬੀ ’ਚ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗੀ, “ ਹੋਰ ਤੁਹਾਡੇ ਕੀ ਸ਼ੁਗਲ ਨੇ ਜੀ?”
“ ਮੈਂ ਜੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹਾਂ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਹੈ ਤੇ ਆਪ ਵੀ ਕਦੀ ਕਦੀ ਕਵਿਤਾ, ਕਹਾਣੀ ਆਦਿ ਲਿਖ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ ਤੇ ਮੈ ਟੀ.ਵੀ. ‘ਤੇ ਵੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।”
“ ਓ ਮਾਈ ਗਾਡ, ਓ ਮਾਈ ਗਾਡ, ਆਈ ਐਮ ਸਿਟਿੰਗ ਵਿਦ ਏ ਸੈਲੇਬਰਿਟੀ,” ਮਿਸਜ਼ ਆਨੰਦ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਬੋਲ ਉੱਠੀ।
“ ਨਾ ਜੀ ਨਾ, ਸੈਲੇਬਰਿਟੀ ਵਾਲ਼ੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ, ਆਪਾਂ ਤਾਂ ਬੜੇ ਸਾਧਾਰਨ ਜਿਹੇ ਬੰਦੇ ਆਂ।” ਮੈਂ ਮਸਕੀਨ ਜਿਹਾ ਬਣਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।
ਮਾਲਤੀ ਦੂਜੀਆਂ ਸਵਾਰੀਆਂ ਵਲ ਗਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਹ ਜਦੋਂ ਆਈ ਤਾਂ ਮਿਸਜ਼ ਆਨੰਦ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, “ ਅਰੇ ਮਾਲਤੀ ਜਾਨਤੀ ਹੋ, ਯਹ ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਕਵਿਤਾਏਂ ਭੀ ਲਿਖਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਟੀ.ਵੀ. ਪਰ ਐਂਕਰਿੰਗ ਭੀ ਕਰਤੇ ਹੈਂ।”
“ ਸੱਚ ਮੇਂ!” ਉਹ ਭੀ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਵਲ ਦੇਖਣ ਲੱਗੀ।  
“ ਮੈਂ ਤੋ ਫਿਰ ਸਰ ਸੇ ਆਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ ਭੀ ਜ਼ਰੂਰ ਲੂੰਗੀ,” ਮਾਲਤੀ ਮੇਰੇ ਵਲ ਦੇਖ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ।
ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ ਹਾਂ, ਹਾਂ, ਜ਼ਰੂਰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ।“
ਹੁਣ ਸਵਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਵੇਲੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਦਾਇਤਾਂ ਦਿਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਤੇ ਸੀਟ-ਬੈਲਟਾਂ ਬੰਨ੍ਹਣ ਬਾਰੇ ਤਾਕੀਦ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਮੇਰੇ ਵਾਲ਼ੀ ਸੀਟ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਦਾਅਵੇਦਾਰ ਨਾ ਆਇਆ। ਕੁਝ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਜਹਾਜ਼ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਪਿਛਾਂਹ ਨੂੰ ਸਰਕਣ ਲੱਗਾ ਤੇ ਮੈਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਸ਼ਚਿੰਤ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਹੁਣ ਸੀਟ ਦਾ ਕੋਈ ਖ਼ਤਰਾ ਨਹੀਂ। ਹੁਣ ਜਹਾਜ਼ ਆਕਾਸ਼ ਵਲ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਉਡ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਫਿਰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਉਚਾਈ ‘ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸਿੱਧਾ ਹੋ ਗਿਆ।
ਮੇਰੇ ਮੰਗਣ ‘ਤੇ ਮਾਲਤੀ ਮੇਰੇ ਲਈ ਜੂਸ ਲੈ ਕੇ ਆਈ ਤਾਂ ਸ਼ੰਕਾ ਨਵਿਰਤੀ ਲਈ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁੱਛ ਹੀ ਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਇੰਡੀਆ ‘ਚ ਕਿਹੜੇ ਇਲਾਕੇ ਤੋਂ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਨਿਪਾਲ ਦੇ ਬਾਰਡਰ ਨੇੜੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਿੰਡ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਜੰਮੀ ਪਲੀ ਗੋਰਖ ਪੁਰ ਵਿਚ ਹੈ ਜਿੱਥੋਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵਿਦਿਆ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਕਰਦੇ ਉਸ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਇਕ ਦਮ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਿਆ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਯਾਦ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਸੋਚਾਂ ਕਿ ਇਹ ਅਜੇ ਹੁਣੇ ਤਾਂ ਹਸੂੰ ਹਸੂੰ ਕਰਦੀ ਸੀ ਐਡੀ ਛੇਤੀ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ ਇਸ ਨੂੰ। ਮੈਥੋਂ ਰਿਹਾ ਨਾ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਪੁੱਛ ਹੀ ਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਇਕ ਦਮ ਉਦਾਸ ਕਿਉਂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ? ਮੇਰੇ ਏਨਾ ਪੁੱਛਣ ਦੀ ਦੇਰ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ‘ਚੋਂ ਅੱਥਰੂ ਛਲਕ ਪਏ ਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਰੁਆਂਸੀ ਜਿਹੀ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਨੇ ਹਉਕਾ ਲੈ ਕੇ ਹੌਲੀ ਜਿਹੀ ਕਿਹਾ, “ਸਰ, ਆਪ ਕੀ ਆਵਾਜ਼ ਬਿਲਕੁਲ ਮੇਰੇ ਡੈਡੀ ਜੈਸੀ ਹੈ। ਆਪ ਭੀ ਉਨ ਕੇ ਸਟਾਈਲ ਮੇਂ ਹੀ ਬਾਤੇਂ ਕਰਤੇ ਹੋ, ਮੇਰੇ ਡੈਡੀ ਹਿੰਦੀ ਕੇ ਟੀਚਰ ਥੇ ਔਰ ਆਪ ਕੀ ਤਰਹ ਵੋਹ ਭੀ ਸਾਹਿਤਯ ਮੇਂ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕ ਰਖਤੇ ਥੇ, ਸ਼ੌਕ ਰੱਖਤੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਥੇ, ਕਵਿਤਾਏਂ ਲਿਖਤੇ ਭੀ ਥੇ, ਉਨ ਕੀ ਦੋ ਕਿਤਾਬੇਂ ਭੀ ਹੈਂ।”
ਮੈਂ ਸਮਝ ਤਾਂ ਗਿਆ ਸਾਂ ਕਿ ‘ਸ਼ੌਕ ਰੱਖਤੇ ਥੇ’ ਕਹਿਣ ਪਿੱਛੇ ਕੋਈ ਗੰਭੀਰ ਘਟਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ‘ਚ ਅੱਥਰੂ ਆਏ ਹੋਣਗੇ ਪਰ ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਹੀ ਸੁਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕੁਦਰਤ ਬੜੀ ਬੇਅੰਤ ਹੈ ਇੱਥੇ ਕਈ ਵਾਰੀ ਮਿਲਦੀਆਂ ਜੁਲਦੀਆਂ ਸ਼ਕਲਾਂ, ਸੂਰਤਾਂ ਤੇ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਵਾਲ਼ੇ ਇਨਸਾਨ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਭੁਲੇਖਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੁਰਾ ਨਾ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਕੀ ਉਹ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੇਗੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ‘ਚ ਅੱਥਰੂ ਕਿਉਂ ਆਏ? ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਡੂੰਘਾ ਸਾਹ ਲਿਆ ਤੇ ਬੜੀ ਧੀਮੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਕਹਿਣ ਲਗੀ, “ਸਰ, ਤੀਨ ਮਹੀਨੇ ਹੂਏ ਮੇਰੇ ਡੈਡੀ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਸੇ ਚਲੇ ਗਏ, ਜਬ ਮੈਂਨੇ ਆਪ ਕੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਨੀ ਤੋ ਮੁਝੇ ਐਸਾ ਲਗਾ ਜੈਸੇ ਮੇਰੇ ਡੈਡੀ ਇਸ ਸੀਟ ਮੇਂ ਬੈਠੇ ਮੁਝ ਸੇ ਬਾਤੇਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਂ।”
ਮੈਨੂੰ ਜਿਹੜੀ ਗੱਲ ਦਾ ਸ਼ੱਕ ਸੀ ਉਹੋ ਹੋਈ, ਮੈਂ  ਉਸ ਨੂੰ ਹੌਸਲਾ ਦਿਤਾ ਤੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਢਾਰਸ ਬੰਨ੍ਹਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਕਈ ਤੁਕਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਣਾਈਆਂ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਭਾਵ ਅਰਥ ਦੱਸੇ। ਉਹ ਇਕ ਤੁਕ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਭਾਵ ਅਰਥ ਸੁਣਦੀ ਤੇ ਤਿਤਲੀ ਵਾਂਗ ਉਡ ਕੇ ਦੂਸਰੀਆਂ ਸਵਾਰੀਆਂ ਵਲ ਗੇੜਾ ਮਾਰ ਕੇ ਫਿਰ ਆ ਜਾਂਦੀ।  
ਮਿਸਜ਼ ਆਨੰਦ ਨੇ ਵੀ ਮਾਲਤੀ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਬਾਪ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਅਫ਼ਸੋਸ ਕੀਤਾ।
ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਕਿ ਮਾਲਤੀ ਨਾਲ ਇਸ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰਲੀ ਪੀੜ ਨੂੰ ਹੋਰ ਉਚੇੜਾਂ, ਸੋ ਗੱਲ ਬਾਤ ਦਾ ਰੁਖ਼ ਮੋੜਨ ਲਈ ਮੈਂ ਮਿਸਜ਼ ਆਨੰਦ ਵਲ ਵੇਖਿਆ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਦੀ ਤਾਰੀਫ਼ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਪਿੱਛਿਓਂ ਲੁਧਿਆਣੇ ‘ਤੋਂ ਹਨ ਤੇ ਹੁਣ ਕੁਝ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰ ਕੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਹਰਿਆਣੇ ‘ਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਬਾਰੇ ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਪੁੱਛੀਆਂ ਤੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕੰਮ-ਕਾਰ ਦੇ ਸਿਲਸਿਲੇ ਵਿਚ ਹੀ ਦੋ ਕੁ ਵਾਰੀ ਉਸ ਨੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦਾ ਚੱਕਰ ਵੀ ਲਾਇਆ ਹੈ ਪਰ ਬਹੁਤ ਸੰਖੇਪ ਜਿਹਾ। ਸ਼ਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਨਾਤੇ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਗਲੀ ਵਾਰੀ ਉਸ ਦਾ ਗੇੜਾ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਵਧੇਰੇ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾ ਕੇ ਆਵੇ। ਉਸ ਨੇ ਮੇਰਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ।
ਗੱਲਾਂ ਬਾਤਾਂ ਕਰਦਿਆਂ ਪਤਾ ਹੀ ਨਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਕਦੋਂ ਚਾਰ ਘੰਟਿਆਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਬੀਤ ਗਿਆ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਏਅਰਪੋਰਟ ‘ਤੇ ਉਤਰਨ ਬਾਰੇ ਪਾਇਲਟ ਵਲੋਂ ਸੂਚਨਾ ਦਿਤੀ ਗਈ।
ਜਹਾਜ਼ ਰੁਕਿਆ। ਮਾਲਤੀ ਨੇ ਮੇਰਾ ਟਰਾਲੀ-ਕੇਸ ਉਤਾਰਿਆ ਤੇ ਆਪਣੀ ਸਾਥਣ ਦੇ ਕੰਨ ‘ਚ ਕੁਝ ਕਹਿ ਕੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਤੁਰ ਪਈ। ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਕੋਲ਼ ਆ ਕੇ ਉਹ ਮੇਰੀ ਵੱਖੀ ਨਾਲ਼ ਆ ਲੱਗੀ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਵਲ ਇੰਜ ਵੇਖਿਆ ਜਿਵੇਂ ਇਕ ਧੀ ਬਾਪ ਕੋਲੋਂ ਵਿਛੜਨ ਵੇਲੇ ਦੇਖਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਇਕ ਬਾਪ ਵਾਂਗ ਪਿਆਰ ਦਿਤਾ। ਉਹ ਅੰਦਰੋਂ ਏਨੀ ਭਾਵੁਕ ਹੋ ਗਈ ਕਿ ਕਿੰਨਾ ਚਿਰ ਕੁਝ ਵੀ ਬੋਲ ਨਾ ਸਕੀ।
ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰ ਹੀ ਸਪੈਸ਼ਲ ਅਸਿਸਟੈਂਸ ਵਾਲੇ ਵੀਲ੍ਹਚੇਅਰਾਂ ਲਈ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ।
ਮੈਂ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਵੀਲ੍ਹਚੇਅਰ ‘ਚ ਨਹੀਂ ਬੈਠ ਗਿਆ ਉਹ ਉੱਥੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੱਥ ਹਿਲਾਉਂਦੀ ਰਹੀ। ਫਿਰ ਉਹ ਵੀਲ੍ਹਚੇਅਰ ਅਸਿਸਟੈਂਟ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, “ਸਾਵਧਾਨੀ ਸੇ ਲੇ ਕੇ ਜਾਨਾ ਸਰ ਜੀ ਕੋ, ਕੋਈ ਤਕਲੀਫ਼ ਨਾ ਹੋ।”
ਵੀਲ੍ਹਚੇਅਰ ਅਸਿਸਟੈਂਟ ਵੀ ਬੜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਨੇ ਅਜਿਹਾ  ਮੰਜ਼ਰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਦੇਖਿਆ ਹੋਵੇ, ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗਾ, “ ਸਰਦਾਰ ਜੀ, ਏਅਰਹੋਸਟੈੱਸ ਆਪ ਕੀ ਕੋਈ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਹੈ ਕਿਆ?”
“ ਹਾਂ, ਵੋਹ ਮੇਰੀ ਬੇਟੀ ਹੈ।”
ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਵਲ ਇੰਜ ਦੇਖਿਆ ਜਿਵੇਂ ਮੇਰੇ ਜਵਾਬ ‘ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਸ਼ੰਕਾ ਹੋਵੇ।
=============================================

ਧੰਨ ਧੰਨ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸ਼ਹੀਦ

ਵਿਚ ਤਲਵੰਡੀ ਦੀਪ ਸਿੰਘ, ਇਕ ਗੁਰੂੁ ਪਿਆਰਾ
ਬੈਠਾ ਕਲਮ ਦਵਾਤ ਲੈ,      ਕਰੇ ਗ੍ਰੰਥ ਉਤਾਰਾ
ਚਹੁੰ ਪਾਸੀਂ ਸੋਭਾ ਓਸ ਦੀ,   ਬਹੁ ਪਰਉਪਕਾਰਾ
ਨਾਮ ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਭਿੱਜ ਕੇ, ਜਪੇ ਗੁਰ ਕਰਤਾਰਾ

ਇਕ ਦਿਨ ਭਾਣਾ ਵਰਤਿਆ,   ਗੱਲ ਅੱਲੋਕਾਰਾ
ਗੁਰ ਰਾਮ ਦਾਸ ਦੇ ਦਰ ਤੋਂ,  ਆਇਆ ਹਰਕਾਰਾ
ਰੋ ਰੋ ਕੇ ਉੇਹਨੇ ਦੱਸਿਆ      ਜੋ ਹੋਇਆ ਕਾਰਾ
ਦਰਬਾਰ 'ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋ ਗਿਐ,  ਵੈਰੀ ਹਤਿਆਰਾ

ਕਰੇ ਬੇਅਦਬੀ ਰੋਜ਼ ਨਿੱਤ,      ਮਚੀ ਹਾਹਾਕਾਰਾ
ਸੁਣਿਐ ਉਹਨੇ ਢਾ ਦੇਵਣਾ,     ਹੈ ਗੁਰੁਦਰਬਾਰਾ
ਤਾਲ ਗੁਰੂ ਦਾ ??ਰ 'ਤਾ        ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੰਕਾਰਾ
'ਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਸਿੰਘ ਜੀ,    ਕੋਈ ਕਰ ਲਉ ਚਾਰਾ

ਅੱਖੀਂ ਮਚੇ ਅੰਗਿਆਰ,     ਜਿਉਂ ਹੋਏ  ਸ਼ਰਾਰਾ
ਛੱਡੀਆਂ ਕਲਮਾਂ ਪੋਥੀਆਂ,  ਕਰ ਲਿਆ ਤਿਆਰਾ
ਉਹਨੇ ਭੇਜ ਸੁਨੇਹੇ ਸਭ ਨੂੰ,   'ਕੱਠ ਕੀਤਾ ਭਾਰਾ
ਸਿੰਘ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਗਏ,     ਛੱਡਿਆ ਘਰ ਬਾਰਾ
 
ਫੜ ਲਿਆ ਬਾਬੇ ਦੀਪ ਸਿੰਘ,      ਖੰਡਾ ਦੋਧਾਰਾ
ਧਰਤ ਅਕਾਸ਼ ਸੀ ਕੰਬਿਆ,    ਛੱਡਿਆ ਜੈਕਾਰਾ

ਉਨੇ ਖਿੱਚੀ ਲੀਕ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ,   ਮਾਰ ਲਲਕਾਰਾ
ਟੱਪੇ ਓਹੀਓ ਲੀਕ ਨੂੰ,    ਜਿਹਨੂੰ ਧਰਮ ਪਿਆਰਾ

ਲਾਲੀਆਂ ਚੜ੍ਹੀਆਂ ਯੋਧਿਆਂ, ਸੁਣ ਹੁਕਮ ਨਿਆਰਾ
ਅਸੀਂ ਜੂਝਾਂਗੇ ਵਿਚ ਜੰਗ ਦੇ,  ਇਹ ਬਚਨ ਹਮਾਰਾ
ਰੱਖ ਸੀਸ ਤਲੀ 'ਤੇ ਰੋਕਣਾ,  ਮੁਗ਼ਲਈਆ ਸਾਰਾ
ਨਹੀਂ ਜਾਨਾਂ ਸਾਨੂੰ ਪਿਆਰੀਆਂ, ਹੈ ਧਰਮ ਪਿਆਰਾ

ਚੜ੍ਹੇ ਫਿਰ ਸੂਰੇ ਜੰਗ ਨੂੰ,          ਲੈ ਗੁਰੂੁ ਸਹਾਰਾ
ਉੱਥੇ ਹੋਇਆ ਯੁੱਧ ਘਮਸਾਣ ਦਾ, ਕਰ ਮਾਰੋ ਮਾਰਾ
ਲਿਸ਼ਕਣ ਤੇਗ਼ਾਂ ਜੰਗ ਵਿਚ,     ਬਿਜਲੀ ਲਿਸ਼ਕਾਰਾ
ਇਉਂ ਖੰਡਾ ਹਿੱਕਾਂ ਪਾੜਦਾ,     ਜਿਉਂ ਲੱਕੜਹਾਰਾ
 
ਏਧਰ  ਸਿਰਲੱਥ ਸੂਰਮੇ,         ਵੈਰੀ ਮੰਗ ਧਾੜਾਂ
ਸਾਬਰ, ਯੂਸਫ਼ ਘੇਰ ਲਏ,         ਸਿੰਘਾਂ ਸਰਦਾਰਾਂ
ਬਚ ਕੇ ਸੁੱਕੇ ਜਾਣ ਨਾ,        ਸਿੰਘ ਦੀਪ ਪੁਕਾਰਾ
ਰੂਹ ਮੁਗਲਾਂ ਦੀ ਕੰਬਦੀ           ਸੁਣ ਕੇ ਜੈਕਾਰਾ

ਤੇਗੇ ਸ਼ੂਕੇ ਸਰਰ ਸਰਰ,         ਸਿਰ ਧੜੋਂ ਉਤਾਰਾ
ਸਿਰ ਖਿੱਦੋ ਵਾਂਗੂੰ ਰੋੜ੍ਹ 'ਤੇ,     ਸੀ ਅਜਬ ਨਜ਼ਾਰਾ
ਭਗਦੜ ਮਚੀ ਵਿਚ ਵੈਰੀਆਂ,    ਕਰੇ ਚੀਖ਼ ਪੁਕਾਰਾ
ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਵਗ ਰਿਹਾ        ਲਹੂ ਮਿੱਝ ਦਾ ਗਾਰਾ

ਨਿੱਤਰਿਆ ਖਾਨ ਉਸਮਾਨ ਫਿਰ, ਯੋਧਾ ਇਕ ਭਾਰਾ
ਏਧਰ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ,          ਯੋਧਾ ਬਲਕਾਰਾ
ਖੜਕਿਆ ਲੋਹਾ ਖਣਨ ਖਣਨ,  ਨਿੱਕਲੇ ਚੰਗਿਆੜਾ
ਸਿਰ ਲਾਹਿਆ ਉਸਮਾਨ ਦਾ,  ਵਗੀ ਖ਼ੂਨ ਦੀ ਧਾਰਾ
ਸੋਧਿਆ ਖਾਨ ਜਰਨੈਲ,         ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਦੁਲਾਰਾ
 
ਸਿੰਘ ਆਪ ਵੀ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਿਆ,  ਸੀ ਫੱਟ ਕਰਾਰਾ
ਉਹਦੇ ਨਿਕਲੇ ਪੈਰ ਰਕਾਬ 'ਚੋਂ, ਡਿਗਿਆ ਸਿਰਭਾਰਾ
ਸਿੰਘ ਇਕ ਮੇਹਣਾ ਮਾਰਦਾ,         ਮਾਰੇ ਲਲਕਾਰਾ
ਕਿੱਥੇ ਹੁਣ ਤੂੰ ਚੱਲਿਉਂ?            ਸਿੰਘਾ ਸਰਦਾਰਾ
ਵਿਚ ਪਰਕਰਮਾ ਦੇ ਪਹੁੰਚਣਾ,      ਸੀ ਬਚਨ ਤੁਮਾਰਾ
ਹੈ ਸਤਿਗੁਰ ਪਿਆ ਉਡੀਕਦਾ,  ਉੱਠ ਚੁੱਕ ਹਥਿਆਰਾ
ਲੈ ਕੇ ਬਾਬੇ ਦੀਪ ਸਿੰਘ,             ਖੰਡੇ ਦਾ ਸਹਾਰਾ
ਸੀਸ ਟਿਕਾਇਆ ਤਲ਼ੀ 'ਤੇ,        ਛੱਡਿਆ ਜੈਕਾਰਾ
ਇਉਂ ਜਾਂਦਾ ਦਲਾਂ ਨੂੰ ਚੀਰਦਾ,         ਬੇੜਾ ਮੰਝਧਾਰਾ
ਦੁਸ਼ਮਣ ਥਰ ਥਰ ਕੰਬਿਆ,          ਤੱਕ ਕੌਤਕ ਸਾਰਾ
 
ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਰਮਾ ਪਹੁੰਚਿਆ          ਗੁਰ ਕਰਜ਼ ਉਤਾਰਾ
ਕੀਤਾ ਬਚਨ ਨਿਭਾ ਗਿਆ,        ਉਹ ਗੁਰੂ ਪਿਆਰਾ
ੂੂੂੂੂੂੂੂੂੂੂੂੂੂੂੂੂੂੂੂੂੂੂੂੂੂੂ

ਲੱਲੂ ਕਰੇ ਕੁਵੱਲੀਆਂ.... -  ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਕੰਧਾਲਵੀ

ਸੱਤਰਵਿਆਂ ਦਾ ਅੱਧ ਸੀ। ਮਨੋਹਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਆਇਆਂ ਸੱਤ ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ‘ਚੋਂ ਲਗਦੇ ਮਾਸੜ ਨੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਲੜਕੀ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਰਵਾ ਕੇ ਉਸ ਨੁੰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਸੱਦ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਜਿਸ ਟਾਊਨ ‘ਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਉਹਦੇ ਸਹੁਰੇ ਵੀ ਉੱਥੇ ਹੀ ਸਨ। ਪਿੰਡੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਚਿੱਠੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਪਿੰਡ ਦਾ ਗੇੜਾ ਜ਼ਰੂਰ ਮਾਰੇ, ਸੱਤ ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਉਸ ਨੂੰ ਗਿਆਂ ਹੋਇਆਂ। ਪਰ ਸਹੁਰਿਆਂ ਵਲੋਂ ਉਸ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਆਪਣਾ ਘਰ ਖਰੀਦੇ। ਕੁਝ ਦੇਰ ਉਹ ਸਹੁਰਿਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਰਿਹਾ ਪਰ ਘੁਟਣ ਜਿਹੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਕੁਝ ਚਿਰਾਂ ਤੋਂ ਉਸ ਨੇ ਕਿਰਾਏ ਦਾ ਮਕਾਨ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਆਪ ਵੀ ਛੇਤੀ ਤੋਂ ਛੇਤੀ ਆਪਣੀ ਛੱਤ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਪਿੱਛੇ ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਪੈਸੇ ਭੇਜਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਦੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਗੁਰਮੀਤੋ ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਬਹੁਤੀ ਖੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮਨੋਹਰ ਗਧੀ-ਗੇੜ ‘ਚ ਫ਼ਸਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਜਿਹੜੀ ਚਿੱਠੀ ਹੁਣ ਉਸ ਨੂੰ ਪਿੰਡੋਂ ਆਈ ਸੀ ਉਸ ਮੁਤਾਬਿਕ ਜਾਣ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਉਸ ਪਾਸ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਸੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਪਰਵਾਰ ਸਮੇਤ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਵਾਰ ਵਾਰ ਚਿੱਠੀ ਵਿਚ ਤਾਕੀਦ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਗੁਰਮੀਤੋ ਨੂੰ ਇਕ ਗੰਭੀਰ ਬਿਮਾਰੀ ਨੇ ਘੇਰ ਲਿਆ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਇਕ ਮਹੀਨਾ ਹਸਪਤਾਲ ਰਹਿ ਕੇ ਆਈ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਬਹੁਤ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਉਹ ਹਵਾਈ ਸਫ਼ਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਦੋਵੇਂ ਬੱਚੇ ਵੀ ਅਜੇ ਛੋਟੇ ਸਨ। ਏਨਾ ਸ਼ੁਕਰ ਸੀ ਕਿ ਸਹੁਰੇ ਨੇੜੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਬੜਾ ਆਸਰਾ ਸੀ। ਹਰ ਦੁਖ ਸੁਖ ਵੇਲੇ ਉਹ ਨਾਲ਼ ਖਲੋਂਦੇ ਸਨ।  
ਕੁਝ ਛੁੱਟੀ ਉਸ ਦੀ ਬਣਦੀ ਸੀ ਤੇ ਕੁਝ ਉਸ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਤਨਖਾਹ ਤੋਂ ਲੈਣ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾ ਲਿਆ ਤੇ ਇੰਜ ਉਸ ਨੇ ਚਾਰ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਦਾ ਬੰਦੋਬਸਤ ਕਰ ਲਿਆ। ਕੌੜਾ ਘੁੱਟ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਸਭ ਲਈ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਖਰੀਦਿਆ ਤੇ ਫਲਾਈਟ ਬੁੱਕ ਕਰਵਾ ਲਈ।
ਇਕ ਤਾਂ ਵਿਆਹ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਮਨੋਹਰ ਦੀ ਆਮਦ ਨੇ ਚਾਰ ਚੰਨ ਲਾ ਦਿਤੇ। ਮਨੋਹਰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਸਿੱਧੜ ਜਿਹੇ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਬੱਚਾ ਸੀ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਗਦਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਦਾ ਕਿਵੇਂ ਜਵਾਬ ਦੇਣਾ ਹੈ । ਕਈ ਵਾਰੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵੀ ਅੱਲ ਵਲੱਲੀਆਂ ਜਿਹੀਆਂ ਹੁੰਦੀ। ਸਕੂਲ ‘ਚ ਕੁਝ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਲੱਲੂ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਜੇ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਂ ਨਾਲ ਛੇੜਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਲੜਦਾ ਝਗੜਦਾ ਤੇ
ਮਾਸਟਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਵੀ ਲਾਉਂਦਾ ਪਰ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਾ ਪੈਂਦਾ। ਹੋਰ ਲੋਕ ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹ ‘ਤੇ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਨਾਮ ਨਾਲ ਨਾ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਪਰ ਪਿੱਠ ਪਿੱਛੇ ਜ਼ਰੂਰ ਕਹਿੰਦੇ। ਉਸ ਦੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਯਾਰ ਬੇਲੀ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਦੱਸ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਲੱਲੂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਉਹ ਮਿਲਣ ਆਉਂਦਾ।
ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਾਰੇ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਨਾ ਆ ਸਕਣ ਕਰ ਕੇ ਘਰ ਵਾਲ਼ੇ ਮਾਯੂਸ ਵੀ ਸਨ ਪਰ ਸਭ ਗੁਰਮੀਤੋ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਰੋਜ਼ ਮਹਿਫ਼ਲਾਂ ਜੁੜਦੀਆਂ। ਬਚਪਨ ਦੇ ਯਾਰ ਬੇਲੀ ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਬਾਰੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਪੁੱਛਦੇ। ਕੁਝ ਕਾਲਜੀਏਟ ਨੌਜੁਆਨ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸ਼ੈਕਸਪੀਅਰ ਬਾਰੇ ਅਤੇ ਲੰਡਨ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਥਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਦੇ ਤਾਂ ਮਨੋਹਰ ਵਿਚਾਰਾ ਡੌਰ ਭੌਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਉਹ ਤਾਂ ਜਦੋਂ ਦਾ ਇੰਗਲੈਂਡ ਆਇਆ ਸੀ ਕੋਹਲੂ ਦੇ ਬਲਦ ਵਾਂਗ ਸੱਤੇ ਦਿਨ ਫਾਊਂਡਰੀ ਵਿਚ ਹੀ ਚੱਕਰ ਕੱਟਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸੱਤੋ ਸੱਤ ਲਾ ਕੇ ਉਹ ਫਾਊਂਡਰੀ ਦੀ ਹੀ ਇਕ ਮਸ਼ੀਨ ਬਣ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਕੀ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ੈਕਸਪੀਅਰ ਕੌਣ ਸੀ ਤੇ ਲੰਡਨ ਵਿਚ ਕੀ ਕੀ ਵੇਖਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਉਹ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਜਿਹਾ ਹੋ ਕੇ ਗੋਲ਼ ਮੋਲ਼ ਜਿਹਾ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦਾ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗਲਾਸੀ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦਾ ਤੇ ਗੱਲ ਆਈ ਗਈ ਹੋ ਜਾਂਦੀ।
ਕੁਝ ਦਿਨ ਤਾਂ ਵਿਆਹ ਵਿਚ ਲੰਘ ਗਏ ਤੇ ਕੁਝ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਫੇਰਾ- ਤੋਰਾ ਕਰਦਿਆਂ ਪਤਾ ਹੀ ਨਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਚਾਰ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਕਦੋਂ ਰੇਤਾ ਵਾਂਗ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ‘ਚੋ ਇਕ ਇਕ ਦਿਨ ਕਰ ਕੇ ਕਿਰ ਗਈ। ਇਹ ਮੌਕਾ ਮੇਲ਼ ਹੀ ਸਮਝੋ ਕਿ ਮਨੋਹਰ ਦੀ ਭੂਆ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਲੜਕੇ ਗੁਰਦੀਪ ਦਾ ਵਿਆਹ ਰੱਖ ਲਿਆ ਜੋ ਕਿ ਮਨੋਹਰ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਦਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਸਾਰੇ ਉਸ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਉਹ ਇਹ ਵਿਆਹ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰ ਦੇਖ ਕੇ ਜਾਵੇ। ਮਨੋਹਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨੌਕਰੀ ਦਾ ਵਾਸਤਾ ਵੀ ਪਾਇਆ ਪਰ ਸਾਰੇ ਹੀ ਉਸ ‘ਤੇ ਵਿਆਹ ਦੇਖਣ ਲਈ ਜ਼ੋਰ ਪਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿਤੀ ਗਈ ਕਿ ਉਹ ਮੈਡੀਕਲ ਭੇਜ ਦੇਵੇ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਦੋਚਿੱਤੀ ਵਿਚ ਫ਼ਸਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਕੀ ਕਰੇ। ਉਸ ਨੂੰ ਖੁਦ ਨੂੰ ਵੀ ਲਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਇਸ ਵਿਆਹ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਨਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਇਹ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਲਈ ਉਸ ਵਾਸਤੇ ਮਿਹਣਾ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ। ਵਿਆਹ ‘ਚ ਜੇ ਅਜੇ ਦੋ ਤਿੰਨ ਹਫ਼ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਹੋਰ ਗੱਲ ਸੀ ਪਰ ਵਿਆਹ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਤਾਈਂ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਇਹੋ ਹੀ ਰਾਹ ਸੁੱਝਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਡੀਕਲ ਸਰਟੀਫ਼ੀਕੇਟ ਬਣਵਾ ਕੇ ਫਾਊਂਡਰੀ ਨੂੰ ਭੇਜ ਕੇ ਇਕ ਹਫ਼ਤਾ ਛੁੱਟੀ ਹੋਰ ਵਧਾ ਲਈ ਜਾਵੇ। ਗੱਲ ਤਾਂ ਠੀਕ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਕਿਤੇ ਫੋਰਮੈਨ ਤੇ ਮੈਨੇਜਰ ਦੋਵੇਂ ਕੋਈ ਲਫ਼ੜਾ ਨਾ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦੇਣ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਪੱਕੇ ਨਸਲਵਾਦੀ ਗੋਰੇ ਸਨ। ਦੇਸੀ ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਉਹ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਗੱਲੋਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਮਨੋਹਰ ਕਿਉਂਕਿ ਵਰਕਰਾਂ ਦੀ ਯੂਨੀਅਨ ਵਿਚ ਵੀ ਵਧ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਉਸ ਨਾਲ ਹੋਰ ਵੀ ਖਾਰ ਖਾਂਦੇ ਸਨ। ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਕੇ ਤੇ ਕੁਝ ਸਿਆਣੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਮੈਡੀਕਲ ਸਰਟੀਫ਼ੀਕੇਟ ਭੇਜਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਉੱਪਰੋਂ ਮੌਕਾ-ਮੇਲ ਇਹ ਬਣ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਹੀ ਇਕ ਭਾਈਬੰਦ ਗੁਰਮੇਲ ਸਿੰਘ ਵੀ ਮਨੋਹਰ ਦੇ ਟਾਊਨ ‘ਚ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਵੀ ਅਕਸਰ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ, ਤੇ ਮਨੋਹਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਸੀ ਉਹ ਆਪਣੀ ਛੁੱਟੀ ਕੱਟ ਕੇ ਅੱਜ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿੱਥੋਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਦੀ ਫ਼ਲਾਈਟ ਸੀ। ਮਨੋਹਰ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਡਾਕ ਰਾਹੀਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨ ਲੱਗਣ ਤੇ ਜੇ ਉਹ ਇਹ ਸਰਟੀਫ਼ੀਕੇਟ ਗੁਰਮੇਲ ਦੇ ਹੱਥ ਭੇਜ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਇੰਜ ਇਹ ਦੋ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ‘ਚ ਹੀ ਫਾਊਂਡਰੀ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗਾ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਸਰਟੀਫ਼ੀਕੇਟ ਬਣਵਾ ਕੇ ਗੁਰਮੇਲ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਤੁਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਫੜਾ ਦੇਵੇ।  
ਸੋ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਉਹ ਸਵੇਰੇ ਹੀ ਨੇੜਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਇਕ ਐਮ.ਬੀ.ਬੀ.ਐੱਸ. ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ‘ਤੇ ਜਾ ਪਹੁੰਚਿਆ। ਡਾਕਟਰ ਆਪ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਦਾ ਕੰਪਾਊਡਰ ਹਾਜ਼ਰ ਸੀ। ਮਨੋਹਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਰਟੀਫ਼ੀਕੇਟ ਬਣਵਾਉਣ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ। ਕੰਪਾਊਡਰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਸਰਟੀਫ਼ੀਕੇਟ ਤਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਉਸ ‘ਤੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਹੋਣੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਮਰੀਜ਼ ਦੇਖਣ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਘੰਟੇ ਕੁ ਬਾਅਦ ਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਡਾਕਟਰ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਲੋਕ ਅਜਿਹੇ ਸਰਟੀਫ਼ੀਕੇਟ ਬਣਵਾਉਂਦੇ ਹੋਣਗੇ ਇਸੇ ਕਰ ਕੇ ਹੀ       ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਕ ਟਾਈਪਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨ ਵੀ ਆਪਣੀ ਹੀ ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਮਨੋਹਰ ਨੇ ਲੋੜੀਂਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿਤੀ ਤੇ ਕੰਪਾਊਡਰ ਨੇ ਸਰਟੀਫ਼ੀਕੇਟ ਟਾਈਪ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਮਨੋਹਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਫ਼ੈਕਟਰੀ ਵਾਲੇ ਬੜੇ ਨਘੋਚੀ ਹਨ ਸੋ ਉਹ ਐਵੇਂ ਮਾੜੀ ਮੋਟੀ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾ ਲਿਖ ਦੇਵੇ ਸਗੋਂ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਖੇ ਤਾਂ ਕਿ ਫੈਕਟਰੀ ਵਾਲੇ ਸ਼ੱਕ ਨਾ ਕਰਨ। ਕੰਪਾਊਡਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਤਸੱਲੀ ਦਿਤੀ ਕਿ ਉਹ ਚਿੰਤਾ ਨਾ ਕਰੇ, ਇਹ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ। ਟਾਈਪ ਦਾ ਕੰਮ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਕੰਪਾਊਡਰ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਘੰਟੇ ਕੁ ਬਾਅਦ ਆ ਕੇ ਸਰਟਫ਼ੀਕੇਟ ਲੈ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤੇ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਭਰਾ ਘੁੰਮਣ ਫਿਰਨ ਲਈ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਲ ਨਿਕਲ ਗਏ। ਘੰਟੇ ਕੁ ਬਾਅਦ ਆਏ ਤਾਂ ਕੰਪਾਊਡਰ ਨੇ ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਵਾ ਕੇ ਸਰਟੀਫ਼ੀਕੇਟ ਲਿਫ਼ਾਫ਼ੇ ‘ਚ ਪਾ ਕੇ ਸੀਲ-ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਡਾਕਟਰ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਚਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਨੋਹਰ ਨੇ ਬਣਦੀ ਫ਼ੀਸ ਦਿਤੀ ਤੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਚਾਲੇ ਪਾਏ। ਮਨੋਹਰ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰਮੇਲ ਨੇ ਬਾਰਾਂ ਕੁ ਵਜੇ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਸੀ ਸੋ ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹਦੇ ਤੁਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਉਹਦੇ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇ।   
ਰਾਹ ਵਿਚ ਉਹ ਗੁਰਮੇਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਰੁਕੇ। ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮਨੋਹਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੈਡੀਕਲ ਸਰਟੀਫ਼ੀਕੇਟ ਲਿਜਾਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਤੇ ਗੁਰਮੇਲ ਨੇ ਕੋਈ ਉਜ਼ਰ ਨਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਮਨੋਹਰ ਨੇ ਸਰਟੀਫ਼ੀਕੇਟ ਵਾਲਾ ਲਿਫ਼ਾਫ਼ਾ ਉਸ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕੀਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਉਹਦੇ ਸਹੁਰਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਾ ਦੇਵੇ, ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਫਾਊਂਡਰੀ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਜਾ ਕੇ ਦੇ ਆਉਣਗੇ। ਲਿਫ਼ਾਫ਼ਾ ਫੜਾ ਕੇ ਮਨੋਹਰ ਹੋਰੀਂ ਠੰਡੇ ਦਾ ਘੁੱਟ ਘੁੱਟ ਪੀਤਾ ਤੇ ਗੁਰਮੇਲ ਤੋਂ ਛੁੱਟੀ ਲਈ।
ਸਰਟੀਫ਼ੀਕੇਟ ਗੁਰਮੇਲ ਨੂੰ ਦੇ ਕੇ ਉਹ ਨਿਸ਼ਚਿੰਤ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਭੂਆ ਦੇ ਲੜਕੇ ਦਾ ਵਿਆਹ ਦੇਖਿਆ ਉਸ ਨੇ, ਤੇ ਫਿਰ ਉਹ ਦਿਨ ਵੀ ਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਦਿਨ ਉਸ ਨੇ ਫਲਾਈਟ ਫੜਨ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਪੰਜ ਹਫ਼ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਉਂ ਲੱਗ ਰਹੇ ਸਨ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਅੱਜ ਹੀ ਆਇਆ ਹੋਵੇ। ਉਸ ਨੇ ਪੀ.ਸੀ.ਓ. ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਸਹੁਰਿਆਂ ਨੂੰ ਫ਼ੂਨ ਕਰ ਕੇ ਫਲਾਈਟ ਨੰਬਰ ਵਿਗੈਰਾ ਦੱਸ ਦਿਤਾ ਤਾਂ ਕਿ ਕੋਈ ਜਣਾ ਆ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਲੈ ਜਾਵੇ।
ਉਸ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਸਾਲ਼ੇ ਉਸ ਨੂੰ ਏਅਰਪੋਰਟ ‘ਤੇ ਲੈਣ ਲਈ ਪਹੁੰਚੇ, ਉਹ ਉਡੀਕ ਉਡੀਕ ਕੇ ਥੱਕ ਗਏ ਪਰ ਮਨੋਹਰ ਦਾ ਕਿਧਰੇ ਨਾਮ-ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕਾਫ਼ੀ ਖੱਜਲਖੁਆਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਏਅਰ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਫਲਾਈਟ ‘ਚੋਂ ਇਸ ਨਾਮ ਦੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਐਂਬੂਲੈਂਸ ਕਿਧਰੇ ਲੈ ਗਈ ਹੈ। ਇੰਨੀ ਸੂਚਨਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਇਸ ਬਾਰੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀ ਪਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਇੰਨੀ ਸਲਾਹ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿਤੀ ਕਿ ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਫੈਮਿਲੀ ਡਾਕਟਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰ ਕੇ ਪਤਾ ਕਰਨ। ਹੁਣ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਭਰਾ ਸੋਚਣ ਕਿ ਮਨੋਹਰ ਨੂੰ ਕੀ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇਗਾ? ਕੀ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਦੇ ਖਾਣੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਵੇਗਾ? ਕੀ ਕੋਈ ਸੱਟ ਚੋਟ ਲੱਗ ਗਈ ਹੋਵੇਗੀ? ਕੀ ਪਤਾ ਕਿਹੜੇ ਹਸਪਤਾਲ ਲੈ ਕੇ ਗਏ ਹੋਣਗੇ? ਬੜੇ ਸ਼ਸ਼ੋਪੰਜ ‘ਚ ਪਏ ਉਹ। ਲੰਡਨ ਵਿਚ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਐਡਾ ਜਾਣਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਨਾਲੇ ਲੰਡਨ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਵਾਸਤੇ ਇਕ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਵਾਂਗ ਸੀ। ਘਰ ਦਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਫੂਨ ਕਰ ਕੇ ਉਹ ਫ਼ਿਕਰਾਂ ‘ਚ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ। ਅਖੀਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਹੀ ਸਲਾਹ ਕੀਤੀ ਕਿ ਵਾਪਸ ਘਰ ਨੂੰ ਜਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਸਵੇਰੇ ਮਨੋਹਰ ਦੇ ਡਾਕਟਰ ਤੋਂ ਪਤਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਸਲਾਹ ਦਿਤੀ ਸੀ।
ਜਦੋਂ ਮਨੋਹਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਉਹ ਘਰ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਸਭ ਨੂੰ ਫ਼ਿਕਰ ਸਤਾਉਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਕੀ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਖੈਰ, ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਾਤ ਬੀਤੀ ਤੇ ਸਵੇਰੇ ਉਸ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਸਾਲ਼ੇ ਮਨੋਹਰ ਦੇ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਏ। ਪੁੱਛ-ਗਿੱਛ ਵਾਲੀ ਗੋਰੀ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਅੰਦਰ ਡਾਕਟਰ ਤੋਂ ਪਤਾ ਕਰਨ ਗਈ। ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਅਜੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਤਾ, ਉਹ ਪਤਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੇਗਾ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਦੋ ਕੁ ਘੰਟਿਆਂ ਬਾਅਦ ਆਉਣ ਤੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੀ ਸੂਚਨਾ ਜੇ ਕਿਈ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸੂਚਨਾ ਗੁਪਤ ਰੱਖਣ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਧੀਨ ਸਿਰਫ਼ ਸਭ ਤੋਂ ਕਰੀਬੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਨੂੰ ਹੀ ਦੇਵੇਗਾ, ਜੋ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਸੋ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਆਉਣ।
ਮਨੋਹਰ ਦੀ ਘਰ ਵਾਲ਼ੀ ਗੁਰਮੀਤੋ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਦੋ ਕੁ ਘੰਟਿਆਂ ਬਾਅਦ ਆਏ ਤਾਂ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮਨੋਹਰ ਨੇ ਛੁੱਟੀ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਜਿਹੜਾ ਸਰਟੀਫ਼ੀਕੇਟ ਫਾਊਂਡਰੀ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਸੀ ਉਸ ਉੱਪਰ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਮਨੋਹਰ ਨੂੰ ਟੀ.ਬੀ. ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਸੀ। ਫਾਊਂਡਰੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਇਹ ਸੂਚਨਾ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਹੀ ਏਅਰਪੋਰਟ ਨੂੰ ਭੇਜ ਦਿਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਟੀ.ਬੀ. ਛੂਤ ਦੀ ਇਕ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ। ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮਨੋਹਰ ਨੂੰ ਇਥੋਂ ਸੱਠ ਕੁ ਮੀਲ ਦੂਰ ਇਕ ਪੇਂਡੂ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸੈਨੇਟੋਰੀਅਮ ‘ਚ ਦਾਖ਼ਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਦੇ ਟੈਸਟ ਹੋਣਗੇ। ਏਨਾ ਸੁਣ ਕੇ ਸਭ ਦੀ ਜਾਨ ‘ਚ ਜਾਨ ਆਈ ਕਿ ਚਲੋ ਪਤਾ ਤਾਂ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਹੈ ਤੇ ਕਿਸ ਹਾਲਤ ‘ਚ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਡਾਕਟਰ ਤੋਂ ਸੈਨੇਟੋਰੀਅਮ ਦਾ ਨਾਮ ਪਤਾ ਲਿਆ ਤੇ ਸੰਪਰਕ ਕਰ ਕੇ ਮੁਲਾਕਾਤ ਲਈ ਸਮਾਂ ਨਿਸ਼ਚਤ ਕਰ ਲਿਆ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਦੂਰੋਂ ਹੀ ਦੇਖ ਸਕਣਗੇ ਮਿਲਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਤੇ ਕਿਸੇ ਬਿਮਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾਲ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਸੀ।
ਮਨੋਹਰ ਦੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਗੁਰਮੀਤੋ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਮਨੋਹਰ ਦੀ ਸੱਸ ਅਤੇ ਸਹੁਰਾ ਵੀ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਮੌਸਮੀ ਖੰਘ-ਬੁਖਾਰ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੇ ਸਨ। ਸੋ, ਮਿਥੇ ਦਿਨ ‘ਤੇ ਮਨੋਹਰ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਸਾਲ਼ੇ ਗਏ। ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹਨਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਚੈੱਕ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤੇ ਸਪੈਸ਼ਲ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਪੈਰਾਂ ਤੱਕ ਕੱਜਣ ਵਾਲੇ ਓਵਰਆਲ ਪੁਆਏ ਗਏ। ਇਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੀਸੇ ਦੇ ਬਣੇ ਇਕ ਵੱਡੇ ਸਾਰੇ ਕਮਰੇ ‘ਚ ਲੈ ਗਿਆ ਜਿਥੇ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਸਾਰੀ ਕੱਚ ਦੀ ਇਕ ਬੋਤਲ ਜਿਹੀ ਪਈ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਮਨੋਹਰ ਨੂੰ ਬਿਠਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਹੀ ਗੱਲ ਬਾਤ ਕੀਤੀ ਤੇ ਕੁਝ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਉਹ ਮੁੜ ਰਿਸੈਪਸ਼ਨ ਕਮਰੇ ‘ਚ ਆਏ ਤਾਂ ਇਕ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਫ਼ਤਰ ‘ਚ ਬੁਲਾਇਆ ਤੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮਨੋਹਰ ਟੀ.ਬੀ. ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਲਈ ਪਾਜ਼ੇਟਿਵ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਢਾਈ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਉੱਥੇ ਰੱਖ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
ਉਹਦੇ ਦੋਵਾਂ ਸਾਲ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਨੋਹਰ ਦੇ ਬਚਪਨ ਵਾਲੀ ਛੇੜ ਯਾਨੀ ਕਿ ‘ਲੱਲੂ’ ਨਾਂ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਸੀ ਪਰ ਮਨੋਹਰ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੀ ਐਸਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇਹ ਨਾਮ ਸ਼ਰੇਆਮ ਲੈਣ ਦੀ ਕਿਵੇਂ ਜ਼ੁਰਅਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਅੱਜ ਸੈਨੇਟੋਰੀਅਮ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦਿਆਂ ਛੋਟਾ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ ਭਾ ਜੀ, ਇਕ ਗੱਲੋਂ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਹੀ ਹੋਇਆ ਕਿ ਝੂਠੇ ਮੈਡੀਕਲ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਸਹੀ, ਟੀ.ਬੀ. ਤਾਂ ਫੜੀ ਗਈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਰ ਕਿੰਨੀ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਤੇ ਹੋਰ ਕਿੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ।“
ਵੱਡਾ ਖਿੜ ਖਿੜਾ ਕੇ ਹੱਸਿਆ ਤੇ ਬੋਲਿਆ, “ ਛੋਟੇ, ਏਸੇ ਕਰ ਕੇ ਸਿਆਣਿਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ‘ਲੱਲੂ ਕਰੇ ਕੁਵੱਲੀਆਂ, ਰੱਬ ਸਿੱਧੀਆਂ ਪਾਵੇ’  ਤੇ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਹੱਸ ਹੱਸ ਕੇ ਲੋਟ ਪੋਟ ਹੋ ਗਏ।
=========================================================

ਧੱਕੇ ਖਾਉ- ਸਿਹਤ ਬਣਾਉ  (ਵਿਅੰਗ) -  ਨਿਰਮਲਸਿੰਘ ਕੰਧਾਲਵੀ

ਧੱਕਾ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਦਿਆਂ ਹੀ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦਾ ਮੂੰਹ ਕਸੈਲ਼ਾ ਜਿਹਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰੰਤੂ ਜੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ਼ ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ‘ਧੱਕਾ’ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਇਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਿਰਿਆ ਹੈ। ਜੇ ਕਰ ਅਸੀਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਦੇ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਹਾਰਸ-ਪਾਵਰ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਈਏ ਤਾਂ ਬੜੇ ਬੜੇ ਸ਼ਬਦ ਤਾਂ ਕੀ, ਪੂਰਾ ਵਾਕ ਹੀ ਇਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਫਿੱਕਾ ਪੈ ਜਾਵੇਗਾ।
ਧੱਕਿਆਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਜੀਵਨ ਕਿੰਨਾ ਨੀਰਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਉਹੀ ਵਿਅਕਤੀ ਲਗਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਵਾਹ ਕਦੀ ਇਸ ਮਹਾਂਬਲੀ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ਼ ਨਾ ਪਿਆ ਹੋਵੇ। ਪੂਰੇ ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ ਵਿਚ ਇਸ ਨਾਲੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਲੱਭਦਾ।
ਜਨਮ ਤੋਂ ਮੌਤ ਤੱਕ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤਾਕਤਵਰ ਤੱਤ ਦੀ ਕਿੰਨੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਸਾਡੇ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਟਾਨਿਕ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰੋ ਜਾਂ ਨਾ, ਪਰ ਸਿਹਤ ਲਈ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸ਼ੈਅ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਡਾਕਟਰ ਤੁਹਾਡੀ ਨਾੜੀ ਜਾਂ ਚਿਹਰੇ ਦਾ ਰੰਗ ਦੇਖ ਕੇ ਦੱਸ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਲੋਹੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਤੱਤ ਦੀ ਕਮੀ ਹੈ, ਤੇ ਫਿਰ ਡਾਕਟਰ ਉਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਵੇਂ ਹੀ ਬੰਦੇ ਦੇ ਸਰੀਰ ‘ਚੋਂ ਇਸ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੇ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਧੱਕੇ ਹੁਣ ਤਾਈਂ ਖਾਧੇ ਹਨ।  ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਹੀ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਦੁਆਈ ਦੇ ਸ਼ੈਦਾਈ ਹਾਂ, ਉਹ ਹੈ-ਧੱਕਾ। ਇਸ ਦੇ ਖਾਣ ਨਾਲ਼ ਲੋਹਾ ਤਾਂ ਕੀ ਸਟੀਲ ਵੀ ਹਜ਼ਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਧੱਕੇ ਖਾ ਲਏ ਸਮਝੋ ਉਸ ਨੇ ਸਭ ਕੁਝ ਪਚਾ ਲਿਆ।
ਕਈ ਆਲ਼ਸੀ ਮਨੁੱਖ ਧੱਕੇ ਖਾਣ ਨੂੰ ਐਵੇਂ ਵਾਧੂ ਜਿਹਾ ਕਾਰਜ ਹੀ ਸਮਝਦੇ ਹਨ, ਅਸੀ ਦਾਅਵੇ ਨਾਲ਼ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਧੱਕਿਆਂ ਦਾ ਅਸਲੀ ਸਵਾਦ ਨਹੀਂ ਚਖਿਆ ਅਜੇ। ਜਿਸ ਨੇ ਧੱਕਿਆਂ ਦਾ ਸਵਾਦ ਇਕ ਵਾਰ ਦੇਖ ਲਿਆ, ਫੇਰ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੀਵਾਨਾ ਹੋ ਕੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਸ਼ੁਰੂ ਸ਼ੁਰੂ ‘ਚ ਜਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਧੱਕੇ ਖਾਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਪੀੜਾ ਜ਼ਰੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰੰਤੂ ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਧੱਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪਚਾਉਣ ਦਾ ਆਦੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਖ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਦੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੌੜ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ ਇਸ ਸਰਬਵਿਆਪੀ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਮਹਾਂਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ ਬਚ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਨੇ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਧੱਕੇ ਨਾ ਖਾਧੇ ਹੋਣ। ਅਧਿਆਤਮਵਾਦੀ ਲੋਕ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਰੀਰ ਤਾਂ ਸਰੀਰ, ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਵੀ ਤਿੰਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਧੱਕੇ ਖਾਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ
ਬੱਚਾ ਸਕੂਲ ‘ਚ ਧੱਕੇ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੁਆਨ ਉਮਰ ਵਿਚ ਕਾਲਜ ਜਾਂ ਸਿਨੇਮਾ-ਹਾਲ ਦੇ ਬਾਹਰ ਧੱਕਿਆਂ ਦਾ ਤਾਕਤਵਰ ਵਿਟਾਮਿਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨੌਕਰੀ ਲੈਣ ਲਈ ਧੱਕੇ ਪੂਰੀ ਰਿਹਰਸਲ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਜਿੰਨੀ ਜਲਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧੱਕੇ ਖਾ ਲਵੇਗਾ ਉਹ ਉਨਾ ਹੀ ਤਾਕਤਵਰ ਹੋ ਕੇ ਉੱਭਰੇਗਾ।
ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਅਪਣੇ ਮਿੱਤਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਇੰਨੀ ਗਰਮੀ ਵਿਚ ਕਿਧਰ ਧੱਕੇ ਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਮਿੱਤਰ ਬੋਲਿਆ,” ਯਾਰ, ਛੋਟਾ ਲੜਕਾ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿਚ ਜ਼ਰਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੈ, ਟੀਚਰ ਨੂੰ ਕਹਿ ਕੇ ਆਇਆ ਹਾਂ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਜ਼ਰਾ ਧੱਕਾ ਲਾ ਕੇ ਪਾਸ ਕਰਵਾ ਦੇਵੇ।” ਦੇਖੀ ਧੱਕੇ ਦੀ ਕਰਾਮਾਤ, ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਧੱਕੇ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਸੁਆਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਤੁਸੀ ਕਿਵੇਂ ਸੋਚ ਲਿਆ ਕਿ ਧੱਕੇ ਖਾਣੇ ਮਾੜੇ ਹਨ? ਵੈਸੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਸਿਆਣੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਬਦਾਮ ਖਾਣ ਨਾਲ ਅਕਲ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ, ਧੱਕੇ ਖਾਣ ਨਾਲ਼ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਵਾਹ ਜੀ ਵਾਹ! ਪੈਰ ਧੋ ਧੋ ਕੇ ਉਸ ਵਿਦਵਾਨ ਦੇ ਪੀਣ ਨੂੰ ਜੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਭੇਤ ਖੋਲ੍ਹਿਆ।
ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਹੋਕਾ ਵੱਜਦੇ ਸਾਰ ਹੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਕਰਿੰਦੇ ਪਾਰਟੀ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ‘ਚ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਟਿਕਟ ਮਿਲ ਜਾਵੇ ਪਰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਸੱਪਣੀ ਆਪਣੇ ਆਂਡੇ ਆਪ ਹੀ ਪੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਬੱਚਾ ਹੀ ਬਚ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ, ਇਵੇਂ ਹੀ ਟਿਕਟ ਤਾਂ ਧੱਕੇ-ਧੋੜੇ ਖਾ ਕੇ ਇਕ ਨੂੰ ਹੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਬਾਕੀਆਂ ਦੇ ਪੱਲੇ ਸਿਰਫ਼ ਧੱਕੇ ਹੀ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਟਿਕਟ ਦੇ ਚਾਹਵਨਾਂ ਕੋਲ ਜੇ ਕੋਈ ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਧੱਕੇ ਖਾਣਾ ਕਹਿ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਕੱਚਾ ਹੀ ਚਬਾ ਜਾਣਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਮਰਨ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਨਾਸਮਝ ਆਦਮੀ ਇਸ ਨੂੰ ਧੱਕੇ ਖਾਣ ਨਾਲ਼ ਤੁਲਨਾ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ! ਮੂੜ੍ਹ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਦਾ!
ਧੱਕਾ ਪਿਆਰਿਉ ਬੜੇ ਕੰਮ ਦੀ ਸ਼ੈਅ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਦੀ ਸੜਕ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਚਲਦਾ ਚਲਦਾ ਤੁਹਾਡਾ ਵਾਹਨ ਰੁਕ ਜਾਵੇ, ਫੇਰ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਧੱਕੇ ਦੀ ਕੀਮਤ ਕੀ ਹੈ। ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਹਾਰਨ ‘ਤੇ ਹਾਰਨ ਤੁਹਾਡੇ ਕੰਨਾਂ ‘ਚ ਹਥੌੜਿਆਂ ਵਾਂਗੂੰ ਵੱਜਦੇ ਹਨ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਵਾੜ ‘ਚ ਫ਼ਸੇ ਬਿੱਲੇ ਵਾਂਗ ਡੌਰ ਭੌਰ ਹੋਏ ਆਲ਼ਾ-ਦੁਆਲ਼ਾ ਦੇਖਦੇ ਹੋ, ਤੇ ਰੱਬ ਅੱਗੇ ਫ਼ਰਿਆਦ ਕਰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਇਸ ਵੇਲੇ ਕੋਈ ਫ਼ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੀ ਆਸਮਾਨੋਂ ਉੱਤਰ ਕੇ ਵਾਹਨ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਆ ਜਾਵੇ। ਤੁਹਾਡੀ ਬੇਨਤੀ ਕਬੂਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਕ ਦੋ ਸੱਜਣ ਤੁਹਾਡੇ ਵਾਹਨ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਲਗਾਉਣ ਲ਼ਈ ਮੈਦਾਨ ‘ਚ ਨਿੱਤਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਹ ਸੱਚ ਮੁਚ ਹੀ ਫ਼ਰਿਸ਼ਤੇ ਜਾਪਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਵਸਾਗਰ ‘ਚੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਬੇੜਾ ਪਾਰ ਲੰਘਾਇਆ ਹੈ।  ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਏਨੇ ਅਹਿਸਾਨਮੰਦ ਜਾਂਦੇ ਹੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਰਹੇ। ਸੋ, ਧੱਕੇ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਘਟਾ ਕੇ ਨਾ ਦੇਖੋ।  
ਨੇਤਾ ਅਤੇ ਅਭਿਨੇਤਾ ਤਾਂ ਧੱਕਿਆਂ ਲਈ ਤਰਸਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਗੱਲ ਅਲ਼ੱਗ ਹੈ ਕਿ ਧੱਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਾਹੁੰਣ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਧੱਕਿਆਂ ਦਾ ਸੁਆਦ ਨੇਤਾ, ਅਭਿਨੇਤਾ ਖ਼ੁਦ ਮਾਣਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਨੇਤਾ, ਅਭਿਨੇਤਾ ਦੀ ਸਭਾ ਵਿਚ ਧੱਕਾ-ਮੁੱਕੀ ਜਾਂ ਭੀੜ-ਭੜੱਕਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਮਾਯੂਸੀ ਤਾਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਮਤ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰੀ ਨੇਤਾ, ਅਭਿਨੇਤਾ ਮੰਚ ‘ਤੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੇ। ਇਸੇ ਲਈ ਧੱਕੋ-ਮੁੱਕੀ ਦੇ ਸੀਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਰਾਏ ਦੀਆਂ ਭੀੜਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਉਸ ਫ਼ਿਲਮ ਨੂੰ ਹੀ ਕਾਮਯਾਬ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਵਿਚ ਖੂਬ ਧੱਕਮ-ਧੱਕਾ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ। ਨੇਤਾ ਦੀ ਉਹ ਰੈਲੀ ਫ਼ਲਾਪ ਸਮਝੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਭੀੜ ਦੀ ਧੱਕੋ-ਮੁੱਕੀ ਵਿਚ ਲੋਕ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਨਾ ਹੋਏ ਹੋਣ, ਉਹ ਰੈਲੀ ਤਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਕਾਮਯਾਬ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਬੰਦੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ‘ਤੇ ਖੇਡ ਗਏ ਹੋਣ।
ਸਰਕਾਰੀ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਵਿਚ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਲੋਕ ਰੋਜ਼ ਧੱਕੇ ਖਾਂਦੇ ਹਨ। ਧੱਕੇ ਖਾ ਕੇ ਲੋਕ ਮਾਯੂਸ ਸੁਰ ਵਿਚ ਗੁੱਸਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, “ ਕੀ ਦੱਸੀਏ ਜੀ, ਪੂਰੀ ਧੱਕੇਸ਼ਾਹੀ ਚਲਦੀ ਹੈ ਇਸ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ।“ ਹੁਣ ਤੁਸੀ ਆਪ ਹੀ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰੋ ਕਿ ਜੇ ਇਹ ‘ਧੱਕਾ’ ਸ਼ਬਦ ਏਨਾ ਹੀ ਬੁਰਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਾਹੀ’ ਲਕਬ ਨਾਲ ਕਿਉਂ ਨਿਵਾਜਿਆ ਜਾਂਦਾ!
ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਧੱਕਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਸਫ਼ਲ ਕਵੀ ਜਾਂ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਤਦ ਹੀ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇ ਉਸ ਪਾਸ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ, ਰਿਸਾਲਿਆਂ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਕੱਟਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੋਵੇ। ਸੰਪਾਦਕ ਭਾਵੇਂ ਧੱਕੇ ਮਾਰ ਮਾਰ ਕੇ ਦਫ਼ਤਰੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢੇ, ਪਰ ਉਹ ਫੇਰ ਵੀ ਉੱਥੇ ਹੀ ਡਟਿਆ ਰਹੇ। ਜਿੰਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧੱਕੇ ਕੋਈ ਖਾਵੇਗਾ ਉਨਾ ਹੀ ਸਮਰੱਥਾਵਾਨ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਬਣੇਗਾ।
ਸੜਕਾਂ, ਪਾਰਕਾਂ, ਗਲੀ-ਮੁਹੱਲਿਆਂ, ਬੱਸਾਂ, ਰੇਲਗੱਡੀਆਂ, ਸਿਨੇਮਾ-ਘਰਾਂ, ਜਿਧਰ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੋ ਧੱਕੇ ਖਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਕਮੀ ਨਹੀਂ। ਬਈ, ਜੇ ਲੋਕ ਛੱਤੀ ਪਦਾਰਥ ਖਾ ਸਕਦੇ ਐ, ਕਮਿਸ਼ਨ ਖਾ ਸਕਦੇ ਐ, ਰਿਸ਼ਵਤ ਖਾ ਸਕਦੇ ਐ, ਝੂਠੀਆਂ ਕਸਮਾਂ ਖਾ ਸਕਦੇ ਐ, ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਤੇ ਛਿੱਤਰ ਖਾ ਸਕਦੇ ਐ- ਤੇ ਜੇ ਧੱਕੇ ਵੀ ਖਾ ਲਏ ਤਾਂ ਕੋਈ ਹਨ੍ਹੇਰ ਨਹੀਂ ਪੈ ਚੱਲਿਆ। ਸਮਝੋ ਭੇਤ ਨੂੰ! ਤਾਕਤਵਰ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਧੱਕਿਆਂ ਦਾ ਵੀ ਜੀਵਨ ‘ਚ ਆਪਣਾ ਹੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ।
ਕਈ ਆਲ਼ਸੀ ਲੋਕ, ਜੋ ਧੱਕਿਆਂ ਨੂੰ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਮੰਜਾ ਹੀ ਤੋੜਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਾਡੀ ਸਮਝ ਮੁਤਾਬਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਅਸਫ਼ਲ ਹੋਣ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਧੱਕਿਆਂ ਨਾਲ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਬਿਸਤਰ ‘ਤੇ ਨਿਢਾਲ ਪਿਆ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਨੇ ਜਦੋਂ ਬਿਮਾਰੀ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਬੋਲਿਆ, “ ਕੀ ਦੱਸਾਂ ਯਾਰ, ਕੋਈ ਦਵਾਈ ਵੀ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੀ।“
ਮਿੱਤਰ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ,” ਧੱਕੇ ਖਾਉ, ਖੁਦ ਬਾਖੁਦ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਉਗੇ।“
ਪਰ ਉਹ ਫਿਰ ਮਾਯੂਸੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ‘ਚ ਬੋਲਿਆ, “ ਮੈਂ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਭਰਾਵਾ।“
ਸੋ ਸਿੱਧ ਹੋਇਆ ਕਿ ਬਿਮਾਰ ਬੰਦਾ ਵੀ ਧੱਕੇ ਖਾਣ ਤੇ ਧੱਕੇ ਮਾਰਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਹੈ। ਇਹ ‘ਧੱਕਾ’ ਸ਼ਬਦ ਜ਼ਰੂਰ ਹੀ ਮਹਾਂਬਲੀ ਅਤੇ ਅਜਿੱਤ ਹੈ, ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ। ਬਸ, ਅਸੀਂ ਪੱਕਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਉਪਾਸ਼ਕ ਬਣ ਕੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਧੱਕੇ ਖਾਣ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਵਾਂਗੇ ਤੇ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਧੂਮ ਧਾਮ ਨਾਲ਼ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਾਂਗੇ।

ਹਿੰਦੀ ਤੋਂ ਅਨੁਵਾਦ
ਮੂਲ ਲੇਖਕ:- ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸ ਵਤਸ

ਰਿਉੜੀਆਂ - ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਕੰਧਾਲਵੀ (ਯੂ.ਕੇ)

ਇਕ ਟੀ.ਵੀ. ਚੈਨਲ ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵਲੋਂ ਦਿਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਮੁਫ਼ਤ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ, ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੋਦੀ ਨੇ ਰਿਉੜੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਤੁਲਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਬਾਤ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਕ ਬੁਲਾਰਾ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਪੰਦਰਾਂ ਪੰਦਰਾਂ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੇਣ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਰਿਉੜੀਆਂ ਭੁੱਲ ਗਈਆਂ ਹਨ ਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਹਣੇ ਮਾਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਬੁਲਾਰੇ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ 90 ਕਰੋੜ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੁਫ਼ਤ ਰਾਸ਼ਨ ਦਿਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕੀ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਰਿਉੜੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ? ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਅਕਾਲੀ-ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਟਾ-ਦਾਲ਼ ਸਕੀਮ ਅਤੇ ਟਿਊਬਵੈੱਲਾਂ ਵਾਸਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮੁਫ਼ਤ ਬਿਜਲੀ ਨਾਲ਼ ਇਸ ਦਾ ਆਗਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੈਪਟਨ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿਚ ਵੋਟਰਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹ-ਪੱਤੀ, ਘਿਉ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮੋਬਾਈਲ ਫ਼ੋਨ ਆਦਿਕ ਦਾ ਲਾਰਾ ਲਾਇਆ। ਕੈਪਟਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਰਕਾਰ ਦੌਰਾਨ ਬੀਬੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਬੱਸਾਂ ਵਿਚ ਮੁਫ਼ਤ ਸਫ਼ਰ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਆਮਦਨ ਪੱਖੋਂ ਪੰਜਾਬ ਰੋਡਵੇਜ਼ ਦਾ ਦੀਵਾਲਾ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਬੱਸਾਂ ਖਾਲੀ ਪੀਪੇ ਵਾਂਗ ਖੜਕਦੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਰੋਡਵੇਜ਼ ਦੀਆਂ ਬੱਸਾਂ ਤੂੜੀ ਵਾਲ਼ੀ ਟਰਾਲੀ ਵਾਂਗ ਲੱਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਰ ਰੋਜ਼ ਬੀਬੀਆਂ ਅਤੇ ਰੋਡਵੇਜ਼ ਦੇ ਕੰਡਕਟਰਾਂ ਦੇ ਝਗੜੇ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਮੀਡੀਆ ‘ਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰੋਹ ਤੋਂ ਡਰਦਿਆਂ ‘ਆਪ’ ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਇਸ ਸਹੂਲਤ ਨੂੰ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀ। ਦੇਖਣ ਵਾਲ਼ੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਹਰ ਬੀਬੀ ਇਸ ਮੁਫ਼ਤ ਸਹੂਲਤ ਦੀ ਹੱਕਦਾਰ ਹੈ? ਕੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਰੁਪਏ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਲੈਣ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਜਾਂ ਘਰੋਂ ਰੱਜੀਆਂ ਪੁੱਜੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਹੂਲਤ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ? ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਤਾਂ ਸਗੋਂ ਹਰੇਕ ਪਰਵਾਰ ਲਈ ਛੇ ਸੌ ਯੂਨਿਟ ਤੱਕ ਮੁਫ਼ਤ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਕੇ ਨਵਾਂ ਬਖੇੜਾ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਬਿਜਲੀ ਮਹਿਕਮਾ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਰੋੜਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਰਜ਼ਾਈ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਅਲੱਗ ਅਲੱਗ ਮੀਟਰਾਂ ਲਈ ਦਰਖ਼ਾਸਤਾਂ ਦੇਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਕੇ ਬਿਜਲੀ ਮਹਿਕਮੇ ਲਈ ਨਵੀਂ ਸਿਰਦਰਦੀ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰ ਦਿਤੀ।
             ਇਹ ਗੱਲ ਬਿਲਕੁਲ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਕਮਜ਼ੋਰ ਵਰਗਾਂ ਨੂੰ ਸਹੂਲਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਮਿਲਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਜਿਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਇਹ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਗਈਆਂ ਹਨ ਉਹ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆਰਥਕ ਸਿਹਤ ਲਈ ਠੀਕ ਨਹੀਂ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਟਿਊਬਵੈੱਲਾਂ ਨੂੰ ਦਿਤੀ ਜਾਂਦੀ ਮੁਫ਼ਤ ਬਿਜਲੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸੰਕਟ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿਤਾ ਹੈ। ਵਰਲਡ ਬੈਂਕ ਨੇ ਇਸ ‘ਤੇ ਆਪਣੀ ਟਿੱਪਣੀ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਪਰ ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਲਾਲਚ ਵਿਚ ਕੌਣ ਪਰਵਾਹ ਕਰਦਾ ਹੈ? ਕੀ ਧਨਾਢ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਬਿੱਲ ਨਹੀਂ ਦੇਣੇ ਚਾਹੀਦੇ? ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਸੋਚਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
ਇਸੇ ਸਬੰਧ ਵਿਚ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਘਟਨਾ ਚੇਤੇ ਆ ਗਈ। ਪੰਜ ਚਾਰ ਸਾਲ ਹੋਏ ਮੈਂ ਪੰਜਾਬ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸਾਂ। ਇਕ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਸਵੇਰੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਦੇ ਘਰ ਸਪੀਕਰ ਖੜਕਿਆ। ਘਰ ਦਿਆਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕੇ ਫ਼ਲਾਣੇ ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਬਜ਼ੁਰਗ਼ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਅੱਜ ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਦੇ ਨਮਿੱਤ ਪਾਠ ਦਾ ਭੋਗ ਹੋਵੇਗਾ।
ਖੈਰ ਘੰਟੇ ਕੁ ਬਾਅਦ ਸ੍ਰੀ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਘਰ ਦਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮਰਯਾਦਾ ਅਨੁਸਾਰ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਜਾਂ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦੀ ਬਜਾਇ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਹੁਣ ਲੋਕ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਮਰਗ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਸ੍ਰੀ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹੀ ਪਾਠ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਗੱਲ ਆਈ ਗਈ ਹੋ ਗਈ ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਸੋਚਾਂ ਵਿਚ ਪਾ ਗਈ।
ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਮੈਂ ਪਿੰਡ ਵਿਚਲੇ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਲ ਨੂੰ ਚਲਿਆ ਗਿਆ। ਬਚਪਨ ਦੇ ਦੋਸਤ ਤੇ ਹੁਣ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਮਾਲਕ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਬੈਠ ਕੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਸਾਰ ਲੈਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਬੈਠਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸੱਜਣ ਵੀ ਫਤਿਹ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨ ਲਈ ਆ ਬੈਠੇ। ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਹੀ ਰਹੇ ਸਾਂ ਕਿ ਉਹ ਪਾਠੀ ਵੀ ਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਰਵਿਦਾਸੀਆ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿਚੋਂ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਵੇਰੇ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਫ਼ਤਿਹ ਸਾਂਝੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ, “ ਗਿਆਨੀ ਜੀ, ਮਰਗ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ‘ਤੇ ਤਾਂ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਕਰਨ ਦੀ ਮਰਯਾਦਾ ਹੈ, ਕੁਝ ਲੋਕ ਅਖ਼ੰਡ ਪਾਠ ਵੀ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਾਠ ਦੀ ਮਰਯਾਦਾ ਕਦੋਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਹੈ?”
ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਕੁਝ ਝਿਜਕੇ ਫਿਰ ਬੋਲੇ, “ ਅਸਲ ਵਿਚ ਜੀ ਅੱਜ ਕਲ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਉਹ ਜਲਦੀ ਹੀ ਕੰਮ ਨਬੇੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਐ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਗੋਂ ਸਾਡਾ ਕੰਮ ਵੀ ਸੁਖਾਲਾ ਹੋ ਗਿਐ ਜੀ, ਅੱਗੇ ਅਸੀਂ ਰੋਟੀਆਂ ਦੀ ਖਾਤਰ ਅਗਲੇ ਦੇ ਘਰੇ ਸਹਿਜ ਪਾਠ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਸੱਤ ਦਿਨ ਬੈਠੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਾਂ, ਹੁਣ ਰਾਸ਼ਨ ਪਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਦਿੰਦੀ ਐ, ਅੱਧੀ ਦਿਹਾੜੀ ‘ਚ ਕੰਮ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੈ ਜੀ ਤੇ ਨਾਲ਼ ਮਾਇਆ ਵੀ ਓਨੀ ਹੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਐ ਜਿੰਨੀ ਹਫ਼ਤੇ ‘ਚ ਬਣਦੀ ਸੀ।“ ਗਿਆਨੀ ਸੱਚ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਮੈਂ ਵਿਅੰਗ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, “ ਗਿਆਨੀ ਜੀ, ਬਿਲਕੁਲ ਸਹੀ ਫੁਰਮਾਇਆ, ਅੱਜ ਕਲ ਸਮਾਂ ਕਿੱਥੇ ਐ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ, ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਤਾਂ ਫੇਰ ਵੀ ਡੇਢ ਕੁ ਘੰਟਾ ਲੱਗ ਈ ਜਾਂਦੈ, ਤੁਸੀਂ ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਕਰ ਲਿਆ ਕਰੋ, ਵੀਹਾਂ ਮਿੰਟਾਂ “ਚ ਕੰਮ ਬੰਨੇ।”
ਇਕ ਸੱਜਣ ਹੋਰ ਬੋਲਿਆ, “ ਨਹੀਂ ਕੰਧਾਲਵੀ ਸਾਹਿਬ, ਏਨਾ ਸਮਾਂ ਕਿੱਥੇ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ, ਜਪੁਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਪਉੜੀਆਂ ਬਹੁਤ ਨੇ, ਤੁਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਨਹੀਂ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਰੱਖਣ ਵੇਲੇ ਗ੍ਰੰਥੀ ਪੰਜ ਪਉੜੀਆਂ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਵਰਤਾਅ ਦਿੰਦੇ ਐ।“
ਇਸ ਢਾਣੀ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੇ ਹੀ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਇਕ ਜਣਾ ਹੋਰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ ਨਾ ਭਾਈ ਨਾ, ਪੰਜ ਪਉੜੀਆਂ ਸੁਣਨ ਦਾ ਟੈਮ ਨਹੀਂ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਅੱਜ ਕਲ, ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਵਿਚ ਹੀ ਸਾਰੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਸਾਰ ਐ, ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਤੁਸੀਂ ਬਸ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਭੋਗ ਪਾ ਦਿਆ ਕਰੋ।“
ਪਾਠੀ ਵਿਚਾਰੇ ਦੀ ਹਾਲਤ ਦੇਖਣੇ ਵਾਲ਼ੀ ਸੀ। ਹਾਰ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਕਿਸੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕੰਮ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਛੁਡਾਈ ਖਿਸਕ ਗਿਆ।

ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ - ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਕੰਧਾਲਵੀ (ਯੂ.ਕੇ)

ਕੀ ਸਿਫ਼ਤ ਕਰਾਂ ਮੈਂ,ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਸਿਰਦਾਰ ਦੀ,

ਯੋਧਾ ਪਰਉਪਕਾਰੀ, ਸ਼ੀਂਹਣੀਂ ਮਾਂ ਦਾ ਜਾਇਆ।

ਸ਼ਾਹ ਸਵਾਰ ਉਹ ਮਾਲਕ, ਵੱਡੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਦਾ,

ਚੀਰੇ ਦਲ ਵੈਰੀ ਦੇ, ਜਿਧਰ ਵੀ ਉਹ ਧਾਇਆ।

ਜੰਗਾਂ- ਯੁੱਧਾਂ ਦੇ ਉਸ, ਸਿੱਖ ਲਏ ਸਾਰੇ ਪੈਂਤੜੇ,

ਹਰ ਹਥਿਆਰ ਸੀ, ਖੂਬ ਉਹਨੇ ਆਜ਼ਮਾਇਆ।

ਕਿੰਜ ਡੱਕਣੇ ਨੇ ਹਮਲੇ, ਵੈਰੀ ਦੀਆਂ ਧਾੜਾਂ ਦੇ,

ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਉਸ,  ਐਸਾ ਜਾਲ਼ ਵਿਛਾਇਆ।

ਅਬਦਾਲੀ ਬੰਨ੍ਹ ਲੈ ਚੱਲਿਆ, ਬਹੂਆਂ ਬੇਟੀਆਂ,

ਹੱਲਾ ਕਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਤਾਈਂ ਛੁਡਾਇਆ।

ਅਬਦਾਲੀ ਕਹੇ, ਦੋ ਜੱਸਿਆਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਮਾਰਿਆ,

ਏਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਮੈਂ, ਭੇਦ ਕਦੇ ਨਾ ਪਾਇਆ।

ਅੱਧੀ ਅੱਧੀ ਰਾਤੀਂ ਉੱਠ, ਚੀਕਾਂ ਉਹ ਮਾਰਦਾ,

ਕਹਿੰਦਾ ਜੱਸੇ ਨੇ ਹੈ, ਮੈਨੂੰ  ਬੜਾ ਸਤਾਇਆ।

ਅੰਬਰੀਂ ਧੂੜ ਚੜ੍ਹੇ, ਜਦ ਸ਼ੇਰ ਮੈਦਾਨੇ ਗੱਜਦਾ,

ਵੈਰੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਉਸ, ਗਿੱਦੜਾਂ ਵਾਂਗ ਭਜਾਇਆ।

ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਸਰਦਾਰ, ਸੀ ਸਿਰਲੱਥ ਸੂਰਮਾ,

ਥਾਪੜਾ ਆਪ ਗੁਰੂ ਨੇ, ਓਸ ਯੋਧੇ ਨੂੰ ਲਾਇਆ।

ਦੂਰ ਅੰਦੇਸ਼ ਇਕ, ਸੁਲਝਿਆ ਨੀਤੀਵਾਨ ਉਹ,

ਔਕੜ ਵੇਲੇ ਉਹ, ਕਦੇ ਵੀ ਨਾ ਘਬਰਾਇਆ।

ਗੁੱਝੇ ਭੇਦ ਲੱਭਣ ਲਈ,  ਦੁਸ਼ਮਣ  ਫੌਜਾਂ ਦੇ,

ਹੱਥ ਮੁਗ਼ਲਾਂ ਨਾਲ਼ ਜਾ, ਓਸ  ਮਿਲਾਇਆ।                            

ਮਾਝਾ ਮੱਲ ਲਿਆ ਫਿਰ,  ਜੱਸੇ ਸਰਦਾਰ ਨੇ,

ਰਾਜ ਭਾਗ ਦਾ,  ਉਸ ਨੇ ਧੁਰਾ ਬਣਾਇਆ।

ਰਾਖੀ ਕਰਨ ਲਈ, ਹਰਿਮੰਦਰ ਦਰਬਾਰ ਦੀ,

ਰੱਬ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਕਿਲ੍ਹਾ ਇਕ ਉਸ ਬਣਵਾਇਆ।

ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਨੇ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਵੱਡੀ ਪਦਵੀ ਓਸ ਨੂੰ,

ਬੱਬਰ ਸ਼ੇਰ ਫਿਰ ਉਹ, ਕਿਲ੍ਹੇਦਾਰ ਅਖਵਾਇਆ।

ਦਿੱਲੀ ਮਾਰ ਲਈ, ਫਿਰ ਸਰਦਾਰਾਂ ਯੋਧਿਆਂ,

ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ,ਝੰਡਾ ਉਹਨੀਂ ਝੁਲਾਇਆ।

ਜੇਹੜੀ ਸਿਲ਼ ਤੋਂ, ਮੁਗ਼ਲ ਹੁਕਮ ਸੀ ਦੇਂਵਦੇ,

ਬੱਬਰ ਸ਼ੇਰ ਉਹ ਸਿਲ਼ ਹੀ ਪੁੱਟ ਲਿਆਇਆ।

ਲਿਆ ਰੱਖੀ ਵਿਚ ਚਰਨਾਂ, ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਦੇ,

ਵਿਚ ਮਿੱਟੀ ਦੇ, ਜ਼ੁਲਮੀ ਰਾਜ ਮਿਲਾਇਆ।

ਦਿਲ ਕੋਮਲ ਭਾਵੀ, ਨਿਰਾ ਉਹ ਯੋਧਾ ਨਹੀਂ,

ਹੁਨਰ ਕਾਵਿ ਰਚਣ ਦਾ, ਵੀ ਉਸ ਪਾਇਆ।

ਰਜ਼ਾ ‘ਚ ਰਹਿੰਦਾ, ਨਾ ਜਾਣੇ ਹਿੰਮਤ ਹਾਰਨੀ,

ਅੱਠੇ ਪਹਿਰ ਹੀ, ਨਾਮ ਹਰੀ ਦਾ ਧਿਆਇਆ।

ਮਨਾਈਏ ਸੰਗਤ ਜੀ, ਤੀਜੀ ਜਨਮ ਸ਼ਤਾਬਦੀ,

ਦਿਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿਚ ਸਾਡੇ, ਹੈ ਅੱਜ ਦਾ ਆਇਆ।

ਝਾਤੀ ਮਾਰ ਅਸੀਂ ਲਈਏ,  ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਵੀ,

 ਕੀ ਗੁਣ ਉਸਦਾ ਅਸੀਂ, ਹੈ ਕੋਈ ਅਪਣਾਇਆ?

ਆਹ! ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼ - ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਕੰਧਾਲਵੀ (ਯੂ.ਕੇ) 

ਹੱਕ, ਸੱਚ, ਨਿਆਂ ਦਾ ਮੁਦਈ, ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਦਾ ਸ਼ੈਦਾਈ, ਸਾਹਿਤਕਾਰ, ਸਾਡਾ ਪਰਮ ਮਿੱਤਰ, ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਅਖੀਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੇ ਮੌਤ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨਾਲ ਜੂਝਦਾ ਜੂਝਦਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਹਾਰ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲ ਬਾਤ ਹੋਣੀ, ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੇ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰੱਖਣ ਬਾਰੇ ਹੀ ਨਸੀਹਤ ਦੇਣੀ। ਖ਼ੁਦ ਵੀਹ ਪੱਚੀ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਸਾਈਕਲ ਰੋਜ਼ ਚਲਾਉਣ ਵਾਲੇ, ਖਾਣ-ਪੀਣ ‘ਚ ਸਿਰੇ ਦਾ ਪ੍ਰਹੇਜ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਵੀ ਮੌਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜਬਾੜਿਆਂ ‘ਚ ਲੈ ਹੀ ਲਿਆ।
ਬੜੀ ਉਮੀਦ ਸੀ ਕਿ ਹਸਪਤਾਲ ‘ਚ ਉਸ ਦਾ ਵਧੀਆ ਇਲਾਜ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਪਰ.....ਬਕੌਲ ਸ਼ਾਇਰ:-
ਨਾ ਹਾਥ ਪਕੜ ਸਕੇ ਨਾ ਥਾਮ ਸਕੇ ਦਾਮਨ ਹੀ,
ਬੜੇ ਕਰੀਬ ਸੇ ਉਠ ਕਰ ਚਲਾ ਗਿਆ ਕੋਈ ।
ਭਾਵੇਂ ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼ ਸਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਸਰੀਰਕ ਰੂਪ ‘ਚ ਚਲਾ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਮੀਡੀਆ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਲਾਨਾ ਸਮਾਗਮਾਂ ‘ਚ ਉਸ ਨਾਲ ਬਿਤਾਇਆ ਸਮਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਦੇ ਸਰਮਾਏ ‘ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਸੱਚੇ- ਸੁੱਚੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮੁਲੰਕਣ ਕਰਦਿਆਂ ਸ਼ਾਇਰ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ‘ਚ ਇਹੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ:-
ਹਰ ਦੌਰ ਕੇ ਮਲਾਹ ਹਮੇਂ ਯਾਦ ਕਰੇਂਗੇ,
ਸਾਹਿਲ ਪੇ ਐਸੇ ਨਿਸ਼ਾਂ ਛੋੜ ਜਾਏਂਗੇ।
ਅਲਵਿਦਾ ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼!

ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਕੰਧਾਲਵੀ (ਯੂ.ਕੇ) 

ਨਰਕ ਸੁਰਗ - ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਕੰਧਾਲਵੀ

ਫੌਜ ਵਿਚ ਪੰਜ ਸਾਲ ਲਾ ਕੇ ਹੀ ਗੁਰਮੇਲ ਸਿੰਘ ਘਰ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਫੌਜ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਜਿੰਨੇ ਮੂੰਹ ਓਨੀਆਂ ਗੱਲਾਂ। ਹਾਂ! ਇੰਨਾ ਜ਼ਰੂਰ ਸੀ ਕਿ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ ਉਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਗੇਲੂ ਪੈਨਸ਼ਨੀਆ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਫੌਜ ‘ਚੋਂ ਆਏ ਨੂੰ ਅਜੇ ਸਾਲ ਕੁ ਹੀ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਭੂਆ ਦੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਤੋਂ ਚਿੱਠੀ ਪਾਈ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਇੰਗਲੈਂਡ ਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਵਾਊਚਰ ਭੇਜ ਦੇਣਗੇ। ਭੂਆ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਜੋਗਿੰਦਰ ਅਤੇ ਮਹਿੰਦਰ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਜੇ.ਬੀ.ਟੀ. ਕਰ ਕੇ ਨੇੜੇ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ‘ਚ ਮਾਸਟਰ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ ਪਰ ਗਿਆਨ ਚੰਦ ਏਜੰਟ ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਣ ‘ਤੇ ਉਹ ਇੰਗਲੈਂਡ ਜਾਣਾ ਮੰਨ ਗਏ ਤੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਨੂੰ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰ ਗਏ ਸਨ। ਗੇਲੂ ਨੇ ਵੀ ਪਰਵਾਰ ਨਾਲ਼ ਸਲਾਹ ਕਰ ਕੇ ਹਾਂ ਕਰ ਦਿਤੀ। ਸੱਠਵਿਆਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦਾ ਇੰਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਮਹਿਕਮਾ ਵਾਊਚਰ ਸਿਸਟਮ ਰਾਹੀਂ ਕਾਮਨਵੈਲਥ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਕਾਮੇ ਮੰਗਵਾਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸੇਵਾ-ਮੁਕਤ ਫੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਸੋ ਗੇਲੂ ਪੈਂਨਸ਼ਨੀਆ ਵੀ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਮਿਡਲੈਂਡਜ਼ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਦੀ ਭੂਆ ਦੇ ਪੁੱਤ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।
ਜੋਗਿੰਦਰ ਤੇ ਮਹਿੰਦਰ ਦੋਵੇਂ ਮਿਹਨਤੀ ਸਨ। ਪੰਜ ਦਿਨ ਉਹ ਫਾਊਂਡਰੀ ‘ਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਤੇ ਸਨਿਚਰ ਤੇ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਵੇਲਜ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਕਾਰਡਿਫ਼ ਵਿਚ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕੰਢੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਮਾਰਕੀਟ ਲਾਉਣ ਜਾਂਦੇ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਦੇਸੀ ਭਾਈਬੰਦ ਫੱਟਾ ਲਾਉਣਾ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ।
ਉਹ ਜਿਸ ਘਰ ‘ਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਉੱਥੇ ਤਿੰਨ ਕਿਰਾਏਦਾਰ ਹੋਰ ਵੀ ਸਨ। ਸਾਰੇ ਹੀ ਛੜੇ-ਛੜਾਂਗ। ਗੇਲੂ ਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ ਬੜਾ ਓਪਰਾ ਓਪਰਾ ਲੱਗਿਆ। ਸਾਰੇ ਹੀ ਸਵੇਰੇ ਸਾਝਰੇ ਰੋਟੀਆਂ ਵਾਲ਼ੇ ਝੋਲ਼ੇ ਚੁੱਕ ਕੰਮਾਂ ’ਤੇ ਤੁਰ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਗੇਲੂ ਲਈ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਪਹਾੜ ਜਿੱਡਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਇੰਨਾ ਚੰਗਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਘਰ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਇਕ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਸਾਰੇ ਅੰਕ ਪਏ ਸਨ ਜੋ ਕਿ ਇੱਥੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਹੀ ਛਪਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਦਿਨ ਲੰਘਾਉਂਦਾ ਤੇ ਬਾਹਰ ਕਿਤੇ ਇਕੱਲਿਆਂ ਜਾਣ ਤੋਂ ਝਿਜਕਦਾ। ਕੰਮ ‘ਤੇ ਲੱਗਣ ਲਈ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਗ਼ਜ਼-ਪੱਤਰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਅਜੇ ਸਮਾਂ ਲੱਗਣਾ ਸੀ।
ਗੇਲੂ ਨੇ ਸੋਮਵਾਰ ਵਾਲ਼ੇ ਦਿਨ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਪੈਰ ਰੱਖਿਆ ਸੀ ਤੇ ਚਹੁੰ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਜੋਗਿੰਦਰ ਹੋਰੀਂ ਮਾਰਕੀਟ ਲਾਉਣ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਗੇਲੂ ਨੇ ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕੈਦ ਤੋਂ ਛੁੱਟਣਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਮਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਘਰੇ ਪਿਆ ਸੀ ਤੇ ਬਾਕੀ ਉਹ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਸ਼ਾਮੀਂ ਵੇਅਰਹਾਊਸ ‘ਚੋਂ ਲੈ ਆਏ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਨੇ ਤੜਕੇ ਚਾਰ ਕੁ ਵਜੇ ਵੇਲਜ਼ ਵਲ ਨੂੰ ਚਾਲੇ ਪਾਏ। ਖਾਣ ਪੀਣ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਦਕਾ ਗੇਲੂ ਦੇ ਪੇਟ ਵਿਚ ਦੋ ਕੁ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਕੁਝ ਗੜਬੜ ਜਿਹੀ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਅੱਧਾ ਕੁ ਸਫ਼ਰ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਗੇਲੂ ਨੇ ਜੰਗਲ-ਪਾਣੀ ਜਾਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ। ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਘੁੱਪ ਹਨੇਰਾ ਸੀ। ਉਹਨੀਂ ਇਕ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਸੜਕ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਵੈਨ ਰੋਕੀ ਤੇ ਗੇਲੂ ਨੂੰ ਹੌਲਾ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।  ਕਿਉਂਕਿ ਪਾਣੀ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਕਿਧਰੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤੇ ਉੱਪਰੋਂ ਹਨੇਰਾ, ਸੋ ਗੇਲੂ ਨੇ ਝਾੜੀਆਂ ਦੇ ਪੱਤੇ ਭਰੂਅ ਕੇ ‘ਸੁੱਕ-ਮਾਂਜ’ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ ਕਰਦਿਆਂ ਸਾਰ ਹੀ ਉਹ ਲੱਗਾ ਹਾਏ ਹਾਏ ਕਰਨ। ਜੋਗਿੰਦਰ ਨੇ ਟਾਰਚ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ‘ਚ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਕੀੜਾ-ਮਕੌੜਾ ਹੀ ਨਾ ਉਸ ਦੇ ਲੜ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿਚ ਦੇਰ ਨਾ ਲੱਗੀ ਕਿ ਇਹ ਕਾਰਾ ਤਾਂ ਨੈਟਲ ਦੀ ਝਾੜੀ (ਬਿੱਛੂ-ਬੂਟੀ) ਦਾ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨਾਲ ਗੇਲੂ ਨੇ ਸੁੱਕ-ਮਾਂਜ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਜੋਗਿੰਦਰ ਨੂੰ ਯਾਦ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਹ ਨਵੇਂ ਨਵੇਂ ਇਥੇ ਆਏ ਸਨ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਵਾਹ ਵੀ ਇਕ ਵਾਰੀ ਇਸ ਬਿੱਛੂ-ਬੂਟੀ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਬੈਕ-ਗਾਰਡਨ ‘ਚ ਪੈ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਪਲਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਗੇਲੂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ‘ਤੇ ਲਾਲ ਲਾਲ ਧੱਫੜ ਉਭਰਨ ਲੱਗ ਪਏ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪਿਛਲਾ ਪਾਸਾ ਤਾਂ ਇਉਂ ਸੜ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਗ ਉੱਪਰ ਬਿਠਾ ਦਿਤਾ ਹੋਵੇ। ਖਾਜ ਕਰ ਕਰ ਕੇ ਉਹ ਬੇਹਾਲ ਹੋਈ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਮਾਰਕੀਟ ਲਗਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਹਸਪਤਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿਚ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ਪਰ ਜਿਸ ਪੇਂਡੂ ਇਲਾਕੇ ‘ਚੋਂ ਉਹ ਲੰਘ ਰਹੇ ਸਨ, ਉਸ ਬਾਰੇ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਅਨਜਾਣ ਸਨ। ਸੋ, ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਹਸਪਤਾਲ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਅਜੇ ਕਾਫ਼ੀ ਦੂਰ ਸੀ। ਗੇਲੂ ਸਾਰੇ ਰਾਹ ‘ਹਾਇ ਮਰ ਗਿਆ’, ‘ਹਾਇ ਮਰ ਗਿਆ’ ਕਰਦਾ ਤੜਫ਼ਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਵੈਨ ਸ਼ਹਿਰ ਵਲ ਨੂੰ ਦੌੜਦੀ ਰਹੀ।
ਅਜੇ ਸਵੇਰਾ ਹੀ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਹਸਪਤਾਲ ਦੀ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਖਾਲੀ ਪਈ ਸੀ। ਸੋ ਜਾਂਦਿਆਂ ਹੀ ਡਾਕਟਰਾਂ ਤੇ ਨਰਸਾਂ ਨੇ ਗੇਲੂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ। ਮਹਿੰਦਰ ਗੇਲੂ ਦੇ ਕੋਲ ਰਹਿ ਪਿਆ ਤੇ ਜੋਗਿੰਦਰ ਫੱਟਾ ਲਗਾਉਣ ਚਲਿਆ ਗਿਆ।
ਜੋਗਿੰਦਰ ਫਾਊਂਡਰੀ ਦੇ ਜਿਸ ਪਾਰਟ ’ਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ ਉੱਥੇ ਵਧੇਰੇ ਕਾਮੇ ਗੋਰੇ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਉਹ ਵਧੀਆ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ, ਦੂਜਾ ਮਾਰਕੀਟਾਂ ਵਿਚ ਗੋਰੇ ਗਾਹਕਾਂ ਨਾਲ ਵਾਹ ਪੈਂਦਾ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਵੀ ਦੋਵਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹੁਣ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ‘ਚ ਅੜਿੱਕਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣਦੀ। ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਆ ਕੇ ਜੋਗਿੰਦਰ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਮਹਿੰਦਰ ਤੇ ਗੇਲੂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਬਾਤ ਕੀਤੀ ਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਡਿਊਟੀ ਨਰਸ ਤੋਂ ਗੇਲੂ ਦਾ ਹਾਲ ਚਾਲ ਜਾਣਿਆ ਤੇ ਨਰਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਦੋ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਅਜੇ ਹੋਰ ਹਸਪਤਾਲ ‘ਚ ਰਹਿਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਜੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਹੈਲਥ ਸਰਵਿਸ ਦੀ ਹਾਲਤ ਅੱਜ ਵਰਗੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹੀਂ ਗੇਲੂ ਦੇ ਇਕ ਵਾਰੀ ਕਰੀਮ ਵਿਗੈਰਾ ਲਾ ਕੇ ਘਰ ਨੂੰ ਤੋਰ ਦੇਣਾ ਸੀ ਤੇ ਕਹਿ ਦੇਣਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਲੋੜ ਪਈ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਸਰਜਰੀ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰ ਲਵੇ। ਪਰ ਉਹ ਜ਼ਮਾਨਾ ਹੋਰ ਸੀ। ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਦੋਂ ਤਾਂ ਬੱਚਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੱਚਾ-ਬੱਚਾ ਨੂੰ ਪੰਦਰਾਂ ਵੀਹ ਦਿਨ ਹਸਪਤਾਲ ‘ਚ ਰੱਖ ਕੇ ਖੂਬ ਦੇਖ-ਭਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਅੱਜ ਵਾਂਗ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਬੱਚਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਚਾਰ ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਪ੍ਰਸੂਤਾ ਔਰਤ ਨੂੰ ਘਰ ਨੂੰ ਤੋਰ ਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਜੋਗਿੰਦਰ ਨੇ ਨਰਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਜਬੂਰੀ ਦੱਸੀ ਕਿ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕੰਮ ‘ਤੇ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਉਹ ਗੇਲੂ ਨੂੰ ਲੈਣ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦੇ ਤੇ ਉਂਜ ਵੀ ਸਫ਼ਰ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਨਿਚਰਵਾਰ ਨੂੰ ਹੀ ਆ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਨਰਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਇੰਚਾਰਜ ਡਾਕਟਰ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਕੇ ਹੀ ਦੱਸ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਮਹਿੰਦਰ ਗੇਲੂ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਰਿਹਾ। ਮਾਰਕੀਟ ਦਾ ਕੰਮ ਮੁਕਾ ਕੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਜੋਗਿੰਦਰ ਹਸਪਤਾਲ ਆਇਆ ਤਾਂ ਨਰਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇੰਚਾਰਜ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਗੇਲੂ ਨੂੰ ਸਨਿਚਰਵਾਰ ਤੱਕ ਰੱਖਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਦਿਤੀ ਹੈ। ਸਵੇਰੇ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਕੰਮ ‘ਤੇ ਜਾਣਾ ਸੀ, ਵਾਪਸੀ ਦਾ ਪੈਂਡਾ ਲੰਮਾ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਗੇਲੂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਹੌਸਲਾ ਦੇ ਕੇ ਉੱਥੋਂ ਆ ਗਏ।
ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਜੋਗਿੰਦਰ ਨੇ ਫਾਊਂਡਰੀ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰੋਂ ਦੋ ਤਿੰਨ ਵਾਰੀ ਫ਼ੂਨ ਕਰ ਕੇ ਗੇਲੂ ਦਾ ਹਾਲ ਚਾਲ ਪੁੱਛ ਲਿਆ ਸੀ। ਨਰਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਸਨਿਚਰਵਾਰ  ਦਸ ਵਜੇ ਛੁੱਟੀ ਦੇ ਦਿਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਸਨਿਚਰਵਾਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਦੋਵਾਂ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਸਟਾਲ ਸੈੱਟ ਕੀਤਾ ਤੇ ਫੇਰ ਦਸ ਕੁ ਵਜੇ ਜੋਗਿੰਦਰ ਗੇਲੂ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲੋਂ ਲੈ ਆਇਆ।
ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਉਹ ਕੱਪੜੇ ਵੇਚਣ ਵਿਚ ਮਸਰੂਫ਼ ਰਹੇ। ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਮਾਰਕੀਟ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗਣੀ ਸੋ ਸ਼ਾਮੀਂ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਘਰ ਨੂੰ ਚਾਲੇ ਪਾਏ। ਰਾਹ ਵਿਚ ਜੋਗਿੰਦਰ ਨੇ ਹੀ ਗੱਲ ਤੋਰੀ,” ਕਿੱਦਾਂ ਫੇਰ ਫੌਜੀ ਭਾ, ਕਿਵੇਂ ਰਹੀ ਹਸਪਤਾਲ ਦੀ ਯਾਤਰਾ। ਖੂਬ ਟਹਿਲ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਨਰਸਾਂ ਨੇ?”
“ ਪੁੱਛ ਨਾ ਵੀਰਾ, ਉਹ ਕੋਈ ਹਸਪਤਾਲ ਥੋੜ੍ਹੀ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਤਾਂ ਸੁਰਗ ਸੀ ਸੁਰਗ, ਮੇਰਾ  ਤਾਂ ਉੱਥੋਂ ਆਉਣ ਨੂੰ ਦਿਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਦਾ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤੈ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਚੜ੍ਹੇ ਕੱਤੇ ਮਹੀਨੇ ਪਹਾੜ ਵਲੋਂ ਪੰਡਤ ਗੋਕਲ ਚੰਦ ਆ ਕੇ ਵੀਹ ਬਾਈ ਦਿਨ ਕਥਾ ਕਰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਨਾਲ਼ ਉਹਦੇ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਉਹਦਾ ਗੜਵਈ ਪਰਮਾਨੰਦ। ਪਰਮਾਨੰਦ ਦਾ ਕੰਮ ਬਸ ਗੋਕਲ ਚੰਦ ਦੀ ਟਹਿਲ ਸੇਵਾ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਉਹ ਦਰੀਆਂ ਵਿਛਾਉਂਦਾ, ਗੈਸ ਜਗਾਉਂਦਾ ਤੇ ਹੋਰ ਨਿੱਕੇ ਮੋਟੇ ਕੰਮ ਉਹਦੇ ਹੀ ਜਿੰਮੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਖਾਸ ਕਰ ਗੈਸ ਜਗਾਉਣ ਦਾ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਾਹਰ ਸਮਝਦਾ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਅਜੇ ਪਿੰਡਾਂ ‘ਚ ਬਿਜਲੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਈ। ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਗੈਸ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਾਉਣ ਦਿੰਦਾ ਉਹ। ਗੋਕਲ ਚੰਦ ਪਾਸ ਪੰਜ ਚਾਰ ਵੱਡੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਗ੍ਰੰਥ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਸਾਰਾ ਦਿਨ  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦਾ ਰਹਿੰਦਾ।
ਗੋਕਲ ਚੰਦ ਦੀ ਕਥਾ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀ। ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਜਾਦੂਗਰ ਸੀ ਉਹ। ਕੀਲ ਕੇ ਬਿਠਾ ਲੈਂਦਾ ਸੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ। ਲੋਕ ਸ਼ਾਮ ਤੋਂ ਹੀ ਕਥਾ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ। ਜਿੱਥੇ ਕਿਤੇ ਨਰਕ ਸੁਰਗ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਉਂਦਾ ਉਹ ਸਰੋਤਿਆਂ ਮੂਹਰੇ ਨਕਸ਼ਾ ਹੀ ਖਿੱਚ ਦਿੰਦਾ। ਸੁਰਗ ਦਾ ਵਰਣਨ ਤਾਂ ਉਹ ਖ਼ੂਬ ਚਟਕਾਰੇ ਲਾ ਲਾ ਕੇ ਕਰਦਾ। ਉੱਥੋਂ ਦੀਆਂ ਅਪੱਸਰਾਵਾਂ ਦੇ ਦੁੱਧ-ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ, ਸੁਨਹਿਰੀ ਵਾਲਾਂ ਤੇ ਚੰਨ ਵਰਗੇ ਮੁੱਖੜਿਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਉਹ ਝੂਮ ਝੂਮ ਕੇ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ। ਭਾ ਜੀ, ਸੱਚ ਜਾਣਿਉਂ ਗੋਕਲ ਚੰਦ ਦੇ ਸੁਰਗ ਵਾਲੀਆਂ ਅਪੱਸਰਾਵਾਂ ਸਾਖਸ਼ਾਤ ਮੈਂ ਦੇਖੀਆਂ ਇੱਥੇ ਹਸਪਤਾਲ ‘ਚ, ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਇੰਜ ਲਗਦੈ ਜਿਵੇਂ ਸੁਰਗ ਵਾਲੇ ਵੀ ਅਪੱਸਰਾਵਾਂ ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹੋਣਗੇ।“
ਗੇਲੂ ਆਤਮ-ਵਿਭੋਰ ਹੋ ਕੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਹੀ ਦੁਨੀਆ ‘ਚ ਪਹੁੰਚਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਜੋਗਿੰਦਰ ਵੈਨ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਮਹਿੰਦਰ ਉਸਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ,” ਭਾ, ਗੱਡੀ ਮੋੜ ਪਿਛਾਂਹ ਨੂੰ, ਗੇਲੂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਆਈਏ ਅਪੱਸਰਾਵਾਂ ਦੇ ਦੇਸ਼ ‘ਚ ਫੇਰ”
“ਨਹੀਂ ਮਿੰਧਰਾ, ਇਹਨੇ ਸੁਰਗ ਦੇਖ ਲਿਐ ਹੁਣ ਇਹਨੂੰ ਗੋਕਲ ਚੰਦ ਵਾਲ਼ੇ ਨਰਕ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਵੀ ਕਰਵਾਉਣੇ ਐਂ ਅਜੇ, ਜਦੋਂ ਪਿਘਲਦੇ ਲੋਹੇ ਨਾਲ ਘੁਲਣਾ ਪਿਆ ਤੇ ਸੁਆਹ ਨਾਲ ਮੂੰਹ ਸਿਰ ਕਾਲ਼ਾ ਹੋਇਆ ਦੇਖੀਂ ਤਾਂ ਆਪਣਾ ਗੇਲੂ ਜਮਾਂ ਈ ਨਰਕਾਂ ਵਾਲਾ ਜਮਦੂਤ ਲੱਗੂ, ਬਸ ਨਰਕਾਂ ਤੋਂ ਚਿੱਠੀ, ਨਹੀਂ ਸੱਚ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਕਾਗਜ਼ ਪੱਤਰ, ਆ ਲੈਣ ਦੇ ਇਕ ਵਾਰੀ।“  
ਜੋਗਿੰਦਰ ਤੇ ਮਹਿੰਦਰ ਹੱਸ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਗੇਲੂ ਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਰਗਾਂ ‘ਚੋਂ ਧੱਕਾ ਦੇ ਦਿਤਾ ਹੋਵੇ।
                                 ..................