ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸੀ ਸਟੈਂਡ ਨੂੰ ਟੈਕਸੀ ਰੈਂਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਵੱਡੇ ਰੈਂਕ ਦੋ ਕੁ ਵਲ਼ ਖਾਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਟੈਕਸੀਆਂ ਆ ਆ ਕੇ ਪਿੱਛੇ ਲਗਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।ਅਗਲੀਆਂ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਤੁਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਪਿਛਲੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈਂਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਟੈਕਸੀ ਫੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਡਰਾਇਵਰ ਦਾ ਇਹ ਫਰਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਗ੍ਰਾਹਕ/ਮੁਸਾਫਿਰ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਦੱਸੇ ਹੋਏ ਰੂਟ ਮੁਤਾਬਿਕ ਲੈ ਕੇ ਜਾਵੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਂਗਰਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਤਿੰਨ ਰੂਟ ਵੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ- ਇੱਕ ਤੇਜ਼ ਮੋਟਰਵੇਅ ਵਾਲ਼ਾ, ਦੂਜਾ ਘੱਟ ਤੇਜ਼ ਹਾਈਵੇਅ ਵਾਲਾ ਤੇ ਤੀਜਾ ਉਸਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਆਮ ਸੜਕਾਂ ਵਾਲ਼ਾ।
ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਦਾ ਦਿਨ ਸੀ। ਸਮਾਂ ਸਵੇਰੇ 9 ਕੁ ਵਜੇ ਦਾ ਸੀ।ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਕੈੱਨ ਦੀ ਗੱਡੀ ਹੁਣ ਸਭ ਤੋਂ ਮੂਹਰੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਸੀ। ਦੋ ਕੁ ਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ 40 ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਗੋਰੀ ਉੱਪਰੋਂ ਉਤਰੀ ਤੇ ਕੈੱਨ ਦੀ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਗਈ।
"ਵਹੇਅਰ ਗੋਇੰਗ ਪਲੀਜ਼?", ਕੈੱਨ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
"ਪੈਰਾਮੈਟਾ ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਸੈਂਟਰ ਪਲੀਜ਼।"
ਜਾਬ ਚੰਗੀ ਸੀ 50 ਕੁ ਡਾਲਰ ਦੀ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ ਸੀ। ਕੈੱਨ ਨੇ ਮੀਟਰ ਚਲਾਇਆ ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਰੈਂਕ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਬਾਕੀ ਸਵਾਲ ਰੈਂਕ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪੁੱਛਣੇ ਕਈ ਵਾਰ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇਹ ਵੀ ਸਾਬਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਗਲਾ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣਾ ਹੁੰਦਾ ਏ ਸਵਾਰੀ ਮੀਟਰ ਤੇ ਪੈਸਿਆਂ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰੇਗੀ ਜਾਂ ਉੱਕਦਾ ਮੁੱਕਦਾ। ਕੈੱਨ ਨੇ ਇਹ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਿਆ ਤੇ ਸਵਾਰੀ ਨੇ ਮੀਟਰ ਚਲਵਾ ਕੇ ਹੀ ਜਾਣਾ ਚਾਹਿਆ।
"ਹਾਈਵੇਅ ਰਾਹੀਂ ਜਾਓਗੇ ਜਾਂ ਮੋਟਰਵੇਅ ਰਾਹੀਂ?" ਕੈੱਨ ਨੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ।
"ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਕਾਹਲੀ ਵਿੱਚ ਹਾਂ। ਪਲੀਜ਼ ਮੋਟਰਵੇਅ ਰਾਹੀਂ ਚੱਲੋ।"
ਕੈੱਨ ਰੈਂਕ ਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਪਹਿਲਾਂ 2 ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਆਮ ਸੜਕ ਤੇ ਗਿਆ ਤੇ ਫਿਰ ਮੋਟਰਵੇ 4 ਤੇ ਪੈ ਗਿਆ। ਸਵਾਰੀ ਸੋਚਦੀ ਸੀ ਕਿ 10-12 ਮਿੰਟ ਵਿੱਚ ਪੈਰਾਮੈਟਾ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗੀ। ਮੀਟਰ ਆਪਣੀ ਰਫਤਾਰ ਤੇ ਚੱਲੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕੈੱਨ ਕਦੀ ਕਦੀ ਚੋਰ ਅੱਖ ਨਾਲ ਉਸ ਵੱਲ ਦੇਖ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਭਾੜਾ 50 ਕੁ ਡਾਲਰ ਦਾ ਮਸਾਂ ਸੀ। ਜਦ ਗੱਡੀ ਕੰਬਰਲੈਂਡ ਹਾਈਵੇਅ ਵਾਲਾ ਨਿਕਾਸ (Exit) ਟੱਪੀ ਤਾਂ ਮੂਹਰੇ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਈ।
"ਟੂ ਸਲੋਅ! ਵਹੱਟ ਹੈਪਨਡ ?"ਸਵਾਰੀ ਬੋਲੀ।
"ਲਗਦਾ ਏ ਮੂਹਰੇ ਕੁਝ ਹੋ ਗਿਆ ਏ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਏ ਐਕਸੀਡੈਂਟ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਤਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੁਕਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਏ।" ਕੈੱਨ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ।
ਮੀਟਰ ਤੇ ਤਾਂ ਹੁਣੇ 40 ਡਾਲਰ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ? ਪਿਛਲਾ ਨਿਕਾਸ (Exit) ਹੁਣੇ ਲੰਘਿਆ ਏ। ਅਗਲਾ ਨਿਕਾਸ ਅਜੇ ਦੂਰ ਏ। ਸਵਾਰੀ ਕਾਫੀ ਔਖੀ ਸੀ।
"ਯੂ ਨੌਮੀਨੇਟਡ ਦਾ ਰੂਟ ਆਫ ਮੋਟਰਵਅ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸ ਰੂਟ ਜਾਣਾ ਚਾਹੋਗੇ। ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਹਾਈਵੇਅ ਰਾਹੀਂ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਏ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਤੁਰੂਗੀ ਤਾਂ ਹੀ ਆਪਾਂ ਤੁਰਾਂਗੇ। ਮੀਟਰ ਚੱਲਦਾ ਹੀ ਰਹੇਗਾ।"
ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਤੁਰੀ। ਮੁਸਾਫਿਰ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਚਮਕ ਆਈ। ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਫਿਰ ਖੜ੍ਹ ਗਈ। ਸਵਾਰੀ ਰੋਣਹਾਕੀ ਹੋ ਗਈ। ਕੈੱਨ ਨੇ ਚੋਰ ਅੱਖ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਮੀਟਰ ਤੇ 80 ਡਾਲਰ ਹੋ ਗਏ। ਮੂਹਰਲਾ ਨਿਕਾਸ ਅਜੇ 5 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸੀ। ਕੁਝ ਵੀ ਕੀਤਾ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਕਾਨੂੰਨ ਮੁਤਾਬਿਕ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਟਰੈਫਿਕ ਦੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਹੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨੀ ਪੈਣੀ ਸੀ। ਰੂਟ ਮੁਸਾਫਿਰ ਦਾ ਆਪਣਾ ਚੁਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜੇ ਸਵਾਰੀ ਖੁਦ ਅੱਖਾਂ ਪਾੜ ਪਾੜ ਕੇ ਮੀਟਰ ਵੱਲ ਝਾਕ ਰਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਕੈੱਨ ਚੁਸਤੀ ਤੇ ਚੋਰ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਮੀਟਰ ਵੱਲ ਦੇਖਦਾ ਸੀ। ਟੈਕਸੀ ਅੰਦਰ ਲੱਗਾ ਕੈਮਰਾ ਮੁਸਾਫਿਰ ਤੇ ਕੈੱਨ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਖਿੱਚੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਵੀ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕੈੱਨ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਸਵਾਰੀ ਤੋਂ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਉਹਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਸੈਂਟਰ ਹੀ ਜਾਣਾ ਏ ਜਾਂ ਨੇੜੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਅਦਾਰੇ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਘਰ ਵਿੱਚ। ਇੰਜ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਵਾਰੀ ਝੱਟ ਉਤਰ ਕੇ ਪੈਸੇ ਦਿੱਤੇ ਬਗੈਰ ਤੁਰ ਜਾਣ ਤੇ ਫੜ੍ਹੀ ਵੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ ਉਸਨੇ ਗੱਲਾਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਸਵਾਰੀ ਕਿਸ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ ਨੰਬਰ ਘਰ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਖੈਰ ਸਵਾਰੀ ਓਨੀ ਸ਼ੈਤਾਨ ਤੇ ਚਲਾਕ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਵਾਰੀ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਹਾਲਾਤ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਸੀ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੋਂ ਨਹੀਂ। ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਰੁਕਣਾ ਕੁਦਰਤੀ ਵਰਤਾਰਾ ਸੀ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਬੰਦੇ ਦੇ ਕਸੂਰ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਵਾਪਰਿਆ।
ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਹੁਣ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਚੱਲ ਪਈ ਸੀ। ਸਵਾਰੀ ਮਾੜੀ ਮਾੜੀ ਖੁਸ਼ ਲੱਗ ਰਹੀ ਸੀ। ਕੈੱਨ ਨਾ ਬਹੁਤਾ ਖੁਸ਼ ਜਾਹਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਦਾਸ। ਦਿਲੋਂ ਉਹ ਖੁਸ਼ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਭਾੜਾ ਹੁਣ 100 ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੂਹਰੇ ਪੈਰਾਮੈਟਾ ਦਾ ਚਰਚ ਸਟਰੀਟ ਵਾਲਾ ਨਿਕਾਸ ਨੇੜੇ ਹੀ ਸੀ। ਕੈੱਨ ਦੀ ਸੋਚ ਇਵੇਂ ਉਡਾਰੀ ਲਗਾ ਰਹੀ ਸੀ---
ਲੱਗਦਾ ਏ 110 ਤਾਂ ਬਣ ਹੀ ਜਾਣਗੇ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਪੈਰਾਮੈਟਾ ਦੇ ਰੈਂਕ ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਡਰਾਇਵਰਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਾਂਗਾ ਕਿ ਧੀਮੀਂ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਨੇ ਕਮਾਲ ਕਰਤੀ, ਉਹ ਤਾਂ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਜਾਣਗੇ। 50 ਡਾਲਰ ਵਾਲਾ ਭਾੜਾ 110 ਡਾਲਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਵੀ ਉਸ ਦਿਨ ਜਿਹੜਾ ਟੈਕਸੀ ਲਈ ਮਾੜਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਏ-- ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਦੀ ਸਵੇਰ ਦੀ ਸ਼ਿਫਟ। ਜਾ ਕੇ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ, ਉਹ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਟੈਕਸੀ ਮੋਟਰਵੇਅ ਤੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਬਾਹਰ ਆ ਗਈ। ਪੰਜ ਕੁ ਮਿੰਟ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਹ ਉਸ ਥਾਂ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਜਿੱਥੇ ਮੁਸਾਫਿਰ ਨੇ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਚਿੜਚਿੜੇ ਮੂੰਹ ਨਾਲ 110 ਡਾਲਰ ਦੇ ਕੇ ਸਵਾਰੀ ਆਖਰ ਉੱਤਰ ਗਈ। ਕੈੱਨ ਅੰਤਾਂ ਦਾ ਖੁਸ਼ ਸੀ। ਨੇੜੇ ਹੀ ਪੈਰਾਮੈਟਾ ਦਾ ਵੱਡਾ ਟੈਕਸੀ ਰੈਂਕ ਸੀ। ਕੈੱਨ ਨੇ ਗੱਡੀ ਮੋੜੀ ਤੇ ਘੁਮਾ ਕੇ ਰੈਂਕ ਤੇ ਲੱਗੀ ਲਾਈਨ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਉੱਥੇ ਉਹਨੂੰ ਅਚਾਨਕ ਉਸਦੇ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਵਾਕਫ ਡਰਾਇਵਰ ਮਿਲ ਪਏ-- ਹਰਜੀਤ ਉਰਫ ਹੈਰੀ, ਮਲਕੀਤ ਉਰਫ ਮਾਈਕਲ, ਲਾਹੌਰ ਵਾਲਾ ਅਲੀ ਤੇ ਕਰਾਚੀ ਵਾਲਾ ਅਸ਼ਰਫ।
"ਅੱਜ ਇਧਰ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਆ ਗਿਆ", ਹੈਰੀ ਨੇ ਕੈੱਨ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ।
"ਓਏ ਹੈਰੀ, ਅੱਜ ਤਾਂ ਮਜ਼ਾ ਹੀ ਆ ਗਿਐ। ਬਲੈਕਟਾਊਨ ਤੋਂ ਪੈਰਾਮੈਟਾ 110 ਡਾਲਰ।
"ਕੈੱਨ, ਝੂਠ ਵੀ ਉਨਾ ਕੁ ਬੋਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਜਿੰਨਾ ਕੁ ਠੀਕ ਲੱਗੇ। ਤੈਨੂੰ 110 ਡਾਲਰ ਕੌਣ ਦੇ ਗਿਐ?"
"ਹੈਰੀ ਸੌਂਹ ਰੱਬ ਦੀ। ਮੋਟਰਵੇਅ ਤਾਂ ਜਾਮ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਵਾਰੀ ਨੇ ਆਪ ਚੁਣਿਆ ਸੀ। ਕਹਿੰਦੀ ਮੋਟਰਵੇਅ ਰਾਹੀਂ ਜਾਣਾ ਏ ਮਿੰਟਾਂ ਸਕਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ, ਹਾਈਵੇਅ ਰਾਹੀਂ ਨਹੀਂ। ਜਦ ਰੱਬ ਦਿੰਦਾ ਏ ਤਾਂ ਛੱਪਰ ਫਾੜ ਕੇ ਦਿੰਦਾ ਏ। ਮੀਟਰ ਤੇ ਬਣਿਆ ਭਾੜਾ ਤਾਂ ਉਸ ਗੋਰੀ ਨੂੰ ਦੇਣਾ ਹੀ ਪੈਣਾ ਸੀ।"
"ਕਮਾਲ ਹੋ ਗਈ, ਕੈੱਨ। ਜੇ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਕੱਲ ਐਤਵਾਰ ਦੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਵਾਪਰੀ ਸੁਣਾਵਾਂ ਫਿਰ ਤਾਂ ਤੂੰ ਟੱਬਰ ਸਮੇਤ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਧੱਸ ਜਾਵੇਂਗਾ।"
"ਕੀ ਵਾਪਰ ਗਿਐ? ਏਅਰਪੋਰਟ ਗਿਆ ਸੀ? ਸਿਟੀ ਗਿਆ ਸੀ?"
"ਨਾ, ਨਾ, ਰੱਬ ਨੇ ਸਿੱਧਾ 500 ਡਾਲਰ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ।"
"ਸੱਚ! ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਗਿਐ? ਮੈਂ ਤਾਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਸਿਰਫ ਦੋ ਡਰਾਈਵਰ ਦੇਖੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 400 ਦੀ ਜਾਬ ਪਈ ਸੀ। ਤੂੰ ਤਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਹੀ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ। ਹੋਇਆ ਕੀ ਸੀ? ਸੁਣਾ ਤਾਂ ਸਹੀ?"
"ਮੈਂ ਟੈਕਸੀ ਰੈਂਕ ਦੇ ਮੂਹਰਿਓ ਤੀਜੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਸਾਂ। ਦੋ ਗੋਰੀਆਂ ਤੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਛੇ ਕੁ ਸਾਲ ਦਾ ਮੁੰਡਾ। ਮੈਂ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਕਿ ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਮੂਹਰਲੇ ਡਰਾਈਵਰ ਨਾਲ ਕੋਈ ਗਿੱਟਮਿਟ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਡਰਾਈਵਰ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲਾ ਟਿਕਾਣਾ ਪੁੱਛੇ ਬਗੈਰ ਕੁਝ ਬੋਲਿਆ। ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਭਾਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਗੱਲ ਸੀ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਈਆਂ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਗੋਰੀ ਆਪਣੀ ਸਿਗਰੇਟ ਮੁਕਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਇੰਨੇ ਚਿਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਵਾਰੀਆਂ ਉਪਰ ਰੇਲਵੇ ਕਨਕੋਰਸ ਤੋਂ ਉੱਤਰੀਆਂ ਤੇ ਆ ਕੇ ਮੂਹਰਲੀਆਂ ਦੋਹਾਂ ਗੱਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਗਈਆਂ। ਇਹ ਗੱਡੀਆਂ ਤੁਰ ਗਈਆਂ। ਵਾਰੀ ਮੇਰੀ ਸੀ। ਗੋਰੀ ਦੀ ਸਿਗਰਟ ਵੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਦੋਨੋਂ ਜਣੀਆਂ ਤੇ ਲੜਕਾ ਮੇਰੀ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਗਏ। ਇੱਕ ਗੋਰੀ ਅੱਧਖੜ ਸੀ ਤੇ ਦੂਜੀ ਉਹਦੀ ਜਵਾਨ ਧੀ। ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹ ਬੋਲੀ ਬਲਿਊ ਮਾਉਂਟੇਨਜ਼ (Blue Mountains) । ਮੈਂ ਸੁਣ ਕੇ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਗੱਡੀ ਤੋਰੀ ਤੇ ਰੈਂਕ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢੀ। ਜਦ ਡਰਾਈਵਰ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਰੈਂਕ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਵੇ ਫਿਰ ਸਵਾਰੀ ਕਾਬੂ ਹੋ ਗਈ ਹੁੰਦੀ ਏ। ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਭੇਦ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਡਰਾਈਵਰ ਤੇ ਸਵਾਰੀ ਇਸ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਇਹ ਮੱਤਭੇਦ ਰੈਂਕ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਵਾਰੀ ਇੱਕ ਦਮ ਗੱਡੀ ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੀ ਏ ਤੇ ਦੂਜੀ ਗੱਡੀ ਫੜ੍ਹ ਲੈਂਦੀ ਏ।"
"ਨਾਓ ਟੈੱਲ ਮੀ ਵਹੇਅਰ ਯੂ ਆਰ ਗੋਇੰਗ ਟੂ?"
"ਬਲਿਊ ਮਾਉਂਟੇਨਜ਼ (Blue Mountains) " ਅੱਧਖੜ ਗੋਰੀ ਬੋਲੀ।
"ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਏ ਕਿ ਨੇਪੀਅਨ ਦਰਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁੱਗਣਾ ਕਿਰਾਇਆ ਲੱਗੇਗਾ?" ਹੈਰੀ ਕਹਿੰਦਾ ਕਿ ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
"ਨਹੀਂ, ਕੌਣ ਕਹਿੰਦਾ?"
"ਜਦ ਗੱਡੀ ਸਿਡਨੀ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਾਸੇ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਂਦੀ ਏ ਤਾਂ ਬਾਹਰਲੇ ਸਫਰ ਦਾ ਭਾੜਾ ਦੁੱਗਣਾ ਹੁੰਦਾ ਏ। ਜੇ ਨਹੀਂ ਯਕੀਨ ਆਉਂਦਾ ਤਾਂ ਔਹ ਗੱਡੀ ਉੱਪਰ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਨੰਬਰ ਮਿਲਾ ਲਓ ਤੇ ਸਾਡੇ ਦਫਤਰ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਲਓ।"
"ਓ ਕੇ. ਨੋ ਪ੍ਰਾਬਲਮ।"
"ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਸਵਾਰੀਆਂ ਟਿਕ ਗਈਆਂ ਸਨ," ਹੈਰੀ ਦੱਸਦਾ ਗਿਆ।
"ਟੈਕਸੀ ਮੋਟਰਵੇਅ ਤੇ ਪੈ ਗਈ। ਸਫਰ ਦੀਆਂ ਧੱਜੀਆਂ ਉਡਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਟੈਕਸੀ ਨੇਪੀਅਨ ਦਰਿਆ ਪਾਰ ਕਰ ਗਈ। ਮੀਟਰ ਤੇ 100 ਡਾਲਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਇਹ 100 ਮੰਗ ਲਿਆ। ਗੋਰੀ ਨੇ ਦੇ ਦਿੱਤਾ", ਹੈਰੀ ਦੱਸਦਾ ਗਿਆ।
"ਹੁਣ ਅੱਗੇ ਸਫਰ ਲੰਬਾ ਵੀ ਸੀ ਤੇ ਪਹਾੜੀ ਵੀ ਸੀ। ਮੀਟਰ ਮੈਂ ਦੁਬਾਰਾ ਚਲਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਗਲੇ ਭਾੜੇ ਨੂੰ ਦੁਗਣਾ ਕਰਕੇ ਮੰਗਣਾ ਸੌਖਾ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਖਾਸ ਬਲਿਊ ਮਾਊਂਟੇਨਜ਼ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਜਾਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਤੇ," ਹੈਰੀ ਕਹਿੰਦਾ ਮੈਂ ਸਵਾਰੀਆਂ ਦਾ ਆਖਰੀ ਟਿਕਾਣਾ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹਿਆ।
"ਅਸੀਂ ਮੈਡਲੋਬਾਥ (Medlow Bath) ਜਾਣਾ ਏ। ਉੱਥੇ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਆਹ ਹੈ। ਇਹ ਹੋਟਲ ਮੋਟਰਵੇਅ ਦੇ ਉੱਪਰ ਹੀ ਏ," ਗੋਰੀ ਬੋਲੀ।
ਟੈਕਸੀ ਹਲਕੀਆਂ ਹਲਕੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਚੋੱ ਲੰਘਦੀ ਗਈ। ਆਖਿਰਕਾਰ ਅਸੀਂ ਮੈਡਲੋਬਾਥ ਹੋਟਲ ਦੇ ਮੂਹਰੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਮੀਟਰ ਤੇ ਭਾੜਾ 150 ਸੀ। ਮੈਂ ਦੁੱਗਣਾ ਕਰਕੇ 300 ਮੰਗਿਆ। ਗੋਰੀ 300 ਦੇ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਵਾਰੀਆਂ ਸਮੇਤ ਗੱਡੀ ਚੋਂ ਉਤਰ ਗਈ। ਮੈਂ ਗੱਡੀ ਵਾਪਸ ਮੋੜੀ ਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਝੂਮਦਾ ਲਿਓਨੇ (Leonay) ਤੱਕ ਆ ਗਿਆ। ਜਦ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਇਥੋਂ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਦੀ ਜਾਬ ਪੈ ਗਈ। ਜਦ ਸਾਈਡ ਤੇ ਨੂੰ ਜਾਬ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਤੇ ਗਿਆ ਤਾਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਗੋਰਾ ਬਰੀਫਕੇਸ ਲਈ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਚੁੱਕਿਆ ਤੇ 160 ਵਿੱਚ ਏਅਰਪੋਰਟ ਜਾ ਕੇ ਲਾਹ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਗੱਡੀ ਏਅਰਪੋਰਟ ਦੇ ਟੈਕਸੀ ਰੈਂਕ ਤੇ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਇੱਕ ਘੰਟਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਸਿਰਫ 30 ਡਾਲਰ ਦੀ ਜਾਬ ਮਿਲੀ। ਇਹ ਜਾਬ ਕਰਕੇ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਰੈਂਕ ਪੈਰਾਮੈਟਾ ਆ ਗਿਆ। ਜਦ ਬੁੰਦਿਆਂ ਨੂੰ 600 ਡਾਲਰ ਦਾ ਗੱਫਾ ਦੱਸਿਆ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ। ਇਵੇਂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ।"
ਹੈਰੀ ਇਹ ਗੱਲ ਕਰਕੇ ਹਟਿਆ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੀ ਵਾਰੀ ਆ ਗਈ। ਉਹ ਸਵਾਰੀ ਲੈ ਕੇ ਦੌੜ ਗਿਆ। ਕੈੱਨ ਨੂੰ ਹੈਰੀ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲ ਗਿਆ।
"ਅਲੀ ਜੋ ਹੈਰੀ ਦੱਸ ਕੇ ਗਿਆ ਏ ਕੀ ਇਹ ਸੱਚ ਏ? 600 ਡਾਲਰ ਚਾਰ ਕੁ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ? ਕੈੱਨ ਨੇ ਅਲੀ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ।
"ਪੈਸੇ ਤਾਂ ਹੈਰੀ ਨੂੰ ਬਣ ਗਏ ਸੀ ਪਰ ਹੋਰ ਜੋ ਕੁਝ ਵਾਪਰਿਆ ਸੀ ਉਹ ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਹਰਾਮੀ ਦੀ ਚੰਗੀ ਖਿਚਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਹਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਹਾਲ ਏ ਆਪਣੀਆਂ ਕੱਛ ਵਿੱਚ ਤੇ ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ ਹੱਥ ਵਿੱਚ।" ਅਲੀ ਦੱਸਣ ਲਈ ਕਾਹਲਾ ਸੀ।
"ਕੀ ਹੋਇਆ ਸੀ ?"
"ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਏ ਕਿ ਹੈਰੀ ਟੈਕਸੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀ ਗੋਰੀ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਅੱਖ ਮਿਲਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਅੱਧਖੜ ਮਾਂ ਮਾੜਾ ਮਾੜਾ ਸੌਣ ਲੱਗ ਪਈ ਸੀ। ਬੱਚਾ ਬਾਹਰ ਪਹਾੜਾਂ ਦਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕੁੜੀ ਇਹਦੇ ਵੱਲ ਘੱਟ ਧਿਆਨ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ। ਹੈਰੀ ਉਸ ਵੱਲ ਆਪਣੇ ਮੂਹਰਲੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਦੀ ਦੇਖੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਤਾਂ ਕੁੜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਲੜਕੀ ਨੇ ਮਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾਈਵਰ ਦੇ ਚਾਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸਭ ਕੁਝ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ। ਟੈਕਸੀ ਦਾ ਨੰਬਰ ਉਸਨੇ ਨੋਟ ਕਰ ਹੀ ਲਿਆ ਸੀ।"
"ਫਿਰ ਕੀ ਹੋਇਆ?"
"ਮਾਂ ਨੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਟੈਕਸੀ ਬੇਸ (Taxi Base) ਨੂੰ ਫੋਨ ਮਿਲਾਇਆ ਤੇ ਡਰਾਈਵਰ ਦੀ ਹਰਕਤ ਬਾਰੇ ਸਭ ਕੁਝ ਬਿਆਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੂਹਰੇ ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ ਕੌਣ ਏ। ਐਂਡਰਿਊ ਰਾਬਿਨਸਨ, ਇਨਫੋਰਸਮੈਂਟ ਅਫਸਰ।"
"ਫਿਰ ਕੀ ਬਣਿਆ?"
"ਉਹਨੇ ਹੈਰੀ ਨੂੰ ਫੋਨ ਮਿਲਾਇਆ। ਇਹਨੂੰ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਾ ਆਵੇ। ਹੁਣ ਉਹਨੇ ਇਹਨੂੰ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਸੱਦਿਆ ਹੋਇਆ ਏ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ ਕੇ ਛੱਡ ਦੇਵੇ ਜਾਂ ਕੁਝ ਸ਼ਿਫਟਾਂ ਕੈਂਸਲ ਕਰ ਦੇਵੇ। ਤੈਨੂੰ ਉਹ ਪੂਰੀ ਗੱਲ ਦੱਸ ਕੇ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। 600 ਡਾਲਰ ਦੱਸ ਕੇ ਆਪਣਾ ਰੋਅਬ ਝਾੜ ਗਿਐ। ਕੀਤੀ ਕਰਤੂਤ ਦਾ ਕੀ ਬਣਨਾ ਅਜੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਬਾਕੀ ਤੂੰ ਦੇਖ ਲੈ ਕੀ ਬਣੂ।"
ਅਲੀ ਨੇ ਸਾਰਾ ਭਾਂਡਾ ਫੋੜ ਦਿੱਤਾ।
"ਅਲੀ, ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਏ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਨੈਤਿਕਤਾ ਅਤੇ ਕਸਟਮਰ ਕੇਅਰ ਤੇ ਕਿੰਨਾ ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਦ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਕੰਮਾਂ ਤੇ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਫਿਰ ਵੀ ਕਰਤੂਤਾਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ। ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੂੰ ਬਨਾਰਸ ਦੀਆਂ ਟੋਪੀਆਂ। ਅਸੀਂ ਅਰਧ ਵਿਕਸਿਤ ਸਮਾਜ ਚੋਂ ਆਏ ਹਾਂ। ਸਿਡਨੀ ਦਾ ਸਮਾਜ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੇ ਸਾਰ ਅਸੀਂ ਭੰਬੱਤਰ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਐਸੇ ਖਿਆਲ ਪਾਏ ਗਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੋਰੀਆਂ ਜਿਹਦੇ ਨਾਲ ਮਰਜ਼ੀ ਤੁਰ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਧਰ ਆ ਕੇ ਅਸੀਂ ਕਈ ਭੁਲੇਖਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਕੋਝੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਕਰ ਬੈਠਦੇ ਹਾਂ। ਗੋਰੇ ਚੁੱਪ ਚਪੀਤੇ ਵੀ ਸਾਡੇ ਬਾਰੇ ਸਭ ਕੁਝ ਜਾਣਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਦੋ ਚਤਾਵਨੀਆਂ ਦੇ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਕਿਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸਾਡੇ ਖਿਲਾਫ ਵੱਡਾ ਐਕਸ਼ਨ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।"
"ਕੈੱਨ ਤੂੰ ਠੀਕ ਫਰਮਾਇਆ ਏ। ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਦੋ ਡਰਾਈਵਰਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਵੱਡਾ ਐਕਸ਼ਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਮਿਸਰ ਦਾ ਸੀ ਤੇ ਦੂਜਾ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਸੀ। ਜਦ ਤੁਹਾਡੇ ਖਿਲਾਫ ਕੋਈ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਹੋਈ ਹੁੰਦੀ ਏ ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਅਸਰ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਏ। ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡਾ ਸਾਰਾ ਡਾਟਾ ਇਕਦਮ ਨਿਕਲ ਆਉਂਦਾ ਏ। ਤੁਸੀਂ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਵੀ ਨੌਕਰੀ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਸਕਦੇ। ਚੰਗਾ ਹੁਣ ਮੇਰੀ ਵੀ ਵਾਰੀ ਆਉਣ ਲੱਗੀ ਏ ਜੋ ਕੁਝ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਹੈਰੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਏ ਨਾ ਇਹ ਉਹਨੂੰ ਪੁੱਛੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਹ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰੀਂ। ਅੱਲਾ, ਖੈਰ ਕਰੇ।"
"ਚੰਗਾ ਅਲੀ! ਅੱਗੇ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਗਿਲਦਾ ਰਿਹਾ ਕਰੀਂ।"
"ਓਕੇ।"

ਸਿਡਨੀ ਵਿੱਚ (ਸ਼ਾਇਦ ਵਿਕਸਿਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਮਹਾਂਨਗਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ) ਚੋਰ ਅੱਖ ਬੜਾ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੀ ਏ। ਤੁਸੀਂ ਇਵੇਂ ਦੇਖੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਗ੍ਰਾਹਕ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਾ ਲੱਗੇ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਸਦੀ ਹਰ ਹਰਕਤ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹੋ। ਇੱਕ ਟੈਕਸੀ ਡਰਾਈਵਰ ਟੈਕਸੀ ਦੇ ਮੀਟਰ ਵੱਲ ਵੀ ਇਵੇਂ ਦੇਖੇ ਕਿ ਗ੍ਰਾਹਕ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਦੇਖਣੀ ਦਾ ਪਤਾ ਹੀ ਨਾ ਲੱਗੇ। ਇੱਥੇ ਟੈਕਸੀ ਸਟੈਂਡਾਂ ਨੂੰ ਟੈਕਸੀ ਰੈਂਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਰੈਂਕ ਦੋ ਤਿੰਨ ਵਲ ਖਾਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਟੈਕਸੀਆਂ ਆ ਕੇ ਪਿੱਛੇ ਲੱਗਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਗਲੀਆਂ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਤੁਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਪਿਛਲੀਆਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈਂਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੁਸਾਫਿਰ ਖੱਬਿਓਂ, ਸੱਜਿਓਂ, ਉੱਪਰੋਂ (ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਨਕੋਰਸ ਤੋਂ) ਆਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਟੈਕਸੀਆਂ ਫੜ੍ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਮੁਸਾਫਰ ਨੂੰ ਹਾਕ ਮਾਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਸੱਦਣਾ ਕਾਨੂੰਨੀ ਜੁਰਮ ਏ। ਅਕਸਰ ਕਸਟਮਰ ਇੰਨੇ ਕੁ ਸੱਭਿਅਕ ਤਾਂ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਮੂਹਰਿਓ ਵਾਰੀ ਵਾਰੀ ਹਰ ਟੈਕਸੀ ਫੜ੍ਹਦੇ ਹਨ। ਟੈਕਸੀ ਫੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਡਰਾਈਵਰ ਦਾ ਇਹ ਫਰਜ਼ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਸਟਮਰ ਨੂੰ ਉਸ ਤੇ ਦੱਸੇ ਹੋਏ ਰੂਟ ਮੁਤਾਬਕ ਲੈ ਕੇ ਜਾਵੇ। ਇਹਨਾਂ ਮਹਾਨਗਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਤਿੰਨ ਰੂਟ ਵੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਮੋਟਰਵੇਅ ਵਾਲਾ, ਦੂਜਾ ਘੱਟ ਤੇਜ਼ ਹਾਈਵੇ ਵਾਲਾ ਤੇ ਤੀਜਾ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਆਮ ਸੜਕਾਂ ਵਾਲਾ।
ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਦਾ ਦਿਨ ਸੀ। ਸਮਾਂ ਸਵੇਰੇ 9 ਕੁ ਵਜੇ ਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਵਕਤ ਸ਼ਾਂਤ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਏ। ਸਵਾਰੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਹੀ ਮਿਲਦੀ ਏ। ਕੈੱਨ ਗਿੱਲ ਪੰਜਾਬੀ ਡਰਾਈਵਰ ਸੀ। ਪੂਰਾ ਨਾਮ ਕੁਲਵੰਤ ਗਿੱਲ ਸੀ। ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਤੀਜੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਸੀ। ਮੂਹਰੇ ਇੱਕ ਗੋਰਾ ਡਰਾਈਵਰ ਸੀ ਤੇ ਇੱਕ ਚੀਨਾ। ਕਤਾਰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਟੈਕਸੀਆਂ ਦੇ ਤੁਰਨ ਦੀ ਪੈਰੇਡ ਨਵੇਂ ਆਏ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਲਈ ਇੱਕ ਅਜੀਬ ਨਜ਼ਾਰਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਏ। ਭਾਰਤ ਜਿਹੇ ਅਰਧ ਵਿਕਸਿਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਟੈਕਸੀ ਡਰਾਈਵਰ ਹੋਣਾ ਇੱਕ ਨੀਵੇਂ ਪੱਧਰ ਦਾ ਕਿੱਤਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਏ। ਸਿਡਨੀ ਤੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਦੇ ਬਾਕੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਿੱਤਾ ਏ। ਸਿਡਨੀ ਦਾ ਟੈਕਸੀ ਸਿਸਟਮ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਬੇਹਤਰੀਨ ਟੈਕਸੀ ਸਿਸਟਮਾਂ ਵਿੱਚੋ ਇੱਕ ਏ। ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵੀ 95% ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਪੜਾਅ ਤੇ ਟੈਕਸੀ ਚਲਾਈ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਏ। ਟੈਕਸੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਨੂੰ ਵੀ ਚਾਰ ਕੁ ਸਾਲ ਲੱਗ ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਰਤਾਂ ਹੀ ਕੁਝ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੜਕਾਂ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਮੇਨਕਲੇਚਰ ਨਵੇਂ ਆਏ ਵੱਡਿਆਂ ਵੱਡਿਆਂ ਦੀ ਭੂਤਨੀ ਭੁਲਾ ਦਿੰਦਾ ਏ। ਟੈਕਸੀ ਦਾ ਕੰਮ ਘਰ ਤੋਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਏ। ਜੀ ਪੀ ਐੱਸ ਸਿਸਟਮ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਜਾਬ ਟੈਕਸੀ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਏ।
ਕੈੱਨ ਦੀ ਗੱਡੀ ਹੁਣ ਸਭ ਤੋਂ ਮੂਹਰੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਸੀ। ਦੋ ਕੁ ਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ 40 ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਗੋਰੀ ਉੱਪਰੋਂ ਉਤਰੀ ਤੇ ਕੈੱਨ ਦੀ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਗਈ।
"ਵੇਅਰ ਗੋਇੰਗ ਪਲੀਜ਼?", ਕੈੱਨ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
"ਪੈਰਾਮੈਟਾ ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਸੈਂਟਰ ਪਲੀਜ਼।"
ਜਾਬ ਚੰਗੀ ਸੀ 50 ਕੁ ਡਾਲਰ ਦੀ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ ਸੀ। ਕੈੱਨ ਨੇ ਮੀਟਰ ਚਲਾਇਆ ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਰੈਂਕ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਬਾਕੀ ਸਵਾਲ ਰੈਂਕ ਦੇ ਅੰਦਰ ਪੁੱਛਣੇ ਕਈ ਵਾਰ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇਹ ਵੀ ਸਾਬਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਗਲਾ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣਾ ਹੁੰਦਾ ਏ ਸਵਾਰੀ ਮੀਟਰ ਦੇ ਪੈਸਿਆਂ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰੇਗੀ ਜਾਂ ਉੱਕਦਾ ਮੁੱਕਦਾ। ਕੈੱਨ ਨੇ ਇਹ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਿਆ ਤੇ ਸਵਾਰੀ ਨੇ ਮੀਟਰ ਚਲਵਾ ਕੇ ਹੀ ਜਾਣਾ ਚਾਹਿਆ।
"ਹਾਈਵੇਅ ਰਾਹੀਂ ਜਾਓਗੇ ਜਾਂ ਮੋਟਰਵੇਅ ਰਾਹੀਂ?" ਕੈੱਨ ਨੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ।
"ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਕਾਹਲੀ ਵਿੱਚ ਹਾਂ। ਪਲੀਜ਼ ਮੋਟਰਵੇਅ ਰਾਹੀਂ ਚੱਲੋ।"
ਕੈੱਨ ਰੈਂਕ ਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਪਹਿਲਾਂ 3 ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਆਮ ਸੜਕ ਤੇ ਗਿਆ ਤੇ ਫਿਰ ਮੋਟਰਵੇ 4 ਤੇ ਪੈ ਗਿਆ। ਸਵਾਰੀ ਸੋਚਦੀ ਸੀ ਕਿ 10-12 ਮਿੰਟ ਵਿੱਚ ਪੈਰਾਮੈਟਾ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗੀ। ਮੀਟਰ ਆਪਣੀ ਰਫਤਾਰ ਤੇ ਚੱਲੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕੈੱਨ ਕਦੀ ਕਦੀ ਚੋਰ ਅੱਖ ਨਾਲ ਉਸ ਵੱਲ ਦੇਖ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਭਾੜਾ 50 ਕੁ ਡਾਲਰ ਦਾ ਮਸਾਂ ਸੀ। ਜਦ ਗੱਡੀ ਕੰਬਰਲੈਂਡ ਹਾਈਵੇਅ ਵਾਲਾ ਨਿਕਾਸ (Exit) ਟੱਪੀ ਤਾਂ ਮੂਹਰੇ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਈ।
"ਟੂ ਸਲੋਅ! ਵਹੱਟ ਹੈਪਨਡ ?"ਸਵਾਰੀ ਬੋਲੀ।
"ਲਗਦਾ ਏ ਮੂਹਰੇ ਕੁਝ ਹੋ ਗਿਆ ਏ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਏ ਐਕਸੀਡੈਂਟ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਤਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੁਕਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਏ।" ਕੈੱਨ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ।
ਮੀਟਰ ਤੇ ਤਾਂ ਹੁਣੇ 40 ਡਾਲਰ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ? ਪਿਛਲਾ ਨਿਕਾਸ (Exit) ਹੁਣੇ ਲੰਘਿਆ ਏ। ਅਗਲਾ ਨਿਕਾਸ ਅਜੇ ਦੂਰ ਏ। ਸਵਾਰੀ ਕਾਫੀ ਔਖੀ ਸੀ।
"ਯੂ ਨੌਮੀਨੇਟਡ ਦਾ ਰੂਟ ਆਫ ਮੋਟਰਵਅ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸ ਰੂਟ ਜਾਣਾ ਚਾਹੋਗੇ। ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਹਾਈਵੇਅ ਰਾਹੀਂ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਏ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਤੁਰੂਗੀ ਤਾਂ ਹੀ ਆਪਾਂ ਤੁਰਾਂਗੇ। ਮੀਟਰ ਚੱਲਦਾ ਹੀ ਰਹੇਗਾ।"
ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਤੁਰੀ। ਮੁਸਾਫਿਰ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਚਮਕ ਆਈ। ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਫਿਰ ਖੜ੍ਹ ਗਈ। ਸਵਾਰੀ ਰੋਣਹਾਕੀ ਹੋ ਗਈ। ਕੈੱਨ ਨੇ ਚੋਰ ਅੱਖ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਮੀਟਰ ਤੇ 80 ਡਾਲਰ ਹੋ ਗਏ। ਮੂਹਰਲਾ ਨਿਕਾਸ ਅਜੇ 5 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸੀ। ਕੁਝ ਵੀ ਕੀਤਾ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਕਾਨੂੰਨ ਮੁਤਾਬਿਕ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਟਰੈਫਿਕ ਦੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਹੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨੀ ਪੈਣੀ ਸੀ। ਰੂਟ ਮੁਸਾਫਿਰ ਦਾ ਆਪਣਾ ਚੁਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜੇ ਸਵਾਰੀ ਖੁਦ ਅੱਖਾਂ ਪਾੜ ਪਾੜ ਕੇ ਮੀਟਰ ਵੱਲ ਝਾਕ ਰਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਕੈੱਨ ਚੁਸਤੀ ਤੇ ਚੋਰ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਮੀਟਰ ਵੱਲ ਦੇਖਦਾ ਸੀ। ਟੈਕਸੀ ਅੰਦਰ ਲੱਗਾ ਕੈਮਰਾ ਮੁਸਾਫਿਰ ਤੇ ਕੈੱਨ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਖਿੱਚੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਵੀ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕੈੱਨ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਸਵਾਰੀ ਤੋਂ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਉਹਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਸੈਂਟਰ ਹੀ ਜਾਣਾ ਏ ਜਾਂ ਨੇੜੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਅਦਾਰੇ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਘਰ ਵਿੱਚ। ਇੰਜ ਕਰਨ ਨਾਲ ਸਵਾਰੀ ਝੱਟ ਉਤਰ ਕੇ ਪੈਸੇ ਦਿੱਤੇ ਬਗੈਰ ਤੁਰ ਜਾਣ ਤੇ ਫੜ੍ਹੀ ਵੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ ਉਸਨੇ ਗੱਲਾਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਸਵਾਰੀ ਕਿਸ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੇ ਨੰਬਰ ਘਰ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਖੈਰ ਸਵਾਰੀ ਓਨੀ ਸ਼ੈਤਾਨ ਤੇ ਚਲਾਕ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਵਾਰੀ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਹਾਲਾਤ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਸੀ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੋਂ ਨਹੀਂ। ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਰੁਕਣਾ ਕੁਦਰਤੀ ਵਰਤਾਰਾ ਸੀ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਬੰਦੇ ਦੇ ਕਸੂਰ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਵਾਪਰਿਆ।
ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਹੁਣ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਚੱਲ ਪਈ ਸੀ। ਸਵਾਰੀ ਮਾੜੀ ਮਾੜੀ ਖੁਸ਼ ਲੱਗ ਰਹੀ ਸੀ। ਕੈੱਨ ਨਾ ਬਹੁਤਾ ਖੁਸ਼ ਜਾਹਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਦਾਸ। ਦਿਲੋਂ ਉਹ ਖੁਸ਼ੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਭਾੜਾ ਹੁਣ 100 ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੂਹਰੇ ਪੈਰਾਮੈਟਾ ਦਾ ਚਰਚ ਸਟਰੀਟ ਵਾਲਾ ਨਿਕਾਸ ਨੇੜੇ ਹੀ ਸੀ। ਕੈੱਨ ਦੀ ਸੋਚ ਇਵੇਂ ਉਡਾਰੀ ਲਗਾ ਰਹੀ ਸੀ---
ਲੱਗਦਾ ਏ 110 ਤਾਂ ਬਣ ਹੀ ਜਾਣਗੇ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਪੈਰਾਮੈਟਾ ਦੇ ਰੈਂਕ ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਡਰਾਇਵਰਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਾਂਗਾ ਕਿ ਧੀਮੀਂ ਟ੍ਰੈਫਿਕ ਨੇ ਕਮਾਲ ਕਰਤੀ, ਉਹ ਤਾਂ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਜਾਣਗੇ। 50 ਡਾਲਰ ਵਾਲਾ ਭਾੜਾ 110 ਡਾਲਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਵੀ ਉਸ ਦਿਨ ਜਿਹੜਾ ਟੈਕਸੀ ਲਈ ਮਾੜਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਏ-- ਸ਼ਨੀਵਾਰ ਦੀ ਸਵੇਰ ਦੀ ਸ਼ਿਫਟ। ਜਾ ਕੇ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ, ਉਹ ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਟੈਕਸੀ ਮੋਟਰਵੇਅ ਤੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਬਾਹਰ ਆ ਗਈ। ਪੰਜ ਕੁ ਮਿੰਟ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਹ ਉਸ ਥਾਂ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਜਿੱਥੇ ਮੁਸਾਫਿਰ ਨੇ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਚਿੜਚਿੜੇ ਮੂੰਹ ਨਾਲ 110 ਡਾਲਰ ਦੇ ਕੇ ਸਵਾਰੀ ਆਖਰ ਉੱਤਰ ਗਈ। ਕੈੱਨ ਅੰਤਾਂ ਦਾ ਖੁਸ਼ ਸੀ। ਨੇੜੇ ਹੀ ਪੈਰਾਮੈਟਾ ਦਾ ਵੱਡਾ ਟੈਕਸੀ ਰੈਂਕ ਸੀ। ਕੈੱਨ ਨੇ ਗੱਡੀ ਮੋੜੀ ਤੇ ਘੁਮਾ ਕੇ ਰੈਂਕ ਤੇ ਲੱਗੀ ਲਾਈਨ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਉੱਥੇ ਉਹਨੂੰ ਅਚਾਨਕ ਉਸਦੇ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਵਾਕਫ ਡਰਾਇਵਰ ਮਿਲ ਪਏ-- ਹਰਜੀਤ ਉਰਫ ਹੈਰੀ, ਮਲਕੀਤ ਉਰਫ ਮਾਈਕਲ, ਲਾਹੌਰ ਵਾਲਾ ਅਲੀ ਤੇ ਕਰਾਚੀ ਵਾਲਾ ਅਸ਼ਰਫ।
"ਅੱਜ ਇਧਰ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਆ ਗਿਆ", ਹੈਰੀ ਨੇ ਕੈੱਨ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ।
"ਓਏ ਹੈਰੀ, ਅੱਜ ਤਾਂ ਮਜ਼ਾ ਹੀ ਆ ਗਿਐ। ਬਲੈਕਟਾਊਨ ਤੋਂ ਪੈਰਾਮੈਟਾ 110 ਡਾਲਰ।
"ਕੈੱਨ, ਝੂਠ ਵੀ ਉਨਾ ਕੁ ਬੋਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਜਿੰਨਾ ਕੁ ਠੀਕ ਲੱਗੇ। ਤੈਨੂੰ 110 ਡਾਲਰ ਕੌਣ ਦੇ ਗਿਐ?"
"ਹੈਰੀ ਸੌਂਹ ਰੱਬ ਦੀ। ਮੋਟਰਵੇਅ ਤਾਂ ਜਾਮ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਵਾਰੀ ਨੇ ਆਪ ਚੁਣਿਆ ਸੀ ਕਹਿੰਦੀ ਮੋਟਰਵੇਅ ਰਾਹੀਂ ਜਾਣਾ ਏ। ਮਿੰਟਾਂ ਸਕਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਈਵੇਅ ਰਾਹੀਂ ਨਹੀਂ। ਜਦ ਰੱਬ ਦਿੰਦਾ ਏ ਤਾਂ ਛੱਪਰ ਫਾੜ ਕੇ ਦਿੰਦਾ ਏ। ਮੀਟਰ ਤੇ ਬਣਿਆ ਭਾੜਾ ਤਾਂ ਉਸ ਗੋਰੀ ਨੂੰ ਦੇਣਾ ਹੀ ਪੈਣਾ ਸੀ।"
"ਕਮਾਲ ਹੋ ਗਈ, ਕੈੱਨ। ਜੇ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਕੱਲ ਐਤਵਾਰ ਦੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਵਾਪਰੀ ਸੁਣਾਵਾਂ ਫਿਰ ਤਾਂ ਤੂੰ ਟੱਬਰ ਸਮੇਤ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਧੱਸ ਜਾਵੇਂਗਾ।"
"ਕੀ ਵਾਪਰ ਗਿਐ? ਏਅਰਪੋਰਟ ਗਿਆ ਸੀ? ਸਿਟੀ ਗਿਆ ਸੀ?"
"ਨਾ, ਨਾ, ਰੱਬ ਨੇ ਸਿੱਧਾ 500 ਡਾਲਰ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ।"
"ਸੱਚ! ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਗਿਐ? ਮੈਂ ਤਾਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਸਿਰਫ ਦੋ ਡਰਾਈਵਰ ਦੇਖੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 400 ਦੀ ਜਾਬ ਪਈ ਸੀ। ਤੂੰ ਤਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਹੀ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ। ਹੋਇਆ ਕੀ ਸੀ? ਸੁਣਾ ਤਾਂ ਸਹੀ?"
"ਮੈਂ ਟੈਕਸੀ ਰੈਂਕ ਦੇ ਮੂਹਰਿਓ ਤੀਜੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਸਾਂ। ਦੋ ਗੋਰੀਆਂ ਤੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਛੇ ਕੁ ਸਾਲ ਦਾ ਮੁੰਡਾ। ਮੈਂ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਕਿ ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਮੂਹਰਲੇ ਡਰਾਈਵਰ ਨਾਲ ਕੋਈ ਗਿੱਟਮਿਟ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਡਰਾਈਵਰ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲਾ ਟਿਕਾਣਾ ਪੁੱਛੇ ਬਗੈਰ ਕੁਝ ਬੋਲਿਆ। ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਭਾਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਗੱਲ ਸੀ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਈਆਂ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਗੋਰੀ ਆਪਣੀ ਸਿਗਰੇਟ ਮੁਕਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਇੰਨੇ ਚਿਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਵਾਰੀਆਂ ਉਪਰ ਰੇਲਵੇ ਕਨਕੋਰਸ ਤੋਂ ਉੱਤਰੀਆਂ ਤੇ ਆ ਕੇ ਮੂਹਰਲੀਆਂ ਦੋਹਾਂ ਗੱਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਗਈਆਂ। ਇਹ ਗੱਡੀਆਂ ਤੁਰ ਗਈਆਂ। ਵਾਰੀ ਮੇਰੀ ਸੀ। ਗੋਰੀ ਦੀ ਸਿਗਰਟ ਵੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਦੋਨੋਂ ਜਣੀਆਂ ਤੇ ਲੜਕਾ ਮੇਰੀ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਗਏ। ਇੱਕ ਗੋਰੀ ਅੱਧਖੜ ਸੀ ਤੇ ਦੂਜੀ ਉਹਦੀ ਜਵਾਨ ਧੀ। ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹ ਬੋਲੀ ਬਲਿਊ ਮਾਉਂਟੇਨਜ਼ (Blue Mountains) । ਮੈਂ ਸੁਣ ਕੇ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਗੱਡੀ ਤੋਰੀ ਤੇ ਰੈਂਕ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢੀ। ਜਦ ਡਰਾਈਵਰ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਰੈਂਕ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਵੇ ਫਿਰ ਸਵਾਰੀ ਕਾਬੂ ਹੋ ਗਈ ਹੁੰਦੀ ਏ। ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਭੇਦ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਡਰਾਈਵਰ ਤੇ ਸਵਾਰੀ ਇਸ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਇਹ ਮੱਤਭੇਦ ਰੈਂਕ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਵਾਰੀ ਇੱਕ ਦਮ ਗੱਡੀ ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੀ ਏ ਤੇ ਦੂਜੀ ਗੱਡੀ ਫੜ੍ਹ ਲੈਂਦੀ ਏ।"
"ਨਾਓ ਟੈੱਲ ਮੀ ਵਹੇਅਰ ਯੂ ਆਰ ਗੋਇੰਗ ਟੂ?"
"ਬਲਿਊ ਮਾਉਂਟੇਨਜ਼ (Blue Mountains) " ਅੱਧਖੜ ਗੋਰੀ ਬੋਲੀ।
"ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਏ ਕਿ ਨੇਪੀਅਨ ਦਰਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁੱਗਣਾ ਕਿਰਾਇਆ ਲੱਗੇਗਾ?" ਹੈਰੀ ਕਹਿੰਦਾ ਕਿ ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
"ਨਹੀਂ, ਕੌਣ ਕਹਿੰਦਾ?"
"ਜਦ ਗੱਡੀ ਸਿਡਨੀ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਾਸੇ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਂਦੀ ਏ ਤਾਂ ਬਾਹਰਲੇ ਸਫਰ ਦਾ ਭਾੜਾ ਦੁੱਗਣਾ ਹੁੰਦਾ ਏ। ਜੇ ਨਹੀਂ ਯਕੀਨ ਆਉਂਦਾ ਤਾਂ ਔਹ ਗੱਡੀ ਉੱਪਰ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਨੰਬਰ ਮਿਲਾ ਲਓ ਤੇ ਸਾਡੇ ਦਫਤਰ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਲਓ।"
"ਓ ਕੇ. ਨੋ ਪ੍ਰਾਬਲਮ।"
"ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਸਵਾਰੀਆਂ ਟਿਕ ਗਈਆਂ ਸਨ," ਹੈਰੀ ਦੱਸਦਾ ਗਿਆ।
"ਟੈਕਸੀ ਮੋਟਰਵੇਅ ਤੇ ਪੈ ਗਈ। ਸਫਰ ਦੀਆਂ ਧੱਜੀਆਂ ਉਡਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਟੈਕਸੀ ਨੇਪੀਅਨ ਦਰਿਆ ਪਾਰ ਕਰ ਗਈ। ਮੀਟਰ ਤੇ 100 ਡਾਲਰ ਬਣ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਇਹ 100 ਮੰਗ ਲਿਆ। ਗੋਰੀ ਨੇ ਦੇ ਦਿੱਤਾ", ਹੈਰੀ ਦੱਸਦਾ ਗਿਆ।
"ਹੁਣ ਅੱਗੇ ਸਫਰ ਲੰਬਾ ਵੀ ਸੀ ਤੇ ਪਹਾੜੀ ਵੀ ਸੀ। ਮੀਟਰ ਮੈਂ ਦੁਬਾਰਾ ਚਲਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਗਲੇ ਭਾੜੇ ਨੂੰ ਦੁਗਣਾ ਕਰਕੇ ਮੰਗਣਾ ਸੌਖਾ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਖਾਸ ਬਲਿਊ ਮਾਊਂਟੇਨਜ਼ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਜਾਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਤੇ," ਹੈਰੀ ਕਹਿੰਦਾ ਮੈਂ ਸਵਾਰੀਆਂ ਦਾ ਆਖਰੀ ਟਿਕਾਣਾ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹਿਆ।
"ਅਸੀਂ ਮੈਡਲੋਬਾਥ (Medlow Bath) ਜਾਣਾ ਏ। ਉੱਥੇ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਆਹ ਹੈ। ਇਹ ਹੋਟਲ ਮੋਟਰਵੇਅ ਦੇ ਉੱਪਰ ਹੀ ਏ," ਗੋਰੀ ਬੋਲੀ।
ਟੈਕਸੀ ਹਲਕੀਆਂ ਹਲਕੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਚੋੱ ਲੰਘਦੀ ਗਈ। ਆਖਿਰਕਾਰ ਅਸੀਂ ਮੈਡਲੋਬਾਥ ਹੋਟਲ ਦੇ ਮੂਹਰੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਮੀਟਰ ਤੇ ਭਾੜਾ 150 ਸੀ। ਮੈਂ ਦੁੱਗਣਾ ਕਰਕੇ 300 ਮੰਗਿਆ। ਗੋਰੀ 300 ਦੇ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਵਾਰੀਆਂ ਸਮੇਤ ਗੱਡੀ ਚੋਂ ਉਤਰ ਗਈ। ਮੈਂ ਗੱਡੀ ਵਾਪਸ ਮੋੜੀ ਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਝੂਮਦਾ ਲਿਓਨੇ (Leonay) ਤੱਕ ਆ ਗਿਆ। ਜਦ ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਇਥੋਂ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਦੀ ਜਾਬ ਪੈ ਗਈ। ਜਦ ਸਾਈਡ ਤੇ ਨੂੰ ਜਾਬ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਤੇ ਗਿਆ ਤਾਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਗੋਰਾ ਬਰੀਫਕੇਸ ਲਈ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਚੁੱਕਿਆ ਤੇ 160 ਵਿੱਚ ਏਅਰਪੋਰਟ ਜਾ ਕੇ ਲਾਹ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਗੱਡੀ ਏਅਰਪੋਰਟ ਦੇ ਟੈਕਸੀ ਰੈਂਕ ਤੇ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਇੱਕ ਘੰਟਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਸਿਰਫ 30 ਡਾਲਰ ਦੀ ਜਾਬ ਮਿਲੀ। ਇਹ ਜਾਬ ਕਰਕੇ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਰੈਂਕ ਪੈਰਾਮੈਟਾ ਆ ਗਿਆ। ਜਦ ਬੁੰਦਿਆਂ ਨੂੰ 600 ਡਾਲਰ ਦਾ ਗੱਫਾ ਦੱਸਿਆ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ। ਇਵੇਂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ।"
ਹੈਰੀ ਇਹ ਗੱਲ ਕਰਕੇ ਹਟਿਆ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੀ ਵਾਰੀ ਆ ਗਈ। ਉਹ ਸਵਾਰੀ ਲੈ ਕੇ ਦੌੜ ਗਿਆ। ਕੈੱਨ ਨੂੰ ਹੈਰੀ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲ ਗਿਆ।
"ਅਲੀ ਜੋ ਹੈਰੀ ਦੱਸ ਕੇ ਗਿਆ ਏ ਕੀ ਇਹ ਸੱਚ ਏ? 600 ਡਾਲਰ ਚਾਰ ਕੁ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ? ਕੈੱਨ ਨੇ ਅਲੀ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ।
"ਪੈਸੇ ਤਾਂ ਹੈਰੀ ਨੂੰ ਬਣ ਗਏ ਸੀ ਪਰ ਹੋਰ ਜੋ ਕੁਝ ਵਾਪਰਿਆ ਸੀ ਉਹ ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਹਰਾਮੀ ਦੀ ਚੰਗੀ ਖਿਚਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਹਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਹਾਲ ਏ ਆਪਣੀਆਂ ਕੱਛ ਵਿੱਚ ਤੇ ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ ਹੱਥ ਵਿੱਚ।" ਅਲੀ ਦੱਸਣ ਲਈ ਕਾਹਲਾ ਸੀ।
"ਕੀ ਹੋਇਆ ਸੀ ?"
"ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਏ ਕਿ ਹੈਰੀ ਟੈਕਸੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀ ਗੋਰੀ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਅੱਖ ਮਿਲਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਅੱਧਖੜ ਮਾਂ ਮਾੜਾ ਮਾੜਾ ਸੌਣ ਲੱਗ ਪਈ ਸੀ। ਬੱਚਾ ਬਾਹਰ ਪਹਾੜਾਂ ਦਾ ਨਜ਼ਾਰਾ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕੁੜੀ ਇਹਦੇ ਵੱਲ ਘੱਟ ਧਿਆਨ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ। ਹੈਰੀ ਉਸ ਵੱਲ ਆਪਣੇ ਮੂਹਰਲੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਦੀ ਦੇਖੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਤਾਂ ਕੁੜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਲੜਕੀ ਨੇ ਮਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾਈਵਰ ਦੇ ਚਾਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸਭ ਕੁਝ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ। ਟੈਕਸੀ ਦਾ ਨੰਬਰ ਉਸਨੇ ਨੋਟ ਕਰ ਹੀ ਲਿਆ ਸੀ।"
"ਫਿਰ ਕੀ ਹੋਇਆ?"
"ਮਾਂ ਨੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਟੈਕਸੀ ਬੇਸ (Taxi Base) ਨੂੰ ਫੋਨ ਮਿਲਾਇਆ ਤੇ ਡਰਾਈਵਰ ਦੀ ਹਰਕਤ ਬਾਰੇ ਸਭ ਕੁਝ ਬਿਆਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੂਹਰੇ ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਹੈ ਕੌਣ ਏ। ਐਂਡਰਿਊ ਰਾਬਿਨਸਨ, ਇਨਫੋਰਸਮੈਂਟ ਅਫਸਰ।"
"ਫਿਰ ਕੀ ਬਣਿਆ?"
"ਉਹਨੇ ਹੈਰੀ ਨੂੰ ਫੋਨ ਮਿਲਾਇਆ। ਇਹਨੂੰ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਾ ਆਵੇ। ਹੁਣ ਉਹਨੇ ਇਹਨੂੰ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਸੱਦਿਆ ਹੋਇਆ ਏ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ ਕੇ ਛੱਡ ਦੇਵੇ ਜਾਂ ਕੁਝ ਸ਼ਿਫਟਾਂ ਕੈਂਸਲ ਕਰ ਦੇਵੇ। ਤੈਨੂੰ ਉਹ ਪੂਰੀ ਗੱਲ ਦੱਸ ਕੇ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। 600 ਡਾਲਰ ਦੱਸ ਕੇ ਆਪਣਾ ਰੋਅਬ ਝਾੜ ਗਿਐ। ਕੀਤੀ ਕਰਤੂਤ ਦਾ ਕੀ ਬਣਨਾ ਅਜੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਬਾਕੀ ਤੂੰ ਦੇਖ ਲੈ ਕੀ ਬਣੂ।"
ਅਲੀ ਨੇ ਸਾਰਾ ਭਾਂਡਾ ਫੋੜ ਦਿੱਤਾ।
"ਅਲੀ, ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਏ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਨੈਤਿਕਤਾ ਅਤੇ ਕਸਟਮਰ ਕੇਅਰ ਤੇ ਕਿੰਨਾ ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਦ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਕੰਮਾਂ ਤੇ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਫਿਰ ਵੀ ਕਰਤੂਤਾਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ। ਬਾਂਦਰਾਂ ਨੂੰ ਬਨਾਰਸ ਦੀਆਂ ਟੋਪੀਆਂ। ਅਸੀਂ ਅਰਧ ਵਿਕਸਿਤ ਸਮਾਜ ਚੋਂ ਆਏ ਹਾਂ। ਸਿਡਨੀ ਦਾ ਸਮਾਜ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੇ ਸਾਰ ਅਸੀਂ ਭੰਬੱਤਰ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਐਸੇ ਖਿਆਲ ਪਾਏ ਗਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੋਰੀਆਂ ਜਿਹਦੇ ਨਾਲ ਮਰਜ਼ੀ ਤੁਰ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਧਰ ਆ ਕੇ ਅਸੀਂ ਕਈ ਭੁਲੇਖਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਕੋਝੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਕਰ ਬੈਠਦੇ ਹਾਂ। ਗੋਰੇ ਚੁੱਪ ਚਪੀਤੇ ਵੀ ਸਾਡੇ ਬਾਰੇ ਸਭ ਕੁਝ ਜਾਣਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਦੋ ਚਤਾਵਨੀਆਂ ਦੇ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਕਿਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸਾਡੇ ਖਿਲਾਫ ਵੱਡਾ ਐਕਸ਼ਨ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।"
"ਕੈੱਨ ਤੂੰ ਠੀਕ ਫਰਮਾਇਆ ਏ। ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਦੋ ਡਰਾਈਵਰਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਵੱਡਾ ਐਕਸ਼ਨ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਮਿਸਰ ਦਾ ਸੀ ਤੇ ਦੂਜਾ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਸੀ। ਜਦ ਤੁਹਾਡੇ ਖਿਲਾਫ ਕੋਈ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਹੋਈ ਹੁੰਦੀ ਏ ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਅਸਰ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਏ। ਕੰਪਿਊਟਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡਾ ਸਾਰਾ ਡਾਟਾ ਇਕਦਮ ਨਿਕਲ ਆਉਂਦਾ ਏ। ਤੁਸੀਂ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਵੀ ਨੌਕਰੀ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਸਕਦੇ। ਚੰਗਾ ਹੁਣ ਮੇਰੀ ਵੀ ਵਾਰੀ ਆਉਣ ਲੱਗੀ ਏ ਜੋ ਕੁਝ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਹੈਰੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਏ ਨਾ ਇਹ ਉਹਨੂੰ ਪੁੱਛੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਹ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰੀਂ। ਅੱਲਾ, ਖੈਰ ਕਰੇ।"
"ਚੰਗਾ ਅਲੀ! ਅੱਗੇ ਵਾਸਤੇ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਗਿਲਦਾ ਰਿਹਾ ਕਰੀਂ।"
"ਓਕੇ।"

ਦੀਸ਼ੋ ਦੀ ਭਰਜਾਈ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਸਿਡਨੀ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਸੈਲਾਨੀ ਵੀਜ਼ੇ ਤੇ ਆਈ ਸੀ। ਪਰਸੋਂ ਉਸਦਾ ਵਾਪਿਸ ਜਾਣ ਦਾ ਆਖਰੀ ਦਿਨ ਸੀ। ਸਿਡਨੀ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਮੇਂ ਉਸਨੂੰ ਕਾਫੀ ਕੁਝ ਚੰਗਾ ਲਗਾ ਤੇ ਕੁਝ ਕੁ ਚੀਜਾਂ ਮਾੜੀਆਂ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈਆਂ। ਦੀਸ਼ੋ ਦਾ ਉਹਨੂੰ ਹਰ ਵੀਕ ਐਂਡ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਲਿਜਾਣਾ, ਇਥੋਂ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀ ਸਫਾਈ ਅਤੇ ਸਵਛਤਾ, ਸਮੁੰਦਰੀ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ
ਸੈਰ, ਨੀਲੇ ਪਹਾੜ, ਰੇਲਾਂ, ਬਸਾਂ, ਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ ਵਿਚ ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ, ਰੈਸਟੋਰੈਂਟਾਂ ਤੇ ਭੋਜਨ, ਸੁਕੇ ਮੇਵੇ, ਹਰੇ ਮੇਵੇ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਜੂਸ, ਆਈਸ ਕ੍ਰੀਮਾਂ, ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਸੈਂਟਰ, ਕੰਪਿਊਟਰ ਆਦਿ ਉਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਲਗੇ ਪਰ ਆਪਣੇ ਬੋਝੇ ਵਿਚ ਪੈਸਿਆਂ ਦੀ ਘਾਟ, ਅੰਗਰੇਜੀ ਵਿਚ ਗਲਬਾਤ ਕਰਨ ਦੀ ਮੁਸ਼ਕਲ, ਆਪਣੇ ਜਿਹੀਆਂ ਸਹੇਲੀਆਂ ਦੀ ਘਾਟ, ਬਚਿਆਂ ਦਾ ਉਹਦੇ ਵਿਚ ਬਹੁਤਾ ਨਾ ਘੁਲਣਾ ਮਿਲਣਾ, ਦੀਸ਼ੋ ਦਾ ਉਹਨੂੰ ਸੀਮਿਤ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਘੁਮਾਉਣਾ, ਦੀਸ਼ੋ ਦੇ ਇਸ ਡਰ ਦੀ ਉਸਨੂੰ ਭਿਣਕ ਕਿ ਉਹ ਕਿਤੇ ਕੁਝ ਅਵਾ ਤਵਾ ਨਾ ਬੋਲ ਦੇਵੇ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਹੀਣਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣਾ ਪਵੇ ਆਦਿ ਗਲਾਂ ਨੇ ਉਸਦੀ ਭਰਜਾਈ ਦੀ ਹਾਲਤ ਇਵੇਂ ਬਣਾ ਦਿਤੀ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਪਿਛੇ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਕੂੰਜਾਂ ਵਿਚੋਂ ਵਿਛੜ ਕੇ ਕੁਝ ਇਕਲੀ ਇਕਲੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੀ ਹੋਵੇ। ਬਾਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਏ ਕਿ ਨਣਾਨ ਭਰਜਾਈ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਵੈਸੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸੁਭਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਰਿਸ਼ਤੇ ਵਿਚ ਵੀ ਇਵੇਂ ਹੀ ਖਿਚੋਤਾਣ ਤੇ ਤਣਾਅ ਚਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਏ ਜਿਵੇਂ ਸਸ ਨੂੰਹ ਤੇ ਦਰਾਣੀ ਜਠਾਣੀ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਵਿਚ ਚਲਦਾ ਹੁੰਦਾ ਏ।
ਪਰਸੋਂ ਦੀਸ਼ੋ ਦੀ ਭਰਜਾਈ ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਉਡਾਣ ਸੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਸੈਂਟਰਾਂ ਤੇ ਖੂਬ ਘੁੰਮੀਆਂ ਫਿਰੀਆਂ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕਪੜੇ ਖਰੀਦੇ, ਪਰਸ ਖਰੀਦੇ, ਜੁਤੀਆਂ ਖਰੀਦੀਆਂ, ਕਾਸਮੈਟਿਕ ਦੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਖਰੀਦੀਆਂ, ਇਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਇਕ ਦੋ ਗਹਿਣੇ ਵੀ ਖਰੀਦੇ। ਉਹ ਇਕ ਦੋ ਐਸੇ ਸਟੋਰਾਂ ਤੇ ਵੀ ਗਈਆਂ ਜਿਹਨਾਂ ਤੇ ਭਾਰੀ ਸੇਲ ਲਗੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਆਖਿਰੀ ਸ਼ੌਪਿੰਗ ਵੇਲੇ ਦੀਸ਼ੋ ਨੇ ਇਸ ਗਲ ਦੀ ਉਕੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇਹ ਸਟੋਰ ਘਰ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦੂਰ ਸਨ। ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸੇਲ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਜਨਾਨੀਆਂ ਚਾਮ੍ਹਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ-- ਨਾ ਉਹ ਦੂਰੀ ਦੇਖਦੀਆਂ ਹਨ, ਨਾ ਖਰਚਾ, ਤੇ ਨਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਥਕਾਵਟ ਹੁੰਦੀ ਏ। ਕਈ ਵਾਰ ਇੰਜ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਟੋਰਾਂ ਦੇ ਬੰਦ ਹੋਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦੋ ਫਰੋਖਤ ਅਜੇ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਹੁੰਦੀ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਖਰੀਦੋ ਫਰੋਖਤ ਵੇਲੇ ਅਕਸਰ ਟਾਟ ਦੀਆਂ ਜੁਲੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਬਖੀਏ ਲਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਬਹੁਤੀ ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਹੋਵੇ ਫਿਰ ਵੀ ਦਿਖਾਵੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਵਾਧੂ ਖਰੀਦ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਂ ਭਾਰੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਖਰੀਦਣ ਤੋਂ ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੇਜ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜਹਾਜ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤਾ ਭਾਰ ਲਿਜਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਭਰਜਾਈ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ 30 ਕਿਲੋ ਤੋਂ ਵਧ ਭਾਰ ਨਹੀਂ ਲਿਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਚੀਜਾਂ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਵਧ ਹੋਣ ਤੇ ਭਾਰ ਵਿਚ ਹਲਕੀਆਂ। ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਜਾ ਕੇ ਬਹੁਤੇ ਜੀਆਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ- ਸੋਨੂੰ ਲਈ ਅਤਰ ਫਲੇਲਾਂ, ਸ਼ੀਰੀ ਲਈ ਪਰਸ, ਟਿੰਕੂ ਲਈ ਗਲ਼ ਨੂੰ ਲਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦੋ ਬੋਆਂ, ਬੇਬੇ ਲਈ ਬੰਦ ਜੁਤੀ, ਦੋਹਤੀ ਲਈ ਜੀਨ, ਆਪਣੇ ਘਰਵਾਲੇ (ਦੀਸ਼ੋ ਦੇ ਭਰਾ) ਲਈ ਜੈਕਟ ਵਗੈਰਾ ਵਗੈਰਾ। ਬਾਕੀ
ਭਰਜਾਈ ਲਈ ਦੁਖ ਦੀ ਗਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਦੀਸ਼ੋ ਉਹਦੇ ਤੇ ਬਹੁਤਾ ਖਰਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ। ਜੇ ਦੀਸ਼ੋ ਉਹਨੂੰ ਉਹਦੇ ਪਸੰਦ ਦੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਪੁਛ ਪੁਛ ਕੇ ਉਹਦੇ ਤੇ ਖਰਚ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਹੀ ਉਹ ਉਸਦੇ ਅਗੇ ਕੋਈ ਮੰਗ ਵੀ ਰਖ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਉਵੇਂ ਤਾਂ ਉਹਨੂੰ ਜਾਂ ਚੁਪ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਪੈਣਾ ਸੀ ਤੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸਟੋਰਾਂ ਤੇ ਘੁੰਮ ਕੇ ਕੁਝ ਸਸਤੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਲਭ ਕੇ ਖਰੀਦਣੀਆਂ ਪੈਣੀਆਂ ਸਨ। ਫਟਾ ਸਾਹ ਨਹੀਂ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਇਸਲਈ ਬਾਜੀਗਰ ਛਾਲ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਦੀਸ਼ੋ ਨੇ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਦੋ ਕੁ ਸੌ ਡਾਲਰ ਦੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਵਸਤਾਂ ਹੀ ਲੈ ਕੇ ਦਿਤੀਆਂ। ਇਸਤੋਂ ਵਧ ਉਹ ਉਸ ਤੇ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਪੈਸੇ ਖਰਚ ਕਰ ਸਕਦੀ ਸੀ, ਉਹ ਵੀ ਡਾਲਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ? ਕੁਝ ਡਾਲਰ ਉਹਦੇ ਆਪਣੇ ਪਾਸ ਵੀ ਸਨ ਪਰ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੜਾ ਸੋਚ ਸੋਚ ਕੇ ਖਰਚ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਜੀਅ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਖਰੀਦਣ ਨੂੰ ਕਰਦਾ ਸੀ ਪਰ ਸਾਧਨ, ਸਮਾਂ ਤੇ ਸਥਾਨ ਘਟ ਸਨ। ਸਥਾਨ ਸਿਰਫ ਇਕ 30 ਕਿਲੋ ਭਾਰ ਸਮੇਟਣ ਵਾਲਾ ਅਟੈਚੀ ਕੇਸ ਤੇ 7 ਕਿਲੋ ਵਾਲਾ ਬੈਗ ਸੀ। ਭਰਜਾਈ ਨੂੰ ਢਾਰਸ ਦਿੰਦੀ ਹੋਈ ਦੀਸ਼ੋ ਕਹਿਣ ਲਗੀ- 'ਭਰਜਾਈ, ਭਾਰ ਤੁਲਵਾਉਣ ਵੇਲੇ ਦੋ ਤਿੰਨ ਆਈਟਮਾਂ ਬੈਗ ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕਢ ਕੇ ਆਪਣੇ ਮੋਢੇ ਤੇ ਜਾਂ ਬਾਹਾਂ ਤੇ ਰਖ ਲਈਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆ ਨੇ, ਇਕ ਅਧ ਜੈਕਟ ਜਾਂ ਜਰਸੀ ਪਹਿਨ ਲਈਦੀ ਹੁੰਦੀ ਏ। ਜਦ ਭਾਰ ਤੋਲ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਹੀ ਕੁਝ ਮੁੜ ਆਪਣੇ ਹਥਲੇ ਬੈਗ ਵਿਚ ਤੁੰਨ ਦੇਈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਏ।'
ਭਰਜਾਈ ਨੇ ਆਪ ਕੀ ਕੁਝ ਖਰੀਦਿਆ ਇਸਦਾ ਦੀਸ਼ੋ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਪੂਰਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਭਾਵੇਂ ਘਟ ਪੜ੍ਹੀ ਲਿਖੀ ਸੀ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਖਰੀਦੋ ਫਰੋਖਤ ਸਮੇਂ ਵਡੇ ਵਡੇ ਸਟੋਰਾਂ ਵਿਚ ਖੁਦ ਇਕਲੀ ਚਕਰ ਮਾਰ ਕੇ ਚੰਗੇ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਸਮਾਨ ਲਭ ਲੈਂਦੀ ਸੀ ਤੇ ਕਾਊਂਟਰ ਤੇ ਖੜੀ ਗੋਰੀ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਗਿਟ ਮਿਟ ਕਰਕੇ ਉਸ ਸਮਾਨ ਦੀ ਪੇਮੈਂਟ ਵੀ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। ਇੰਜ ਲਗਦਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਕੁਝ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀਸ਼ੋ ਦੀ ਹਾਜਰੀ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਖਰੀਦਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ। ਸ਼ਰੀਕਣੀਆਂ ਵਿਚ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਨਿਕੇ ਮੋਟੇ ਓਹਲੇ ਵੀ ਤਾਂ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਨੇ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਕੁਝ ਆਈਟਮਾਂ ਦੇ ਪੈਸਿਆਂ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਉਹਨੇ ਦੀਸ਼ੋ ਦੀ ਹਾਜਰੀ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਤੇ ਕੁਝ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਉਹ ਖੁਦ ਇਕਲੀ ਕਰ ਆਈ। ਆਖਰੀ ਦਿਨ ਇਹ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਨ ਪੈਨਰਿਥ ਦੇ ਮਾਇਰ ਅਤੇ ਟਾਰਗਟ ਸਟੋਰਾਂ ਤੋਂ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ। ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਕਰਕੇ ਦੋਨੋਂ ਜਣੀਆਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਸੈਵਨ ਹਿਲਜ਼ (Seven Hills) ਆ ਗਈਆਂ। ਭਰਜਾਈ ਦੀ ਇਹ ਸਿਡਨੀ ਵਿਚ ਹੁਣ ਆਖਰੀ ਰਾਤ ਸੀ। ਸਵੇਰੇ ਦਸ ਵਜੇ ਉਸਦੀ ਸਿਡਨੀ ਦੇ ਹਵਾਈ ਅਡੇ ਤੋਂ ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਜਾਣ ਲਈ ਉਡਾਣ ਸੀ। ਇਸ ਆਖਰੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਉਹਨੂੰ ਇਥੇ ਬਿਤਾਇਆ ਸਮਾਂ ਯਾਦ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ---ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਸੋਹਣੇ ਗੁਜ਼ਰ ਗਏ----- ਕਦੀ ਕਦੀ ਮਨ ਉਦਾਸ ਵੀ ਹੋਇਆ ਪਰ ਸਮਾਂ ਤਾਂ ਪੂਰਾ ਕਰਨਾ ਹੀ ਸੀ--- ਦੀਸ਼ੋ ਬਹੁਤ ਡਾਹਡੀ ਏ -- ਨਿਰੀ ਕੁਤੇ ਦੀ ਪੂਛ------ਪਾਉਂਦੀ ਏ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਿਰ 'ਚ ਮਧਾਣੀ ਚੀਰਾ ਤੇ ਦਸਦੀ ਏ ਝਰੀਟਾਂ------ ਇਹਨੇ ਉਹ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜੋ ਇਹਨੂੰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ--- ਭਲਾ ਬਾਹਰਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕੀ ਫਰਕ ਪੈਂਦਾ?------ ਕਿਰਾਇਆ ਵੀ ਮਸਾਂ ਹੀ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਏ------- ਬਾਹਰੋਂ ਤਾਂ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਮਾਲਾ ਮਾਲ ਹੋ ਕੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਏ------ ਜੇ ਦੀਸ਼ੋ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਹੋਰ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਤਾਂ ਉਥੇ ਸ਼ਰੀਕਣੀਆ ਵਿਚ ਇਹਦੀ ਬਲੇ ਬਲੇ ਹੋ ਜਾਣੀ ਸੀ------ਜਿਹੜੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਸਤਾਂ ਉਥੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਉਹ ਇਥੇ ਟਕਿਆਂ ਧੇਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਹੀ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇ------- ਫਿਰ ਵੀ ਪਤਾ ਨੀਂ ਇਹ ਫੁਟ ਪੈਣੀਆਂ ਕਿਉਂ ਹਥ ਘੁਟਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਨੇ------- ਇਹਨੂੰ ਤਾਂ ਇਹਦੇ ਘਰਵਾਲਾ ਵੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦਾ---- ਫਿਰ ਵੀ ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਸਮੇਂ ਹਥ ਘੁਟੀ ਗਈ----- ਇਹਨੂੰ ਤਾਂ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ਮੈਨੂੰ ਧੇਲਾ ਖਰਚਣ ਹੀ ਨਾ ਦਿੰਦੀ---- ਸਹੁਰੀ ਚੰਦਰੀ ਦੀ ਚੰਦਰੀ ਹੀ ਰਹੀ---- ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਲਈ ਸੋਹਣੀ ਜੈਕਟ ਲੈ ਤੀ----- ਮੈਨੂੰ ਘਟੀਆ ਜਿਹਾ ਸਮਾਨ ਲੈ ਤਾ---ਅੰਗੂਠੀ ਦੇਣ 'ਚ ਵੀ ਕੰਜੂਸੀ ਕਰ ਗਈ----ਅਧੇ ਤੋਲੇ ਤੋਂ ਵੀ ਘਟ ਦੀ ਹੋਊ---- ਪਰਸ ੪੦ ਡਾਲਰ ਦਾ ਹੋਊ ----- ਆਪਣੀ ਧੀ ਨੂੰ ਗੁਚੀ (Gucci) ਅਤੇ ਪਰਾਡਾ (Prada) ਦੇ ਲੈ ਕੇ ਦਿੰਦੀ ਆ -------ਸਾਡੇ ਲਈ ਸੇਲਾਂ--- ਆਪਣਿਆਂ ਲਈ ਮਹਿੰਗੇ ਬਰੈਂਡਡ ਕਪੜਿਆਂ ਦੇ ਸਟੋਰ!!
ਭਰਜਾਈ ਤੜਕੇ ਚਾਰ ਵਜੇ ਉਠ ਕੇ ਘਰ 'ਚ ਤੁਰੀ ਫਿਰੇ। ਉਡਾਣ 10:15 ਤੇ ਸੀ। ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦਾ ਲੋਹੜੇ ਦਾ ਚਾਅ! ਅਟੈਚੀ ਰਾਤ ਹੀ ਤੁਲਵਾ ਕੇ ਦੇਖ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਕ ਵਾਰ ਨਹੀਂ, ਕਈ ਵਾਰੀ। ਕਿਤੇ ਵਾਧੂ ਭਾਰ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਏਅਰ ਲਾਈਨ ਵਾਲੇ ਤਾਂ ਫੁਟ ਪੈਣੇ ਕਿਲੋ ਦੋ ਕਿਲੋ ਵਾਧੂ ਭਾਰ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਸਾਰੇ ਪੈਸੇ ਮੰਗਣ ਲਗ ਪੈਂਦੇ ਨੇ। ਬੈਗ ਵਿਚ ਦੋ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਪਰਸ ਤੁੰਨਣ ਦੀ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਸੀ । ਉਹ ਵੀ ਤੁੰਨ ਲਏ। ਦੀਸ਼ੋ ਵਲੋਂ ਦਿਤੀ ਅੰਗੂਠੀ ਉਹਨੇ ਉਂਗਲ ਵਿਚ ਪਾ ਲਈ। ਘੜੀ ਵਲ ਵਾਰ ਵਾਰ ਦੇਖੀ ਜਾਵੇ। ਕਦੋਂ ਛੇ ਵਜਣਗੇ ਤੇ ਘਰੋਂ ਤੁਰਾਂਗੇ। ਦੀਸ਼ੋ ਨੇ ਰਾਤ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ 6 ਵਜੇ ਚਲਾਂਗੇ।
7 ਵਜੇ ਏਅਰਪੋਰਟ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਗੱਡੀ ਪਾਰਕ ਕਰਕੇ ਅੰਦਰ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਭਾਰ ਤੁਲਾ ਕੇ ਆਵਾਂਗੇ। ਘਟ ਪੜ੍ਹੀ ਲਿਖੀ ਭਰਜਾਈ ਨੂੰ ਅੰਦਰ ਉਥੋਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗੇ ਜਿਥੋਂ ਤਕ ਹਵਾਈ ਅਡੇ ਦਾ ਸਟਾਫ ਆਗਿਆ ਦੇਵੇ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹਨੂੰ ਕੋਈ ਪੰਜਾਬੀ ਮਿਲ ਪਵੇ। ਉਸਤੋਂ ਪੁਛਦੀ ਗਿਛਦੀ ਉਹ ਇਮੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕਲੀਅਰੈਂਸ ਵੀ ਕਰ ਲਊ। ਸਕਿਊਰਿਟੀ ਚੈਕ ਵੀ ਪਾਰ ਕਰ ਜਾਊ ਤੇ ਉਸ ਗੇਟ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਊ ਜਿਥੋਂ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ ਚਲਣਾ ਹੈ। ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਜਾ ਕੇ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਬਥੇਰੇ ਮਿਲ ਪੈਂਦੇ ਨੇ। ਉਥੇ ਤਾਂ ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ ਆਏ ਹੋਏ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਆਇਆ ਹੁੰਦਾ ਏ- ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਢਾਡੀ ਜਥਾ ਬੈਠਾ ਹੁੰਦਾ ਏ, ਕਿਤੇ ਨਵ ਵਿਆਹਿਆ ਜੋੜਾ ਬੈਠਾ ਹੁੰਦਾ ਏ, ਕਿਤੇ ਬਾਬੇ ਤੇ ਮਾਈਆਂ ਬੈਠੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਹੋਰ। ਜਦ ਉਹ ਦਿਲੀ ਤੋਂ ਸਿਡਨੀ ਨੂੰ ਆਈ ਸੀ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਸਿੰਘਾਪੁਰ ਬਥੇਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਮਿਲ ਗਏ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਪਾਸੋਂ ਆਪਣਾ ਫਾਰਮ ਵੀ ਭਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਇਕ ਤੀਵੀਂ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਨਿਰੀ ਆਪਣੇ ਜਿਹੀ ਹੀ ਮਿਲ ਗਈ ਸੀ।
ਉਮਰ ਵੀ ਓਨੀ ਕੁ ਹੀ, ਪੜ੍ਹੀ ਲਿਖੀ ਵੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ, ਜਹਾਜ 'ਚ ਵੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਚੜ੍ਹੀ ਸੀ, ਰਹਿਣਾ ਵੀ ਉਹਨੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਹੀ ਸੀ- ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਸਿਡਨੀ ਵਿਚ ਤੇ ਇਕ ਮਹੀਨਾ ਵੂਲਗੂਲਗੇ। ਉਸਨੇ ਭਰਜਾਈ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰਦਿਆਂ ਦਾ ਫੋਨ ਨੰਬਰ ਵੀ ਦੇ ਦਿਤਾ ਸੀ। ਕਹਿੰਦੀ ਸੀ- 'ਕਦੀ ਕਦੀ ਫੋਨ ਕਰ ਲਿਆ ਕਰੀਂ। ਦਿਲ ਲਗਾ ਰਹੂ। ਸੁਖ ਦੁਖ ਸਾਂਝਾ ਕਰ ਲਿਆ ਕਰਾਂਗੇ।' ਭਰਜਾਈ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ 'ਤੂੰ ਮੁੰਡੇ ਬਹੂ ਕੋਲ ਜਾ ਰਹੀ ਏਂ। ਤੈਨੂੰ ਵੀ ਤਾਂ ਬਹੂ ਨਾਲ ਬਿਤਾਏ ਦਿਨ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਚਾਹੀਦਾ ਈ ਏ। ਨਾਲੇ ਬਾਲ ਬਚਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਏ। ਇਸ ਵਾਰ ਕੀ ਲਗਦਾ ਏ? ਕਿਤੇ ਦੂਜੀ ਵੀ ਕੁੜੀ ਹੀ ਨਾ ਹੋ ਜਾਵੇ? ਜੇ ਇੰਜ ਹੋ ਗਿਆ, ਫੇਰ ਕੀ ਕਰੋਗੇ? ਜੇ ਦੁਆਰਾ ਵਿਆਹੁਣਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਦਸੀਂ। ਮੇਰੀ ਭੈਣ ਦੀ ਕੁੜੀ ਦੇਖਿਆਂ ਭੁਖ ਲਹਿੰਦੀ ਏ। ਲੰਮੀ ਲੰਝੀ। ਐਤਕੀਂ ਈ ਬੀਆ ਪਾਸ ਕੀਤੀ ਏ। ਹੁਣ ਕੰਪਿਊਟਰ ਕੋਰਸ ਕਰ ਰਹੀ ਏ। ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੀ ਦੀਪਾਂ ਤੇ ਉਹ ਇਕਠੀਆਂ ਕੋਰਸ ਕਰਨ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇ। ਦਾਜ ਦੇਵਾਂਗੇ ਮੂੰਹ ਮੰਗਿਆ। ਬਰਾਤ ਭਾਵੇਂ ਪੰਜ ਪਿੰਡ ਲੈ ਆਵੀਂ।' ਭਰਜਾਈ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਉਸਦੇ ਕੁੜੀ ਹੋਣ ਦੀਆਂ ਦੁਆਵਾਂ ਕਰੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹਦੀ ਭੈਣ ਦੀ ਕੁੜੀ ਲਈ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਆਉਣ ਦਾ ਰਾਹ ਖੁਲ ਜਾਵੇ। ਫਿਰ ਸੋਚਣ ਲਗੀ ਕਿ ਜੇ ਸਾਨੁੰ ਕੋਈ ਇਕ ਅਧ ਵਾਰ ਮਿਲਾ ਦੇਵੇ ਫਿਰ ਤਾਂ ਗਲ ਹੀ ਕੀ। ਪਰ ਕਿਥੇ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਇਹ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਲੋਕ। ਇਹ ਵਿਹਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਢਦੇ। ਜੇ ਕਹੋ ਤਾਂ ਕਹਿਣਗੇ 'ਪੰਜਾਬ ਵਾਲੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਛੱਡੋ। ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਤੁਰੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨਾਲ ਜਾਣਾਂ ਪਛਾਣਾਂ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹੋ। ਸਾਡੀ ਬੇਬੇ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਜੇ ਘਰ ਮੋਚੀ ਵੀ ਆ ਜਾਵੇ ਉਸਤੋਂ ਵੀ ਉਸਦੇ ਟਬਰ ਬਾਰੇ ਪੁਛਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਵਿਆਹ ਸਮੇਂ ਘਰ ਦਰਜੀ ਸਦਣਾ ਮਹੀਨੇ ਭਰ ਲਈ। ਉਸਨੇ ਕਪੜੇ ਸਿਉਂਦੇ ਰਹਿਣਾ। ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੇ ਟਬਰ ਬਾਰੇ ਅਵਾ ਤਵਾ ਗਲਾਂ ਪੁਛੀ ਜਾਣੀਆਂ। ਗੁਆਂਢ ਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਘਰ ਨੁਆਰ ਬੁਣਨ ਆ ਜਾਣਾ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਗਪਾਂ ਮਾਰ ਮਾਰ ਕੇ ਅੰਬਰ ਨੂੰ ਛੇਕ ਕਰ ਦੇਣੇ। ਇਹੀ ਕੁਝ ਤੁਸੀਂ ਇਥੇ ਆ ਕੇ ਭਾਲਦੀਆਂ ਹੋ।'ਸਵੇਰ ਦੇ ਛੇ ਵਜ ਗਏ। ਭਰਜਾਈ ਘਰਦਿਆਂ ਦੇ ਜਾਗਣ ਬਾਰੇ ਚਾਰ ਵਜੇ ਦੀ ਭਿਣਕ ਲੈ ਰਹੀ ਸੀ। ਨਵੇਂ ਨਕੋਰ ਕਪੜੇ ਪਾ ਕੇ ਬੈਠੀ ਸੀ। ਆਵਾਜ਼ ਪੈਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਸੀ। ਆਖਰ ਦੀਸ਼ੋ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਚਾਹ ਲਈ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰੀ। ਭਰਜਾਈ ਉਠ ਕੇ ਰਸੋਈ ਵਲ ਚਲੀ ਗਈ। ਚਾਹ ਨਾਲ ਨਾਸ਼ਤਾ ਕੀਤਾ। ਦੀਸ਼ੋ ਦੇ ਘਰਵਾਲਾ ਜਸਵੰਤ ਵੀ ਬੈਠਾ ਨਾਸ਼ਤਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਬੋਲਿਆ, "ਭੈਣ ਜੀ, (ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਭਰਜਾਈ ਜਾਂ ਭਾਬੀ ਜੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਭੈਣ ਜੀ ਹੀ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ) ਆਪਣੇ ਕਾਗਜ ਪੱਤਰ ਚੈਕ ਕਰ ਲਓ ਸਮਾਨ ਅਸੀਂ ਗਡੀ ਵਿਚ ਰਖ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਪਾਸਪੋਰਟ , ਟਿਕਟ ਆਦਿ ਚੈਕ ਕਰਨਾ ਤੁਹਾਡਾ ਕੰਮ ਏ।"
"ਵੀਰ ਜੀ ਸਭ ਠੀਕ ਏ। ਬਸ ਤੁਸੀਂ ਹੁਣ ਤੁਰਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰੋ। ਸਾਨੂੰ ਉਥੇ ਤਿੰਨ ਕੁ ਘੰਟੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਪਹੁੰਚ ਹੀ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਏ। ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਅੰਦਰ ਤਕ ਕਰਕੇ ਆਇਓ। ਸਾਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਕਈ ਕੁਝ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ।''
"ਕਾਰ ਵਿਚ ਦੀਸ਼ੋ, ਜਸਵੰਤ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਭਰਜਾਈ ਬੈਠ ਗਏ। ਕਾਰ ਸੈਵਨ ਹਿਲਜ਼ (Seven Hills) ਤੋਂ ਏਅਰਪੋਰਟ ਵਲ ਚਲ ਪਈ। ਭਰਜਾਈ ਸਿਡਨੀ ਦੇ ਆਖਰੀ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਸੋਚਦੀ ਸੀ ਮੁੜ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਦੇ ਆ ਹੋਣਾ ਏ ਕਿ ਨਹੀਂ। ਗਡੀ ਏਅਰਪੋਰਟ ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਡੀ ਲਈ ਪਾਰਕਿੰਗ ਸਪੇਸ ਮਿਲੀ। ਹਵਾਈ ਅਡੇ ਵਲ ਜਾਣ ਲਈ ਲਿਫਟਾਂ ਰਾਂਹੀ ਉਤਰੇ। ਸਮਾਨ ਟਰਾਲੀ ਤੇ ਰਖੀ ਹਵਾਈ ਅਡੇ ਅੰਦਰ ਦਾਖਲ ਹੋ ਗਏ।"ਭਾਬੀ ਜੀ, ਆਪਣੀ ਟਿਕਟ ਦਿਖਾਇਓ, ਤੁਹਾਡਾ ਫਲਾਈਟ ਨੰਬਰ ਦੇਖੀਏ, ਫਿਰ ਬੋਰਡ ਤੇ ਪੜ੍ਹੀਏ ਕਿ ਕਿਸ ਕਾਊਂਟਰ ਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਭਾਰ ਤੋਲਿਆ ਜਾਣਾ ਏ।"ਭਰਜਾਈ ਆਪਣਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਲਭਣ ਲਗ ਪਈ। ਪਰਸ ਦੀ ਇਕ ਪਰਤ ਫਰੋਲੀ , ਦੂਜੀ ਪਰਤ ਫਰੋਲੀ, ਤੀਜੀ ਪਰਤ ਫਰੋਲੀ ਸਾਰਾ ਪਰਸ ਫਰੋਲ ਮਾਰਿਆ। ਜਦ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਪਰਸ ਵਿਚ ਪਾਸਪੋਰਟ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।ਸਭ ਦਾ ਰੰਗ ਫਿਕਾ ਪੈ ਗਿਆ। ਭਰਜਾਈ ਨੂੰ ਤਾਂ ਗਸੀ ਪੈਣ ਨੂੰ ਕਰੇ। ਬੈਗ ਵਿਚ ਹਥ ਪਾਇਆ ਉਹ ਵੀ ਫਰੋਲ ਮਾਰਿਆ। ਪਾਸਪੋਰਟ ਕਿਧਰੇ ਵੀ ਨਾ ਮਿਲਿਆ। ਖੀਰ 'ਚ ਸੁਆਹ ਪੈ ਗਈ। ਸਭ ਕੀਤੇ ਕਰਾਏ ਤੇ ਪਾਣੀ ਫਿਰ ਗਿਆ।
ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਭਰਜਾਈ ਕਹਿਣ ਲਗੀ, "ਸ਼ਾਇਦ ਘਰ ਦੂਜੇ ਪਰਸ ਵਿਚ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਉਹ ਪਰਸ ਮੈਂ ਉਥੇ ਹੀ ਭੁਲ ਆਈ। ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਉਹ ਪਰਸ ਘਰੋਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮੰਗਵਾ ਸਕਦੇ। ਘਰ ਤਾਂ ਅਜ ਕੋਈ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ।''
"ਤੁਹਾਨੂੰ ਤਾਂ ਪਤਾ ਹੀ ਏ, ਲਾਡੀ ਤਾਂ ਮੈਲਬੌਰਨ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਏ। ਜੇ ਇਥੇ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਲਭ ਕੇ ਫੜਾ ਜਾਂਦਾ। ਅਜੇ ਉਡਾਣ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਹੋ ਤਾਂ ਵਾਪਿਸ ਜਾ ਕੇ ਲੈ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਯਕੀਨ ਏ ਕਿ ਪਾਸਪੋਰਟ ਘਰ ਹੀ ਰਿਹਾ ਏ? ਤੁਸੀਂ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੁਟ ਦਿਤਾ? ਦੋ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਤੋਂ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਲਈ ਭਜੀਆਂ ਫਿਰ ਰਹੀਆਂ ਸੀ। ਦਸੋ ਕਿਵੇਂ ਕਰੀਏ?'' ਜਸਵੰਤ ਸੋਚੀਂ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।"ਵੀਰ ਜੀ, ਵਾਪਿਸ ਤਾਂ ਜਾਣਾ ਹੀ ਪੈਣਾ ਏ। ਚਲੋ ਜਾ ਕੇ ਘਰ ਦੇਖ ਲਈਏ। ਜੇ ਮਿਲ ਗਿਆ ਵਾਪਿਸ ਆਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਲਵਾਂਗੇ। ਜੇ ਡੇਢ ਘੰਟੇ ਵਿਚ ਵੀ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਈਏ ਤਾਂ ਵੀ ਉਡਾਨ ਫੜਨ ਦੇ ਕੁਝ ਆਸਾਰ ਹੈਗੇ ਆ। ਜੇ ਘਰ ਵੀ ਨਾ ਮਿਲਿਆ ਤਾਂ ਵਡਾ ਮਸਲਾ ਬਣ ਸਕਦਾ ਏ। "ਭਰਜਾਈ ਬੋਤੇ ਵਾਂਗ ਬੁਲ੍ਹ ਸੁਟ ਕੇ ਖੜ੍ਹੀ ਸੋਚੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ।''
ਤਿੰਨੇ ਜਾਣੇ ਵਾਪਸ ਘਰ ਵਲ ਚਲ ਪਏ। ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਘਰ ਪਹੁੰਚੇ। ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੀ ਦਹਿਲੀਜ਼ ਟਪਦੇ ਹੀ ਭਰਜਾਈ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ ਦੀ ਫੋਲਾ ਫਾਲੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤੀ। ਦੂਜਾ ਪਰਸ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਪਾਸਪੋਰਟ ਉਹਦੇ ਵਿਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਅਟੈਚੀ ਅਤੇ ਬੈਗ ਫੋਲ ਮਾਰੇ ਪਰ ਪਾਸਪੋਰਟ ਮਿਲਿਆ ਹੀ ਨਾ।
"ਭੈਣ ਜੀ, ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਰਿਪੋਰਟ ਲਿਖਵਾਉਣੀ ਪਊ। ਫਿਰ ਇੰਡੀਅਨ ਕੌਂਸਲੇਟ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚ ਕਰਕੇ ਨਵਾਂ ਪਾਸਪੋਰਟ ਬਣਵਾਉਣਾ ਪਊ, ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਕਈ ਦਿਨ ਲਗ ਸਕਦੇ ਨੇ। ਦੇਸ਼ ਦਾ ਕਾਨੂੰਨ ਬੜਾ ਹੀ ਸਖ਼ਤ ਏ। ਤੁਹਾਡਾ ਵੀਜ਼ਾ ਸਿਰਫ ਪਰਸੋਂ ਤਕ ਏ। ਦੀਸ਼ੋ, ਦਸ ਕੀ ਕਰੀਏ?'', ਜਸਵੰਤ ਸੋਚੀਂ ਪਿਆ ਬੋਲਿਆ।।
"ਮੇਰੀ ਮੰਨੋ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨਾਂ ਸਟੋਰਾਂ ਤੇ ਫੋਨ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਜਿਹਨਾਂ ਤੇ ਅਸੀਂ ਕਲ੍ਹ ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ।। ਕਈ ਵਾਰ ਗੋਰੇ ਲੋਕ ਗ੍ਰਾਹਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਭੁਲੀ ਚੀਜ਼ ਸਾਂਭ ਕੇ ਵੀ ਰਖ ਲੈਂਦੇ ਨੇ। ਪਾਸਪੋਰਟ ਭਾਰਤੀ ਏ। ਉਸ ਉਪਰ ਸਿਡਨੀ ਦਾ ਨਾ ਕੋਈ ਫੋਨ ਨੰਬਰ ਏ ਤੇ ਨਾ ਕੋਈ ਸਰਨਾਵਾਂ। ਕਲ੍ਹ ਅਸੀਂ ਪੈਨਰਿਥ ਦੇ ਦੋ ਸਟੋਰਾਂ ਤੇ ਗਈਆਂ ਸਾਂ। ਇਕ ਟਾਰਗਟ (Target) ਤੇ ਦੂਜਾ ਮਾਇਰ (Myer)। ਟਾਰਗਟ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਘਟ ਸਮਾਂ ਗੁਜ਼ਾਰਿਆ ਸੀ ਤੇ ਮਾਇਰ ਵਿਚ ਜਿਆਦਾ। ਮਾਇਰ ਵਿਚ ਵਡੀ ਸੇਲ ਲਗੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਟਾਰਗਟ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕਰਕੇ ਦੇਖਦੀ ਹਾਂ।
ਦੀਸ਼ੋ ਨੇ ਟਾਰਗਟ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕੀਤਾ। ਉਧਰੋਂ ਜਵਾਬ ਆਇਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਕੋਈ ਗਾਹਕ ਭਾਰਤੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਭੁਲ ਕੇ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਦੀਸ਼ੋ ਨੇ ਮਾਇਰ ਨੂੰ ਫੋਨ ਮਾਰਿਆ। ਅਗਿਓਂ ਆਪਸ਼ਨਾਂ (Options) ਆਈ ਜਾਣ- ਲੇਡੀਜ਼ ਵੇਅਰ= ਇਕ ਨੰਬਰ ਦਬਾਓ, ਚਿਲਡਰਨ ਵੇਅਰ-- ਦੋ ਨੰਬਰ ਦਬਾਓ, ਅਕਸੈਸਰੀਜ਼ (Accessories)-- ਤਿੰਨ ਨੰਬਰ ਦਬਾਓ। ਵਗੈਰਾ ਵਗੈਰਾ! ਪਹਿਲੀਆਂ ਚਾਰ ਆਪਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਕੋਈ ਤਸਲੀ ਬਖ਼ਸ਼ ਜਵਾਬ ਨਾ ਮਿਲਿਆ। ਆਖਰ ਅਕਸੈਸਰੀਜ਼ ਤੇ ਗੋਰੀ ਵਿਕਰੇਤਾ ਨਾਲ ਗਲ ਹੋਈ-"ਅਸੀਂ ਕਲ੍ਹ ਤੁਹਾਡੇ ਸਟੋਰ ਚੋਂ ਸ਼ਾਪਿੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪੈਸਿਆਂ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕਾਊਂਟਰ ਤੇ ਇਕ ਇੰਡੀਅਨ ਪਾਸਪੋਰਟ ਛਡ ਗਏ ਸੀ।''
ਗੋਰੀ ਵਿਕਰੇਤਾ ਬੋਲੀ, "ਪਲੀਜ਼ ਲੈਟ ਮੀ ਹੈਵ ਆ ਲੁਕ।''
ਉਸਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਭੁਲੀਆਂ ਆਈਟਮਾਂ ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰ ਕੇ ਕਿਹਾ, "ਇਜ਼ ਇਟ ਡਵਿੰਡਾਜ਼ (ਦਵਿੰਦਰ ਦਾ) ਪਾਸਪੋਰਟ?''
"ਓਹ, ਯੈਸ। ਥੈਂਕ ਗਾਡ। ਦਿਸ ਇਜ਼ ਦਾ ਵਨ। ਵੀ ਆਰ ਕਮਿੰਗ ਟੂ ਕਲੈਕਟ ਇਟ'', ਦੀਸ਼ੋ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਕੋਈ ਹਦ ਨਾ ਰਹੀ।
ਜਦ ਗੋਰੀ ਵਿਕਰੇਤਾ ਨੇ 'ਡਵਿੰਡਾ' (ਦਵਿੰਦਰ) ਸ਼ਬਦ ਬੋਲਿਆ ਤਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਖਿੜ ਗਏ। ਪਾਸਪੋਰਟ ਮਿਲ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰੰਤੂ ਹੁਣ ਫਲਾਈਟ ਫੜਨ ਜੋਗਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਤਿੰਨੇ ਜਾਣੇ ਪੈਨਰਿਥ ਨੂੰ ਚਲ ਪਏ। ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਲਿਆ।। ਇਸਦੇ ਵਿਚ ਹੀ ਟਿਕਟ ਸੀ। ਸਟੋਰ ਵਾਲੀ ਗੋਰੀ ਦਾ ਕੋਟਿਨ ਕੋਟਿ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ। ਵਾਧੂ ਪੈਸੇ ਖਰਚ ਕਰਕੇ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਦੀ ਟਿਕਟ ਈਮੇਲ ਰਾਂਹੀ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਉਸੇ ਏਜੰਟ ਤੋਂ ਮੰਗਵਾਈ ਜਿਸਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਟਿਕਟ ਲਈ ਸੀ।
ਭਰਜਾਈ ਨੇ ਸਿਡਨੀ ਵਿਚ ਇਕ ਹੋਰ ਰਾਤ ਦੁਖਦਾਇਕ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਕਟੀ।
ਸਵੇਰੇ ਹਵਾਈ ਅਡੇ ਨੂੰ ਤੁਰਨ ਵੇਲੇ ਉਸਨੇ ਦੋ ਵਾਰ ਆਪਣਾ ਪਾਸਪੋਰਟ ਤੇ ਟਿਕਟ ਚੈਕ ਕੀਤੇ। ਜਸਵੰਤ ਨੂੰ ਵੀ ਦਿਖਾਏ। ਤਿੰਨੇ ਜਣੇ ਦੁਆਰਾ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਏਅਰਪੋਰਟ ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ।
ਆਖਰ ਭਰਜਾਈ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਪੰਜਾਬ ਜਾਣ ਲਈ ਜਹਾਜ ਨਸੀਬ ਹੋ ਹੀ ਗਿਆ।

ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਸਰੀ ਵਿਖੇ ਮੈਨੂੰ ਤੇ ਮੇਰੀ ਬੀਵੀ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਖਾਣੇ ਤੇ ਬੁਲਾਇਆ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਬੀਵੀ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਇਸ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੀ ਬੀਵੀ ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਘੁਲ ਮਿਲ ਗਈ। ਮੈਨੂੰ ਮੇਰਾ ਇਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਪਣੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਘਰ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਬਿਠਾ ਕੇ ਮੇਰੀ ਆਓ ਭਗਤ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਮੇਰਾ ਇਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਖਾਣ ਪੀਣ ਦਾ ਖਾਸਾ ਹੀ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸੀ ਤੇ ਖਾ ਪੀ ਕੇ ਰਿਕਾਰਡ ਪਲੇਅਰ ਤੇ ਗੀਤ ਲਗਾ ਕੇ ਸੁਣਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤੂੰਬੀ ਵੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਦੋ ਪੈੱਗ ਲਗਾ ਕੇ ਮਸਤੀ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਤੂੰਬੀ ਵਜਾ ਕੇ ਕਿਸੇ ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਣੇ ਦੀ ਹੇਕ੍ਹ ਵੀ ਲਗਾ ਦਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਵਿਸਕੀ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਮੇਜ਼ ਤੇ ਲਿਆ ਧਰੀਆਂ -- ਜਾਨੀ ਵਾਕਰ ਬਲੈਕ ਲੈਵਲ ਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਕਲੱਬ ਬ੍ਰਾਂਡ। ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਪੀਂਦਾ ਸਾਂ ਤੇ ਉਹ ਚੋਖੀ ਪੀ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਇੱਕ ਪੈੱਗ ਲੈ ਕੇ ਨਵੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਚੱਲ ਪਈਆਂ।
"ਜਗਜੀਤ, ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਲਜ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ?"
"ਸਰ ਜੀ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਯਾਦ ਨਹੀਂ? ਕਮਾਲ ਹੈ!"
"ਸਮਾਂ ਬਹੁਤ ਬੀਤ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਹੁਣ 70 ਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋਏ ਨੂੰ ਵੀ 10 ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ। 35 ਸਾਲ ਮੈਂ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਸੀ। ਯਾਦ ਥੋੜ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਕਿਹੜਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਕਿਸ ਸਾਲ ਸਾਡਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ।"
"ਸਰ, ਮੈਂ ਸੰਨ 82 ਵਿੱਚ ਬੀ. ਏ. ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਗੱਲ ਹੋਰ ਵੀ ਏ ਅਸੀਂ ਜਮਾਤਾਂ ਵੀ ਘੱਟ ਹੀ ਲਗਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਾਂ। ਫੁੱਟਬਾਲ ਦੇ ਪਲੇਅਰ ਸਾਂ। ਸਾਡਾ ਬਹੁਤਾ ਵਾਸਤਾ ਡੀ.ਪੀ.ਈ. ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਡੀ.ਪੀ.ਈ. ਸਾਹਿਬ ਸਾਡੇ ਲੈਕਚਰ ਪੂਰੇ ਕਰਵਾ ਦਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੈਸ਼ਨ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਹਿ ਦਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖਿਓ। ਤੁਸੀਂ ਸਾਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪੜਾਉਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ। ਤੁਸੀਂ ਵੈਸੇ ਵੀ ਬੜੇ ਫਿਰਾਖਦਿਲ ਸੀ। ਦੂਜਾ ਸਮਾਂ ਤੁਹਾਥੋਂ ਕੰਮ ਲੈਣ ਦਾ ਸਲਾਨਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵੇਲੇ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਮਤਿਹਾਨ ਤੋਂ ਮਹੀਨਾ ਕੁ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਸੀਂ ਸਾਨੂੰ ਸਵਾਲਾਂ ਦਾ ਐਸਾ ਗੈੱਸ ਲਗਾ ਕੇ ਦਿਆ ਕਰਦੇ ਸੀ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਦੱਸੇ ਸਵਾਲ ਅਕਸਰ ਪਰਚੇ ਵਿੱਚ ਆ ਹੀ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਤੁਸੀਂ ਨਕਲ ਕਰਵਾਉਣ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਹੋਇਆ ਕਰਦੇ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਦੱਸੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਅਕਸਰ ਅੰਦਰ ਲੈ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਾਂ। ਉਹਨਾਂ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਖਰਾਬ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਸਟਾਫ ਡਰਦਾ ਡਰਦਾ ਇਮਤਿਹਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿਊਟੀ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਅਸਲੀ ਖਾੜਕੂ ਨਕਲ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਸਨ ਫਿਰ ਵੀ ਆਮ ਜਿਹੇ ਮੁੰਡੇ ਵੀ ਸਟਾਫ ਲਈ ਡਰ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਹੀ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਇਮਤਿਹਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤੀ ਸਖਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦੀ। ਕੁਝ ਤਾਂ ਨਕਲ ਵੱਜ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਤੇ ਕੁਝ ਅੰਦਰ ਆ ਕੇ ਸਾਡੇ ਡੀ.ਪੀ.ਈ. ਸਾਹਿਬ ਮਦਦ ਕਰਵਾ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਡੀ.ਪੀ.ਈ. ਸਾਹਿਬ ਉਦੋਂ ਆਪਣੇ ਦੂਰ ਪੈਂਦੇ ਪਿੰਡ ਨਕੋਦਰ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਦੋਂ ਉਹ ਛੜੇ ਹੀ ਸਨ ਤੇ ਕਾਲਜ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੀ ਕਮਰਾ ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਦੇਰ ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਖਿਡਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਟੀਮ ਇੱਕ ਵਾਰ ਇੰਟਰਵਰਸਿਟੀ ਚੈਂਪੀਅਨ ਵੀ ਬਣੀ ਸੀ।"
"ਹਾਂ ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਉਹ ਸਾਲ ਯਾਦ ਆ ਗਿਆ। ਉਦੋਂ ਫੁੱਟਬਾਲ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਕਾਲਜ ਦਾ ਸੱਚ ਮੁੱਚ ਹੀ ਬੜਾ ਵੱਡਾ ਨਾਮ ਸੀ। ਫੁਟਬਾਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਉਦੋਂ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਭਾਰ ਚੁੱਕਣ ਵਿੱਚ, ਕਬੱਡੀ ਵਿੱਚ ਤੇ ਇੱਕ ਕਰਾਸ ਕੰਟਰੀ ਰੇਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੰਗਾ ਨਾਮਣਾ ਖੱਟਿਆ ਸੀ।"
"ਸਰ, ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਗੇਜਾ ਦੇ ਸੰਤੋਖ ਯਾਦ ਆ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਕਾਲਜ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਬੋਰਡ ਤੇ ਵੀ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਹਨ।"
"ਹਾਂ, ਇਹ ਨਾਮ ਮੈਂ ਹੀ ਤਾਂ ਲਿਖਵਾਏ ਸਨ। ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਨੇ ਸਨਮਾਨ ਬੋਰਡ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਮੇਰੀ ਹੀ ਲਗਾਈ ਸੀ। ਮੈਂ ਕਾਲਜ ਦਾ ਐਨ.ਸੀ.ਸੀ. ਅਫਸਰ ਸਾਂ। ਸਾਡਾ ਇੱਕ ਐਨ.ਸੀ.ਸੀ. ਦਾ ਕੈਡਟ ਦਿੱਲੀ ਰਿਪਬਲਿਕ ਡੇਅ ਪੈਰੇਡ ਲਈ ਵੀ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਸੰਜੀਵ ਸੀ। ਉਹ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਐਨ.ਸੀ.ਸੀ. ਦਾ ਸਾਰਜੈਂਟ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਸਨਮਾਨ ਬੋਰਡ ਤੇ ਲਿਖਵਾਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਅਥਲੈਟਿਕਸ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਵੀ ਤੇ ਫੁੱਟਬਾਲ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦਾ ਵੀ। ਹੋਰ ਵੀਕਐਂਡ ਕਿਵੇਂ ਬੀਤਿਆ?"
"ਸਰ, ਮੇਰਾ ਮਿੱਤਰ ਇੱਕ ਗੋਰਾ ਸਾਈਮਨ ਏ। ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਵਿਸਲਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵੱਲ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਗਰਲਫਰੈਂਡ ਤੇ ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਵੀ ਸਨ। ਮੈਂ ਗੱਡੀ ਚਲਾਈ। ਉੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਲੰਚ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਗੰਡੋਲਾ (Gondola) ਤੇ ਚੜ੍ਹਕੇ ਪਹਾੜਾਂ ਦੇ ਸਿਖਰ ਤੱਕ ਸੈਰ ਕਰਨ ਗਏ। ਹੁਣ ਦੋ ਹਫਤਿਆਂ ਤੱਕ ਸਾਈਮਨ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਗਰਲਫਰੈਂਡ ਕੈਥਰੀਨ ਦਾ ਵਿਆਹ ਏ। ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਲਵਾਂਗੇ।"
"ਵਿਆਹ ਅਜੇ ਹੋਇਆ ਹੀ ਨਹੀਂ? ਇਹ ਬੱਚਾ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਗਿਆ?" ਮੈਂ ਹੈਰਾਨੀ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀਤੀ।
"ਸਰ, ਜੋ ਕੁਝ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਏ ਇਹ ਕੁਝ ਇੱਥੇ ਆਮ ਵਰਤਾਰਾ ਏ। ਗੋਰੇ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਦੋਸਤੀ ਪਾ ਕੇ ਲੰਘਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਕਈਆਂ ਦੇ ਤਾਂ ਬੱਚੇ ਵੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਕਿਤੇ ਜਾ ਕੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਰਸਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਕੁੜੀਆਂ ਵੀ ਇੱਥੇ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਲਿਵ-ਇਨ ਰਿਲੇਸ਼ਨਸ਼ਿਪ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ। ਇਹ ਵੱਖਰੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਬੱਚਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦਾ ਮਾੜਾ ਮੋਟਾ ਡਰ ਭੈਅ ਅਜੇ ਵੀ ਹੈ।"
"ਜਗਜੀਤ, ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਲੱਗਦਾ ਏ ਕਿ ਵਿਆਹ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਨੂੰ ਖਤਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਏ। ਅੱਜ ਦੇ ਯੁੱਗ ਦੇ ਇਸ ਰੁਝਾਨ ਨੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਟੁੱਟ ਭੱਜ ਵਧਾਉਣ ਹਿੱਤ ਚੋਖੀ ਮਾੜੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਏ। ਕੈਨੇਡਾ, ਅਮਰੀਕਾ, ਇੰਗਲੈਂਡ ਤੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਜਿਹੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਲੋਕ ਐਸੇ ਹਨ ਜੋ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਕੁਝ ਐਸੇ ਹਨ ਜੋ ਮਾਂ ਬਾਪ ਪਹਿਲਾਂ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਵਿਆਹ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਐਸੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਜਿਨਾਂ ਦੇ ਤਲਾਕ ਤੇ ਟੁੱਟ ਭੱਜ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਏ। ਕੀ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਧਾਰਮਿਕ ਬੰਧਨ ਦੀ ਘਾਟ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ?"
"ਸਰ, ਗੱਲ ਤੁਹਾਡੀ ਠੀਕ ਲੱਗਦੀ ਏ। ਕੋਈ ਵੀ ਸਿਸਟਮ ਮਾਣ ਮਰਿਆਦਾ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਚੱਲ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸਮਾਜ ਦਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ ਵੀ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਇੱਕ ਖੂਬਸੂਰਤ ਤੇ ਸਚਿਆਰੀ ਇਕਾਈ ਹੋਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਕਈ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਗੋਤ ਵੀ ਇੱਕ ਹੀ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਭੈਣ ਭਰਾ ਹੋਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਦੀ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਾ ਹੀ ਘਟੀਆ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਪਿੰਡਾਂ ਤੱਕ ਸੰਬੰਧ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਪਾਸ ਨਾ ਤਾਂ ਸਾਧਨ ਸਨ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਦਲੇਰੀ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਵੀ ਸਨ। ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਮੁਹਤਬਰਾਂ ਦੀ ਚਲਦੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸੀ। ਹਰਿਆਣੇ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਤੱਕ ਖੇਪ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਰੋਅਬ ਦਾਅਬ ਏ। ਜਦ ਹੁਣ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਣ ਵਣ ਦੀ ਲੱਕੜੀ ਇਕੱਠੀ ਹੋ ਗਈ ਏ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਕਿੱਥੋਂ ਆਇਆ ਏ। ਬੇਗਾਨਗੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਧੁਰਾ ਬਣ ਗਈ ਏ। ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ ਨੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਏ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਮਾੜੀ ਹਰਕਤ ਕਾਰਨ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਇੱਕ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਬੇਇਜ਼ਤੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਦੂਜੇ ਦੂਰ ਦੁਰਾਡੇ ਪਾਸੇ ਜਾ ਕੇ ਬਣਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ਾਲੀਮਾਰ ਬਾਗ ਛੱਡ ਕੇ ਪੱਛਮ ਵਿਹਾਰ ਚਲਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਪਹਿਲੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਕੁਝ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਸਾਡੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਇੱਕ ਸੱਚੀ ਘਟਨਾ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹਾਂ।"
"ਰੀਅਲੀ? ਖਾਸ ਕੀ ਵਾਪਰ ਗਿਐ?"
"ਇੱਥੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਇੱਕ ਰੇਸ਼ਮ ਸਿੰਘ ਨਾਮਕ ਅੱਧਖੜ ਤੋਂ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਉਮਰ ਦਾ ਬੰਦਾ ਏ। ਹੁਣ ਤੋਂ 25 ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਾਫੀ ਸਾਲ ਪੱਕਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਪਿੱਛੇ ਮਾਂ ਪਿਓ ਕਾਫੀ ਉਮਰ ਦੇ ਹੋ ਗਏ। ਉਹ ਵਿਆਹ ਦੀ ਦੁਹਾਈ ਦੇਈ ਜਾਣ। ਮੰਗਣੀ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਮੰਨ ਗਿਆ। ਫੋਟੋ ਤੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਮੰਗਣੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਮੰਗਣੀ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਦ ਕਿਤੇ ਰੇਸ਼ਮ ਸਿੰਘ ਪੱਕਾ ਹੋਇਆ। ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਗਰੀਨ ਕਾਰਡ ਨੂੰ ਲੱਗ ਗਿਐ। ਪੱਕਾ ਹੋਣ ਤੇ ਘਰਵਾਲੀ ਅਮਰੀਕਾ ਮੰਗਵਾ ਲਈ। ਖਰਚਾ ਚੰਗਾ ਹੋ ਗਿਐ। ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਹੀ ਦੰਪਤੀ ਇਕੱਠੇ ਰਹਿੰਦੇ ਰਹੇ। ਹੁਣ ਉਹਨਾਂ ਦਾ 10 ਕੁ ਸਾਲ ਦਾ ਇੱਕ ਲੜਕਾ ਹੈ। ਕਦੀ ਲਾਵਾਂ ਲੈਣ ਲਈ ਸਮਾਂ ਨਾ ਮਿਲਿਆ, ਕਦੀ ਲਾਵਾਂ ਲੈਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਨਾ ਜਾ ਹੋਇਆ, ਕਦੀ ਪੈਸਿਆਂ ਦੀ ਥੁੜ੍ਹ ਰਹੀ, ਕਦੀ ਪੱਕਾ ਹੋਣ ਲਈ ਸਮਾਂ ਲੱਗ ਗਿਐ। ਉਹਨੂੰ ਹੁਣ ਪੁੱਛੋ, 'ਰੇਸ਼ਮ ਸਿਹਾਂ, ਲਾਵਾਂ ਤਾਂ ਲੈ ਲੈਣੀਆਂ ਸੀ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਟੂ ਮੱਚ ਹੋ ਗਿਐ।' ਉਹ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਕਹੂ, 'ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਫਰਕ ਪੈਂਦਾ? ਸੰਬੰਧ ਠੀਕ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਜੇ ਲਾਵਾਂ ਨਾ ਵੀ ਲਈਏ ਤਾਂ ਕੀ ਹੋ ਜਾਊ?"
"ਉਸ ਦਾ ਇਹ ਉੱਤਰ ਸੁਣ ਕੇ ਅਸੀਂ ਸੋਚਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਮਨ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਏ: ਲਾਵਾਂ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਪਕੇਰਾ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮਰਿਆਦਾ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਬੰਧਨ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਦਾ ਧੁਰਾ ਹਨ।"
"ਕੀ ਰੇਸ਼ਮ ਸਿੰਘ ਠੀਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਏ?" ਮੈਂ ਬੇਬਾਕੀ ਨਾਲ ਪੁੱਛਿਆ।
"ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਏ ਨਹੀਂ", ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਉਹ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਿਐ ਤੇ ਫਿਰ ਕੁਝ ਸੋਚ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, "ਅਸੀਂ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਾਣੀ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਸੰਬੰਧ ਤਾਂ ਪੱਕੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇ। ਸਮਾਜ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਅਨਪੜ੍ਹ ਤੇ ਅਰਧ ਪੜ੍ਹਿਆ ਲਿਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਏ। ਇੱਹ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਧਰਮ ਤੇ ਰੱਬ ਦੇ ਡਰ ਭੈਅ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਹੀ ਸਦਾਚਾਰੀ ਤੇ ਸੱਚਾ ਸੁੱਚਾ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਕਾਨੂੰਨ ਨਾਲੋਂ ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਨਤਾ ਜਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਖਿੱਤੇ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਉਥੋਂ ਦੇ ਰਸਮਾਂ ਰਿਵਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਰੇਸ਼ਮ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲਾਵਾਂ ਜਰੂਰ ਲੈ ਲਵੇ। ਦੇਰ ਆਏ ਦਰੁਸਤ ਆਏ। ਅਜੇ ਵੀ ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਬੇਰਾਂ ਦਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਵਿਗੜਿਆ।" ਉਸ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਂ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਿਆ।

ਇਹ ਘਟਨਾ ਮਾਰਚ 1974 ਦੀ ਸੱਚੀ ਘਟਨਾ ਏ ਪਰ ਪਾਤਰ ਕਾਲਪਨਿਕ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਹੋਸਟਲ ਨੰਬਰ ਦੋ ਦੇ ਬਲਾਕ ਚਾਰ ਦੇ ਡੌਰਮੇਟਰੀ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਦੁਪਹਿਰ ਜਿਹੇ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਪਲੇਅਰ ਤੇ ਇੱਕ ਗੀਤ ਅਕਸਰ ਘੰਟਾ ਕੁ ਵੱਜਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਗੀਤ ਦੇ ਬੋਲ ਤੁਹਾਡੇ ਸਭ ਦੇ ਸੁਣੇ ਹੋਏ ਹਨ:-
ਹਮ ਤੁਮ ਇੱਕ ਕਮਰੇ ਮੇ ਬੰਦ ਹੋਂ
ਔਰ ਚਾਬੀ ਖੋਹ ਜਾਏ!
ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਕਪੂਰ ਦੀ ਫਿਲਮ 'ਬਾਬੀ' ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਕੇ. ਸੀ. ਥੀਏਟਰ ਵਿੱਚ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਲੱਗੀ ਰਹੀ ਸੀ। ਫਿਲਮ ਦਾ ਇਹ ਗੀਤ ਭਾਵੇਂ ਹਲਕਾ ਫੁਲਕਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਕਾਫੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜਵਾਨ ਤਬਕੇ ਵਿੱਚ। ਉਸ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਨਾ ਤਾਂ ਅਜੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਮੋਬਾਇਲ ਫੋਨ। ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਸਾਧਨ ਰੇਡੀਓ, ਟੀਵੀ ਤੇ ਰਿਕਾਰਡ ਪਲੇਅਰ ਹੀ ਹੋਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਘਰੋਂ ਕੁਝ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਚੰਗੇ ਹੋਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ ਉਹ ਟੇਪ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਵੀ ਖਰੀਦਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ। ਹਰੀਸ਼ ਕਟਾਰੀਆ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਗੁੜਗਾਉਂ ਗਿਆ ਤੇ ਉੱਥੋਂ ਰਿਕਾਰਡ ਪਲੇਅਰ ਚੁੱਕ ਲਿਆਇਆ। ਬਾਹਰ ਡੌਰਮੇਟਰੀ ਦੀ ਬਾਲਕੋਨੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੀਤ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਵਜਾਉਣ ਦਾ ਮਕਸਦ ਸੀ- ਸਾਹਮਣੇ ਓਪਨ ਏਅਰ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਬਲਵੰਤ ਗਾਰਗੀ ਦੀ ਨਾਟਕ ਦੀ ਰਿਹਰਸਲ ਨੂੰ ਡਿਸਟਰਬ ਕਰਨਾ। ਇਸ ਰਿਹਰਸਲ ਦੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਹਰੀਸ਼ ਤੋਂ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਬਲਾਕ ਤਿੰਨ ਦੇ 37 ਨੰਬਰ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਥੀਏਟਰ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਸਾਂ। ਸਾਡੇ ਐਮ. ਏ. ਦੇ ਸਲਾਨਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਸਿਰ ਤੇ ਸਨ ਤੇ ਗਾਰਗੀ ਦੀ ਰਿਹਰਸਲ ਸਾਡੇ ਵਾਸਤੇ ਬੜੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਥੀਏਟਰ ਓਪਨ ਏਅਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਦਾਕਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਦੂਰ ਦੂਰ ਤੱਕ ਗੂੰਜਦੀਆਂ ਸਨ।
"ਹਰੀਸ਼, ਤੁਹਾਡਾ ਰਿਕਾਰਡ ਪਲੇਅਰ ਕੀ ਕਰਾਮਾਤ ਕਰੂ?" ਮੈਂ ਕੈਂਟੀਨ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਹਰੀਸ਼ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਮਨਸੂਬਾ ਜਾਨਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ।
"ਯਾਰ, ਗਾਰਗੀ ਨੇ ਸਾਡੇ ਹੋਸਟਲ ਦੇ ਬਲਾਕ ਤਿੰਨ ਅਤੇ ਚਾਰ ਵਾਸਤੇ ਅੰਤਾਂ ਦੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਖੜ੍ਹੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਏ। ਸਾਡਾ ਡੌਰਮੇਟਰੀ ਬਿਲਕੁਲ ਸਾਹਮਣੇ ਹੈ। ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਉੱਥੇ ਕਿਤੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋ?"
"ਹਾਂ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਥੀਏਟਰ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਹਾਂ, ਬਲਾਕ 3 ਦੇ 37 ਨੰਬਰ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ। ਮੇਰੇ ਕਮਰੇ ਅਤੇ ਥਇਏਟਰ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਸੜਕ ਏ ਤੇ ਇੱਕ ਵੇਲਾਂ ਨਾਲ ਗੁੰਦੀ ਹੋਈ ਕੰਡਿਆਲੀ ਵਾੜ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਬਾਲਕੋਨੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਪੜ੍ਹ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਤੁਹਾਡਾ ਰਿਕਾਰਡ ਪਲੇਅਰ ਕੀ ਕਰਿਸ਼ਮਾ ਕਰੂ?"
"ਇਹ ਲੋਕ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਜਦ ਤੱਕ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤੰਗ ਨਾ ਕਰੋ। ਅਸੀਂ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਬੋਲ ਕੇ ਬਥੇਰਾ ਕਹਿ ਲਿਆ ਕਿ ਰਿਹਰਸਲ ਬੰਦ ਕਰੇ। ਸਾਡੇ ਬਲਾਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਸੂਹੇ ਦਾ ਅਵਿਨਾਸ਼ ਏ। ਸਾਰੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਉਸਨੂੰ ਮਾਮਾ ਸੱਦਦੀ ਏ। ਉਸ ਨੇ ਲੁਕ ਕੇ ਚਾਂਗਰਾ ਵੀ ਮਾਰੀਆਂ ਤੇ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਗਾਰਗੀ ਨੂੰ ਗਾਲਾਂ ਵੀ ਕੱਢੀਆਂ। ਗਾਰਗੀ ਫਿਰ ਵੀ ਬਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਦੀ ਗੱਲ ਦੱਸਾਂ ਅਸੀਂ ਚਾਰ ਜਣੇ ਸ਼ਾਮ ਚਾਰ ਕੁ ਵਜੇ ਥਇਏਟਰ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਮੇਨ ਸੜਕ ਵੱਲ ਨੂੰ ਜਾ ਰਹੇ ਸਾਂ। ਗਾਰਗੀ ਕਾਰ ਤੇ ਸਾਡੇ ਪਿੱਛੋਂ ਆਇਆ। ਸੜਕ ਕੁਝ ਭੀੜੀ ਸੀ ਤੇ ਦੂਜੀ ਗੱਲ ਇਹ ਕਿ ਮਾਮਾ ਉਹਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਕਾਰ ਦਾ ਹਾਰਨ ਵਜਾਈ ਗਿਆ। ਮਾਮਾ ਪਰੇ ਹਟਿਆ ਹੀ ਨਾ। ਫਿਰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮਾਮੇ ਨੇ ਮਸਾ ਉੱਨਾ ਰਾਹ ਦਿੱਤਾ ਜਿੰਨੇ ਚੋਂ ਕਾਰ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਲੰਘ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਗਾਰਗੀ ਮਾਮੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕਾਰ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, 'ਕਾਕਾ, ਮੈਨੂੰ ਕਾਰ ਚਲਾਉਂਦੇ ਨੂੰ 20 ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਮੇਰਾ ਕਦੀ ਐਕਸੀਡੈਂਟ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।' ਮਾਮੇ ਤੋਂ ਵੀ ਬੋਲਣ ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਨਾ ਗਿਆ। ਕਹਿੰਦਾ, 'ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਪੈਦਲ ਤੁਰਦੇ ਨੂੰ ਇੰਨੇ ਕੁ ਸਾਲ ਹੀ ਹੋ ਗਏ ਮੇਰਾ ਵੀ ਕਦੀ ਐਕਸੀਡੈਂਟ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।' ਗਾਰਗੀ ਨਿਰੁੱਤਰ ਅੱਗੇ ਆਪਣੇ ਕੁਆਟਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਜਦ ਉਹ ਰਿਹਰਸਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਏ ਮੈਂ ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਰਿਕਾਰਡ ਪਲੇਅਰ ਲਗਾ ਕੇ ਆਵਾਜ਼ ਉੱਚੀ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਉਹਦੇ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਉਦੋਂ ਦੇਖਣ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਆਪ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੁਖੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਏ।"
"ਹੁਣ ਉਹ ਕੀ ਕਰੂ?"
"ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਉਸਨੇ ਸਾਡੇ ਹੋਸਟਲ ਦੇ ਵਾਰਡਨ ਪਾਸ ਮੇਰੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਵਾਰਡਨ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਮਿਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਅੱਜ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਮਿਲਾਂ।"
"ਵਾਰਡਨ ਕੀ ਕਰੂ?"
"ਮੈਨੂੰ ਇਹੀ ਕਹੂ ਕਿ ਮੈਂ ਗਾਰਗੀ ਨੂੰ ਤੰਗ ਨਾ ਕਰਾਂ।"
"ਫਿਰ ਤੂੰ ਕੀ ਜਵਾਬ ਦਿਊਂ?"
"ਮੈਂ ਦੱਸੂੰ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਰਿਹਰਸਲ ਕਿਵੇਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰ ਰਹੀ ਏ।"
"ਗੱਲ ਮੁੱਕੂ ਕਿੱਥੇ? ਅਸਲ ਉਹਦੀ ਵੀ ਤਾਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਬਥੇਰੀ ਚੱਲਦੀ ਏ। ਸਾਲਾ ਬਾਹਰਲੀ ਮੇਮ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਾਈ ਫਿਰਦਾ ਏ। ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਮੇਮ ਬਾਈਸਾਈਕਲ ਤੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਬਿਠਾ ਕੇ ਤੇਰੇ ਕਮਰੇ ਕੋਲੋਂ ਗਾਂਧੀ ਭਵਨ ਵੱਲ ਨੂੰ ਜਾਂਦੀ ਹੁੰਦੀ ਏ।"
"ਹਰੀਸ਼, ਤੂੰ ਤਾਂ ਹੁਣ ਮਜੇ ਲੈਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਏਂ। ਬਾਕੀ ਆਪਾਂ ਫਿਰ ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਲਵਾਂਗੇ। ਪਹਿਲਾਂ ਗੱਲ ਸ਼ੁਰੂ ਤਾਂ ਹੋਣ ਦਿਓ।"
ਹਰੀਸ਼ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਵਾਰਡਨ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਆ ਗਿਆ। ਉਹ ਵਾਰਡਨ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਮਿਲਣ ਗਿਆ।
"ਹਰੀਸ਼, ਮਸਲਾ ਕੀ ਏ? ਤੁਹਾਡਾ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਇੰਨਾ ਉੱਚੀ ਕਿਉਂ ਵੱਜਦਾ ਏ?"
"ਸਰ, ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹੋ ਕਿ ਸਾਡੇ ਸਾਲਾਨਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਸਿਰ ਤੇ ਹਨ। ਇੰਡੀਅਨ ਥੀਏਟਰ ਹੋਸਟਲ ਦੇ ਦੋ ਬਲਾਕਾਂ ਨੂੰ ਅੰਤ ਦਾ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦਾ ਏ। ਬਲਾਕ ਤਿੰਨ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਦੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਤੇ ਬਲਾਕ ਚਾਰ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਦੇ ਪਾਸੇ ਨੂੰ। ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹੋ ਕਿ ਓਪਨ ਏਅਰ ਥੀਏਟਰ ਵਿੱਚ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਗੂੰਜਦੀਆਂ ਹੀ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਜ਼ੋਰ ਜ਼ੋਰ ਕੇ ਬੋਲ ਕੇ ਗਾਰਗੀ ਪਾਸ ਆਪਣੇ ਰੋਸ ਪਹੁੰਚਾਏ ਪਰੰਤੂ ਉਸ ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਾ ਪਿਆ। ਜਦ ਕੋਈ ਪੇਸ਼ ਨਾ ਗਈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਘਰੋਂ ਆਪਣਾ ਰਿਕਾਰਡ ਪਲੇਅਰ ਚੁੱਕ ਲਿਆਇਆ। ਸਪੀਕਰ ਉੱਚਾ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਗੀਤ ਲਗਾ ਦਿੱਤੇ। ਫਿਰ ਗਾਰਗੀ ਪਿੱਟਿਆ। ਤੁਸੀਂ ਦੱਸੋ, ਸਰ, ਅਸੀਂ ਕੀ ਕਰੀਏ?"
"ਹਰੀਸ਼, ਗਾਰਗੀ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ 4-5 ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜਾ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲੋ।"
"ਠੀਕ ਹੈ, ਸਰ। ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਸਲਾਹ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਮਿਲਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਤੁਸੀਂ ਸਾਨੂੰ ਲੈ ਦਿਓ।"
"ਠੀਕ ਹੈ, ਹਰੀਸ਼।"
ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੈ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਅਸਾਂ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਹਰੀਸ਼ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਮੀਟਿੰਗ ਕੀਤੀ। 20 ਕੁ ਮੁੰਡੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ। ਪੰਜ ਮੁੰਡੇ ਚੁਣ ਲਏ ਗਏ:- ਹਰੀਸ਼ ਖੁਦ (ਕੈਮੀਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਦਾ), ਮੈਂ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀ ਐਮ. ਏ. ਦਾ), ਬਲਰਾਜ (ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਐਮ. ਏ. ਦਾ), ਸੂਦ (ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ), ਵਰਿਆਮ (ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ)।
ਅਸੀਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਮੇਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਤਿੰਨ ਵਜੇ ਜਾ ਕੇ ਥੀਏਟਰ ਦਾ ਬੂਹਾ ਖੜਕਾ ਦਿੱਤਾ। ਗਾਰਗੀ ਸਾਹਿਬ ਸਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਮਿਲੇ।
"ਆਓ, ਯੰਗ ਮੈੱਨ, ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਥਇਏਟਰ ਦਿਖਾ ਦਿਆਂ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬੈਠਦੇ ਹਾਂ।"
"ਜੀ ਸਰ", ਅਸੀਂ ਸਿਰ ਹਿਲਾਏ।
"ਆਹ ਫੁੱਟਲਾਈਟਸ ਹਨ, ਆਹ ਥਰੱਸਟ ਸਟੇਜ ਏ, ਸੀਟਿੰਗ ਸਕੇਅਰ ਅਤੇ ਪੌਲੀਗੋਨਲ ਸ਼ਕਲ ਦੀ ਏ, ਕਲਾਕਾਰ ਏਜਲਜ ਰਾਹੀਂ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਆਹ ਲਾਈਟ ਸੰਗੀਤ ਲਈ ਆਰਕੈਸਟਰਾ ਹੈ ਵਗੈਰਾ ਵਗੈਰਾ। ਇਹ ਸਾਡੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਰਿਹਰਸਲ ਏ। ਨਾਟਕ 'ਹਯਾ ਬਦਨ' ਹੈ। ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਸਾਹਿਬਾ ਬੰਬਈ ਤੋਂ ਆਏ ਹੋਏ ਹਨ।"
ਅਸੀਂ ਸਭ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਗਏ ਤੇ ਹੱਥ ਜੋੜਦੇ ਗਏ। ਫਿਰ ਗਾਰਗੀ ਸਾਨੂੰ ਥੀਏਟਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਮੂਹਰੇ ਲੈ ਗਿਆ। ਕੁਰਸੀਆਂ ਉੱਥੇ ਲਗਵਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਸਾਨੂੰ ਬੈਠਣ ਲਈ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਅਸੀਂ ਬੈਠ ਗਏ। ਚਾਹ ਆ ਗਈ।
"ਵੀਰ ਜੀ, ਚਾਹ ਪੀਓ।"
"ਥੈਂਕਸ ਸਰ", ਹਰੀਸ਼ ਨੇ ਆਵਾਜ਼ ਕੱਢੇ ਬਗੈਰ ਸਾਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਿਹਾ।
"ਤੁਸੀਂ ਕਾਹਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਦੇ ਹੋ?"
"ਕੈਮੀਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ, ਸਰ।"
"ਕੀ ਨਿਊਕਲੀਅਰ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਦਾ ਚੈਪਟਰ ਕਵਰ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹੋ?"
"ਨਹੀਂ ਸਰ ,ਇਹ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਦੇ ਸਿਲੇਬਸ ਵਿੱਚ ਏ।"
"ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਨਾਮ ਏ, ਵੀਰੇ?"
"ਸਰ, ਅਵਤਾਰ", ਮੈਂ ਕਿਹਾ।
"ਕਾਹਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਦੇ ਹੋ?"
"ਇੰਗਲਿਸ਼, ਸਰ।"
"ਸ਼ੇਕਸਪੀਅਰ ਦੀ ਕਿਹੜੀ ਟਰੈਜਡੀ ਪੜ੍ਹੀ ਏ?"
"ਸਰ, ਹੈਮਲਟ।"
"ਇਸ ਨਾਟਕ ਦੀ ਕੋਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਤਰ?"
"ਫਰੇਲਟੀ, ਦਾਈ ਨੇਮ ਇਜ਼ ਵੋਮੇਨ! (ਢਰੳਲਿਟੇ, ਟਹੇ ਨੳਮੲ ਸਿ ਾਂੋਮੳਨ!)"
"ਕੀ ਭਾਵ?"
"ਐ ਇਸਤਰੀ, ਤੂੰ ਚੰਚਲ ਵੀ ਏਂ ਤੇ ਕਮਜ਼ਾਤ ਵੀ ਏਂ।"
"ਵੈਰੀ ਗੁੱਡ!"
"ਕੀ ਇੰਜ ਕਹਿ ਕੇ ਸ਼ੇਕਸਪੀਅਰ ਇਸਤਰੀ ਜਾਤੀ ਨੂੰ ਭੰਡਦਾ ਏ?"
"ਨਹੀਂ ਸਰ! ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਨਾਟਕਕਾਰ ਦਾ ਮੂੰਹ ਬੋਲਦਾ ਪਾਤਰ (ਮੁੋਟਹਪਇਚੲ) ਨਹੀਂ ਬੋਲਦਾ, ਹੈਮਲਟ ਬੋਲਦਾ ਏ। ਹੈਮਲਟ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬੋਲਦਾ ਏ ਜਦ ਉਹ ਬਾਹਰਲੇ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਡੈਨਮਾਰਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਏ। ਉਹ ਦੇਖਦਾ ਏ ਕਿ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਉਸਦੇ ਪਿਓ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇ ਕੇ ਉਹਦੇ ਚਾਚੇ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਈ ਏ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਓ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਕਤਲ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਰਾਜਗੱਦੀ ਤੇ ਹੁਣ ਉਸਦਾ ਚਾਚਾ ਕਲੌਡੀਅਸ ਬੈਠ ਗਿਆ ਏ। ਦੂਜੀ ਮਾੜੀ ਘਟਨਾ ਇਹ ਵਾਪਰਦੀ ਏ ਕਿ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰੇਮਿਕਾ ਓਫੀਲੀਆ ਉਸਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇ ਗਈ। ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਹੈਮਲੇਟ ਸਟੇਜ ਤੇ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਇਹ ਡਾਇਲਾਗ ਬੋਲਦਾ ਏ।"
"ਕਿਆ ਬਾਤ ਏ। ਡੰਨ ਵੈੱਲ! ਨਾਟਕ ਬੜੀ ਬਰੀਕੀ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਿਆ ਲੱਗਦਾ ਏ।"
"ਸਰ, ਮੈਂ ਵੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੁਝ ਪੁੱਛਾਂ?" ਮੈਥੋਂ ਕਹਿ ਹੋ ਗਿਆ।
"ਜਰੂਰ ਪੁੱਛੋ। ਤੁਹਾਡਾ ਸਵਾਲ ਨਾਟਕ ਕਲਾ ਬਾਰੇ ਹੈ?"
"ਨਹੀਂ ਸਰ! ਮੈਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਨਾਟਕਕਾਰ ਓ, ਨੀਲ (ੌ'ਂੲਲਿ) ਦੇ ਨਾਟਕ ਆਈਸਮੈਨ ਕਮਥ (ੀਚੲਮੳਨ ਛੋਮੲਟਹ) ਦੀ ਟੈਕਸਟ ਚਾਹੀਦੀ ਏ। ਇਹ ਨਾਟਕ ਸਾਡੇ ਸਿਲੇਬਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਏ। ਮੇਰੀ ਟੀਚਰ ਡਾ: ਮੁਖਰਜੀ ਕਹਿੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਇਸ ਨਾਟਕ ਦੀ ਟੈਕਸਟ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ ਤਾਂ ਗਾਰਗੀ ਪਾਸ ਜਾਇਓ। ਉਹਨਾਂ ਪਾਸ ਕੁਝ ਕਾਪੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੇ ਦੇਣਗੇ। ਅੱਜ ਦੀ ਇਸ ਮਿਲਣੀ ਦਾ ਮੈਂ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਣਾ ਚਾਹਿਆ। ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ -- ਇੱਕ ਪੰਥ ਦੋ ਕਾਜ ਹੋ ਜਾਊ।"
"ਵੀਰ ਜੀ, ਨਾਟਕ ਦੀ ਟੈਕਸਟ ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਹੈ। ਮੈਂ ਕੱਲ ਨੂੰ ਘਰੋਂ ਲੈ ਆਵਾਂਗਾ। ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਆ ਕੇ ਲੈ ਜਾਇਓ।"
"ਸਰ, ਮੈਂ ਉਸ ਟੈਕਸਟ ਦੀ 4-5 ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਫੋਟੋ ਕਾਪੀ ਕਰਵਾ ਲਵਾਂਗਾ। ਫਿਰ ਮੈਂ ਅਸਲੀ ਪਰਤ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮੋੜ ਦੇਵਾਂਗਾ।"
"ਡੌਂਟ ਵਰੀ, ਮਾਈ ਫਰੈਂਡ। ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਕਈ ਕਾਪੀਆਂ ਹਨ। ਯੂ ਕੈਨ ਕੀਪ ਇੱਟ।"
"ਥੈਂਕਸ ਸਰ।"
"ਵੀਰ ਜੀ, ਤੁਸੀਂ ਕਾਹਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ?" ਗਾਰਗੀ ਨੇ ਬਲਰਾਜ ਵੱਲ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਪੁੱਛਿਆ।
"ਸਰ, ਮੈਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਐਮ. ਏ. ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਐਮ. ਏ. ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਡੀਸਰਟੇਸ਼ਨ (ਥੀਸਿਸ) ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਏ?"
"ਸਰ, ਪਿਛਲੇ ਹਫਤੇ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਖਤਮ ਹੋਇਆ ਏ। ਦੋ ਕੁ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਵਾ ਦਿਆਂਗਾ। ਡਾ: ਤਿਵਾੜੀ ਦੀ ਦੇਖ ਰੇਖ ਹੇਠ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਏ।"
"ਕਾਹਦੇ ਬਾਰੇ ਏ?"
"ਸ਼ਿਵ ਬਟਾਲਵੀ ਬਾਰੇ।"
"ਕਿਆ ਬਾਤ ਏ। ਉਹ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਮਿੱਤਰ ਸੀ।"
"ਸਰ, ਬਹੁਤ ਛੇਤੀ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਬਿਰਹੁ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਮਈ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫਤੇ ਹੀ ਤਾਂ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਏ, ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ। ਹੁਣ ਮੇਰਾ ਐਮ. ਏ. ਦੂਜਾ ਸਾਲ ਏ।"
"ਫਿਰ ਤਾਂ ਸ਼ਿਵ ਨੂੰ ਤਾਜ਼ਾ ਤਾਜ਼ਾ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹਟੇ ਹੋ?"
"ਜੀ ਸਰ।"
"ਤੁਸੀਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਇਲਾਕੇ ਤੋਂ ਹੋ?"
"ਸਰ, ਮੈਂ ਵੀ ਬਟਾਲਾ ਦਾ ਹੀ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ। ਲੂਣਾ ਦੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੰਗਲੈਂਡ ਗਿਆ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਨੇ ਸਿਰ ਤੇ ਚੁੱਕ ਲਿਆ। ਆ ਕੇ ਫਿਰ ਬਿਮਾਰ ਜਿਹਾ ਹੀ ਰਿਹਾ। 36 ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ।"
"ਸ਼ਿਵ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਖਾਸ ਸਤਰਾਂ?"
"ਇਸ ਧਰਤੀ ਦੀ ਹਰ ਨਾਰੀ ਹੀ ਲੂਣਾ ਹੈ।
ਹਰ ਨਾਰੀ ਦਾ ਨਰ ਹੀ ਸੂਹਜ ਵਿਹੂਣਾ ਹੈ।
ਹਰ ਨਾਰੀ ਦਾ ਬੁੱਤ ਮੁਹੱਬਤੋਂ ਊਣਾ ਹੈ।
ਪਿਆਰ ਘਾਟ ਦਾ ਹਰ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਟੂਣਾ ਹੈ।
ਸਰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੁਣੋ--"
"ਆਉਣ ਦਿਓ।"
"ਇਸ ਧਰਤੀ ਤੇ ਜੋ ਕੁਝ ਸੋਹਣਾ ਹੈ,
ਉਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਨਾਰ ਅਵੱਸ਼ ਹੈ।
ਜੋ ਕੁਝ ਕਿਸੇ ਮਹਾਨ ਹੈ ਰਚਿਆ,
ਉਸ ਵਿੱਚ ਨਾਰੀ ਦਾ ਹੀ ਹੱਥ ਹੈ।
ਨਾਰੀ ਆਪੇ ਨਰਾਇਣ ਹੈ,
ਹਰ ਮੱਥੇ ਦੀ ਤੀਜੀ ਅੱਖ ਹੈ।
ਨਾਰੀ ਧਰਤੀ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਹੈ,
ਕੁੱਲ ਭਵਿੱਖ ਨਾਰੀ ਦੇ ਵੱਸ ਹੈ।"
"ਬਹੁਤ ਖੂਬ, ਬਲਰਾਜ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਤਾਂ ਸ਼ਿਵ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਯਾਦ ਹੈ। ਬੜਾ ਅੱਛਾ ਅਧਿਐਨ ਹੈ।"
ਇਵੇਂ ਹੀ ਗਾਰਗੀ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਦੂਜੇ ਦੋ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਸਾਂਝ ਪਾਈ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬੋਲਿਆ, "ਸਾਥੀਓ, ਤੁਹਾਡੀ ਮੰਗ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ। ਮੇਰੀ ਇੱਕ ਨਿੱਕੀ ਜਿਹੀ ਮਜਬੂਰੀ ਵੀ ਹੈ। ਨਾਟਕ 'ਹਯਾ ਬਦਨ' ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਏ। ਖਰਚਾ ਵੀ ਕਾਫੀ ਆ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਮੂਹਰਲੇ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਅਸਾਂ ਨੇ ਇਹ ਖਿਡਵਾਉਣਾ ਹੈ। ਸਿਰਫ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਹੋਰ ਏ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਪੰਜਾਂ ਨੂੰ ਮੈਂ 10-10 ਰੁਪਏ ਵਾਲੀਆਂ ਪੰਜ ਟਿਕਟਾਂ ਮੁਫਤ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਆ ਕੇ ਨਾਟਕ ਦੇਖ ਜਾਇਓ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਿਹਰਸਲ ਬੰਦ।"
"ਸਰ, ਟਿਕਟਾਂ ਤਾਂ ਬਾਕੀ ਹੋਰ 10-15 ਲੜਕੇ ਵੀ ਮੰਗਣਗੇ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਹੋਰ ਜਿਹੜੇ ਔਹ ਜਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕੀ ਹੋਊ?" ਹਰੀਸ਼ ਬੋਲਿਆ।
"ਹਰੀਸ਼, ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਪੰਜ ਸੀਟਾਂ ਹੀ ਖਾਲੀ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਐਡਜਸਟਮੈਂਟ ਆਪ ਕਰੋ। ਸਲਾਹ ਕਰ ਲਿਓ, ਕੋਈ ਪੰਜ ਆ ਜਾਇਓ।"
"ਓਕੇ, ਸਰ। ਧੰਨਵਾਦ।"
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਆ ਗਏ। ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਦੇ ਹੋਰ ਕਮਰਿਆਂ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਕੋਈ ਖੌਰੂ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ। ਇਵੇਂ ਮਸਲਾ ਹੱਲ ਹੋ ਗਿਆ।"
ਸਾਲ ਕੁ ਬਾਅਦ ਗਾਰਗੀ ਦੀ ਸਵੈ ਜੀਵਨੀ 'ਨੰਗੀ ਧੁੱਪ' (ਠਹੲ ਂੳਕੲਦ ਠਰੳਿਨਗਲੲ) ਦੇ ਨਾਮ ਥੱਲੇ ਛਪੀ। ਮੈਂ ਭੱਜ ਕੇ ਯੂਨੀਵਰਸਲ ਬੁੱਕ ਡੀਪੂ ਤੋਂ ਖਰੀਦੀ। ਜਦ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਦੇਖੀ ਤਾਂ ਖੁਸ਼ੀ ਵੀ ਹੋਈ ਤੇ ਹੈਰਾਨੀ ਵੀ। ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਂਡ ਹੋਸਟਲ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੁੰਡਿਆਂ ਬਾਰੇ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਗਾਰਗੀ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੂੰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਲੜਕੀਆਂ ਤੇ ਰਿਮਾਰਕਸ ਕੱਸਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਹੋਸਟਲ ਦੀਆਂ ਬਾਲਕੋਨੀਆਂ ਤੇ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਬੱਕਰੇ ਬੁਲਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜਵਾਨ ਖੂਨ ਕਿਵੇਂ ਖੋਲਦਾ ਹੈ -- ਗਾਰਗੀ ਨੇ ਇਸ ਕਾਂਡ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਦੀ ਸੋਹਣੀ ਤਸਵੀਰ ਖਿੱਚੀ ਹੈ।
ਮੈਂ ਦੋ ਕੁ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਗਿਆ। ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹਰੀਸ਼ ਅਜੇ ਵੀ ਉੱਥੇ ਹੀ ਸੀ। ਡਿਗਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕੋਰਸ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਕੰਟੀਨ ਤੋਂ ਉਸਦਾ ਕਮਰਾ ਨੰਬਰ ਪਤਾ ਕੀਤਾ। ਮੈਂ ਜਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੜਕਾਇਆ।
"ਕਿਆ ਬਾਤ ਹੈ ਬਈ! ਕਮਾਲ ਹੋ ਗਈ।" ਹਰੀਸ਼ ਜੱਫੀ ਪਾ ਕੇ ਮਿਲਿਆ।
"ਹੁਣ ਤਾਂ ਬੜਾ ਸ਼ਾਂਤ ਵਾਤਾਵਰਣ ਏ", ਮੈਂ ਕਿਹਾ।
"ਹਰੀਸ਼ ਆਪਣੀ ਉਦੋਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਹੁਣ ਤੱਕ ਅਸਰ ਚੱਲਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਏ। ਗਾਰਗੀ ਵੈਸੇ ਲਿਖਾਰੀ ਮਾੜਾ ਨਹੀਂ। ਲਿਖਦਾ ਕਮਾਲ ਦਾ ਏ।"
"ਤੂੰ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਪੜ੍ਹਿਆ ਏ?"
"ਮੈਂ ਤਾਂ ਸ਼ੌਂਕ ਸ਼ੌਂਕ ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰਾ ਹੀ ਪੜ੍ਹ ਮਾਰਿਆ। ਮੈਂ ਇੱਕ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਲੈਕਚਰਾਰ ਹਾਂ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪੜਾਉਂਦੇ ਪੜਾਉਂਦੇ ਕਈ ਵਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਤੁਲਨਾ ਕਰ ਦਿਆ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਉਸ ਕਾਲਜ ਦੀ ਲਾਈਬਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਗਾਰਗੀ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਹਨ।"
"ਮਸਲਨ?"
" 'ਨਿੰਮ ਦੇ ਪੱਤੇ', 'ਕੌਡੀਆਂ ਵਾਲਾ ਸੱਪ', 'ਹੁਸੀਨ ਚਿਹਰੇ', 'ਪੱਤਣ ਦੀ ਬੇੜੀ' ਤੇ ਹੋਰ ਨਾਟਕ '--।"
"ਬਸ ਦੋਸਤ ਮੈਂ ਇੰਨੀ ਗੂੜ੍ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ। ਹਾਂ, ਦੂਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪੜ੍ਹੀ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ।" ਹਰੀਸ਼ ਬੋਲਿਆ।
"ਹਰੀਸ਼, ਗਾਰਗੀ ਦੇ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦੀ ਰੇਖਾ ਚਿੱਤਰ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣੇ ਹਨ। ਉਹ ਸੇਖੋਂ ਨੂੰ ਕਾਲਜ ਦਾ ਵਾਇਸ ਚਾਂਸਲਰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਅਜੀਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਕਾੜ੍ਹਨੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਸ਼ਿਵ ਬਟਾਲਵੀ ਨੂੰ ਕੌਡੀਆਂ ਵਾਲਾ ਸੱਪ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਬੜੇ ਸੋਹਣੇ ਤੇ ਸਰਲ ਹਨ। ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਦੇਖੀਂ।"
"ਜ਼ਰੂਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗਾ। ਮਿਲਦਾ ਰਿਹਾ ਕਰ।"
"ਮੈਂ ਦੋ ਕੁ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਫਿਰ ਚੱਕਰ ਮਾਰਾਂਗਾ। ਚੰਗਾ ਫਿਰ।"
"ਤੇਰਾ ਮੈਨੂੰ ਲੱਭਣ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ!"
ਫਿਰ ਮੈਂ ਉਸ ਤੋਂ ਛੁੱਟੀ ਲਈ ਤੇ ਆਪਣੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਚਲਾ ਗਿਆ।

ਹਰਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਤੇ ਆਗਿਆਕਾਰ ਸਿੰਘ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਸਾਢੂ ਸਾਢੂ ਸਨ। ਹਰਭਗਵਾਨ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ 1972 ਵਿੱਚ ਪਲਾਂਟ ਪੈਥੌਲੋਜੀ ਵਿੱਚ ਐਮ. ਐਸ. ਸੀ. ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਉੱਥੇ ਹੀ ਲੈਕਚਰਾਰ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ। ਆਗਿਆਕਾਰ ਸਿੰਘ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਐਮ ਏ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਸੀ ਤੇ ਲਾਗੇ ਦੇ ਇੱਕ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ  ਲੈਕਚਰਾਰ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੋਨੋਂ ਦੁਆਬੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੰਗੇ ਘਰ ਵਿਆਹੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਦੋਹਾਂ ਦੀਆਂ ਘਰਵਾਲੀਆਂ ਹਾਈ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਇੰਸ ਅਧਿਆਪਕਾਂਵਾਂ ਸਨ। 1973 ਦੇ ਕਰੀਬ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਦੀ ਵਾਈਟ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਪਾਲਿਸੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਤੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਬਾਕੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਇਧਰ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾੜਾ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਵਾਸ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਵੱਧ ਪ੍ਰਵਾਸ ਸਹੀ ਮਾਅਨਿਆਂ ਵਿੱਚ 1991 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। 1992 ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਕਾਫੀ ਲੋਕ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਸਨ। ਬਹੁਤੇ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਉਦੋਂ ਸ਼ਾਇਦ 126 ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਟ ਕੈਵੇਗਰੀ ਵਿੱਚ ਪੁਆਇੰਟ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਆਏ ਸਨ। ਹਰਭਗਵਾਨ ਵੀ ਇਸ ਸਾਲ ਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਸਿਡਨੀ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸੀ। ਆਗਿਆਕਾਰ ਨੇ ਕਦੋਂ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿਣਾ ਸੀ? ਆਫਟਰ ਆਲ ਉਹ ਹਰਭਗਵਾਨ ਦਾ ਸਾਢੂ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਅਰਜ਼ੀ ਪਾਈ ਉਹ ਵੀ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਸਿਡਨੀ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਸਾਢੂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਹੀ ਬੋਲਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਹਾਂ, ਭੈਣਾਂ ਇੱਕ ਦੂਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਅਕਸਰ ਮਿਲ ਲੈਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਓਪਰਾ ਮੇਲ ਮਿਲਾਪ ਸੀ। ਅੰਦਰਲੀ ਗੱਲ ਸਾਢੂ ਤਾਂ ਕਦੀ ਕਰਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਸਰਕਾਰ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਨੂੰ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਦੇ ਸਾਰ ਸੋਸ਼ਲ ਸਿਕਿਉਰਟੀ ਦੇ ਕੁਝ ਪੈਸੇ ਦੇ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਛੋਟੇ ਘਰ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਤੇ ਰੋਟੀ ਦਾ ਖਰਚਾ ਪੂਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਲੰਗਰ ਤਾਂ ਅਤੁੱਟ ਚੱਲਦਾ ਹੀ ਸੀ। ਦੋਹਾਂ ਸਾਢੂਆਂ ਤੇ ਭੈਣਾਂ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਨੌਕਰੀ ਲੈਣ ਲਈ ਹੱਥ ਪੈਰ ਮਾਰੇ ਪਰ ਚੱਜ ਨਾਲ ਗਲ ਨਾ ਬਣੀ। ਫਿਰ ਦੋਹਾਂ ਟੱਬਰਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਸਿਡਨੀ ਆਏ ਬਾਕੀ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਈ ਗ੍ਰਿਫਤ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਫਲ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੋੜਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਰਾਬਤਾ ਕਾਇਮ ਕਰਕੇ ਹਰਭਗਵਾਨ ਤਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਗ੍ਰਿਫਤ ਸ਼ਹਿਰ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤੇ ਆਗਿਆਕਾਰ ਵੂਲਗੂਲਗਾ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਪੰਜ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹਨਾਂ ਕੋਲ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਜੋਗੇ ਪੈਸੇ ਹੋਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ। ਫਿਰ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਸਿਡਨੀ ਵੱਲ ਨੂੰ ਆਉਣ ਲਈ ਅੰਗ ਫਰਕਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਹਰਭਗਵਾਨ ਨੇ ਰੇਲਵੇ ਵਿੱਚ ਸਟੇਸ਼ਨ ਅਟੈਂਡੈਂਟ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀ ਪਾਈ ਕੰਮ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਬਣ ਗਿਐ ਤੇ ਉਹ ਇਸ ਜਾਬ ਤੇ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਬੱਚੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰਾ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਗੱਡੀ ਸੋਹਣੀ ਰਿੜ੍ਹ ਪਈ। ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੀ ਆਰ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਫੀਸ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਆਗਿਆਕਾਰ ਤੇ ਉਸਦੀ ਘਰਵਾਲੀ ਨੂੰ ਹੱਥਾਂ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਪੈ ਗਈ। ਉਸਨੇ ਸਿਕਿਉਰਟੀ ਦਾ ਕੋਰਸ ਕੀਤਾ ਤੇ ਉਹ ਏਅਰਪੋਰਟ ਤੇ ਸਿਕਿਉਰਟੀ ਗਾਰਡ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਘਰਵਾਲੀ ਪਰਮਦੀਪ ਕੌਰ ਡਾਕਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਮੇਲ ਸੌਰਟਰ (mail sorter) ਲੱਗ ਗਈ। ਹਰਭਗਵਾਨ ਦੀ ਘਰਵਾਲੀ ਗੁਰਮੀਤ ਕੌਰ ਰੇਲਵੇ ਵਿੱਚ ਸਟੇਸ਼ਨ ਅਟੈਂਡੈਂਟ ਚੁਣੀ ਗਈ ਸੀ।
ਹੁਣ ਦੋਹਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦਾ ਰੋਜ਼ ਦਾ ਕੰਮ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਬਾਰੇ ਸੂਹਾਂ ਲੈਣਾ ਸੀ। ਦੌੜ ਇਹ ਲੱਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਅੱਗੇ ਕੌਣ ਨਿਕਲਦਾ ਏ। ਦੋਹਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਚਾਰ ਹੀ ਪਰੋਢ ਜੀਆਂ ਦਾ ਸਾਰਾ ਜ਼ੋਰ ਵਧੀਆ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਰੈਜ਼ੂਮੇ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਤੇ ਲੱਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹਨਾਂ ਜਾਬਾਂ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਲੈਣੀ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਦੂਜਾ ਕੰਮ ਸੀ। ਯੂਨਿਟਾਂ ਰੂਪੀ ਛੋਟੇ ਘਰ ਦੋਹਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੇ ਨੌਕਰੀਆਂ ਮਿਲਦੇ ਸਾਰ ਹੀ ਖਰੀਦ ਲਏ ਸਨ। ਪੇਅ ਸਲਿਪ ਭਾਵੇਂ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਹੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਕਰਜ਼ਾ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਜਾਦੂ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਏ। ਚੌਹਾਂ ਜੀਆਂ ਦਾ ਹੀ ਸ਼ਿਫਟ ਵਰਕ ਸੀ।  ਬੱਚੇ ਤਾਂ ਆਏ ਹੀ ਕੁਝ ਵੱਡੇ ਹੋ ਕੇ ਸਨ। ਉਹ ਖੁਦ ਹੀ ਤਿਆਰ ਹੋ ਕੇ ਸਕੂਲਾਂ ਨੂੰ ਚਲੇ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਚੋਣਵੇਂ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੀ ਉਮਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਲੰਘ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਵੈਸੇ ਵੀ ਜੇ ਲੋਕ ਲੇਟ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਇਥੋਂ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਵੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਲੱਗਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤੀ ਅਕਸਰ ਇਹੀ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬੱਚਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਿੱਥੇ ਵੱਧ ਬੋਲਦਾ ਏ। ਜਦ ਬੱਚੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ ਤਾਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਮਿਆਰ ਵੱਲ ਪੰਜਾਬੀ ਘੱਟ ਹੀ ਧਿਆਨ ਹੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ।ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਲਈ ਪਟਰ ਪਟਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲਣਾ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਟੈਂਡਰਡ ਹੈ। ਹਰਭਗਵਾਨ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਜਸਰਾਜ ਦਾ ਨਾਮ ਹੁਣ ਜੇਸਨ ਚਲਦਾ ਸੀ। ਕੁੜੀ ਜਸਕਿਰਨ ਕੌਰ ਦਾ ਗੋਰਿਆਂ ਜਿਹਾ ਨਾਮ ਜੈਸੀਕਾ ਚਲਦਾ ਸੀ। ਆਗਿਆਕਾਰ ਦੀ ਲੜਕੀ ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਦਾ ਛੋਟਾ ਨਾਮ ਕਾਇਲੀ ਤੇ ਮੁੰਡੇ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਦਾ ਛੋਟਾ ਨਾਮ ਹੈਰੀ ਚੱਲਦਾ ਸੀ।
ਆਗਿਆਕਾਰ ਦੀ ਹਰ ਸਮੇਂ ਇਹੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਰੇਲਵੇ ਦੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਅਟੈਂਡੈਂਟ ਦੀ ਜਾਬ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੇ। ਗਾਰਡ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣਾ ਅਜੇ ਦੂਰ ਦੀ ਗੱਲ ਲੱਗਦੀ ਸੀ। ਦੋ ਕੁ ਵਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਇਹ ਜਾਬ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ। ਹਰਭਗਵਾਨ ਉਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਗਾਰਡ ਦੀ ਜਾਬ ਦੀ ਦੋ ਕੁ ਵਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਆਖਰ ਉਹ ਬਣ ਗਿਆ। ਆਗਿਆਕਾਰ ਹੁਣ ਗਾਰਡ ਬਣਨ ਲਈ ਤਰਲੋ ਮੱਛੀ ਸੀ ਤੇ ਹਰਭਗਵਾਨ ਟਰੇਨ ਡਰਾਈਵਰ ਬਣਨ ਲਈ ਲੂਹਰੀਆਂ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਕਸ਼ਮਕਸ਼ ਦੋ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਚਲਦੀ ਰਹੀ। ਪਰਮਦੀਪ ਡਾਕਖਾਨੇ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾ ਕੇ ਰੇਲਵੇ ਵਿੱਚ ਸਟੇਸ਼ਨ ਅਟੈਂਡੈਂਟ ਬਣ ਕੇ ਓਵਰ ਟਾਈਮ ਲਗਾਉਣ ਨੂੰ ਝੂਰਦੀ ਸੀ ਤੇ ਗੁਰਮੀਤ ਤਾਂ ਹੁਣ ਤਕਰੀਬਨ ਟ੍ਰੇਨ ਗਾਰਡ ਬਣਨ ਹੀ ਵਾਲੀ ਸੀ।
ਉੱਧਰ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਖਿੱਚ ਹੈਚ. ਐਸ. ਸੀ. ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੀਖਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚੰਗੇ ਤੋਂ ਚੰਗੇ ਨੰਬਰ ਲੈਣ ਦੀ ਦੌੜ ਵੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਡਾਕਟਰੀ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵੱਲ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਓਨਾਂ ਮਜਬੂਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਹਰਭਗਵਾਨ ਦੀ ਲੜਕੀ ਫਾਰਮੇਸੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਲੜਕਾ ਅਜੇ ਹੈਚ. ਐਸ. ਸੀ. ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੀ। ਆਗਿਆਕਾਰ ਦਾ ਲੜਕਾ ਬਿਜਨਸ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਵੀ ਵੈਸਟਰਨ ਸਿਡਨੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ। ਉਸਨੂੰ ਹਰ ਵੇਲੇ ਇਹ ਤੌਖਲਾ ਸੀ ਕਿ ਹਰਭਗਵਾਨ ਦੀ ਕੁੜੀ ਫਾਰਮੇਸੀ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਗਈ। ਉਹ ਵੀ ਸਿਡਨੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ। ਸਿਡਨੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਚੰਗੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਤੇ ਵੈਸਟਰਨ ਸਿਡਨੀ ਕੁਝ ਮਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ। ਆਗਿਆਕਾਰ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੀ ਲੜਕੀ ਸਿਡਨੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਯੂ. ਟੀ. ਐਸ ਵਿੱਚ। ਹਰਭਗਵਾਨ ਵੀ ਹਰ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਲੜਕੇ ਲਈ ਯੂ. ਟੀ. ਐਸ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰਕੇ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਹੋ ਗਿਆ ਦੋਹਾਂ ਲਈ ਮਾੜਾ। ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਦੋਨੋਂ ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਵੈਸਟਰਨ ਸਿਡਨੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦਾਖਲਾ ਲੈਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਸਕੇ। ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੀ ਕੀ ਕੋਰਸ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਖੈਰ ਚਾਰੇ ਬੱਚੇ ਡਿਗਰੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਸੋਹਣੀਆਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਤੇ ਲੱਗ ਗਏ। ਜਸਰਾਜ ਉਰਫ ਜੇਸਨ ਨੇ ਇਟੈਲੀਅਨ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਕਾਇਲੀ ਇੱਕ ਗੋਰੇ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਲਈ ਜ਼ਿਦ ਕਰ ਗਈ। ਵਿਆਹਾਂ ਵਾਸਤੇ ਦੋਹਾਂ ਸਾਢੂਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਾਰ ਮੰਨਣੀ ਪਈ। ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਸੀ ਕਿ ਬੱਚੇ ਆਪਣੀ ਜਾਤ ਬਰਾਦਰੀ ਵਿੱਚ ਚੰਗੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਗੰਢਣ। ਪ੍ਰੰਤੂ ਇੱਥੇ ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਕਾਮਯਾਬ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ।
ਹੁਣ ਦੋਵਾਂ ਸਾਢੂਆਂ ਦੀਆਂ ਉਮਰਾਂ 70 ਦੇ ਕਰੀਬ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਜਾਬਾਂ ਚੋਂ ਦੋਨੋਂ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੀ ਨਾ ਹੋਣ। ਸੋਚੀ ਜਾਣ ਜਿਹੜਾ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋਊ ਉਹ ਹਾਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸਮਝਿਆ ਜਾਊ ਜਾਂ ਇਹ ਕਹੋ ਕਿ ਡਾਲਰਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਦੋਹਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਹਾਰੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਰੇ ਕੈਨੇਡਾ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੋਹਾਂ ਪਾਸ ਸੋਹਣੇ ਘਰ ਸਨ। ਹਰਭਗਵਾਨ ਪਾਸ 5 ਕਮਰਿਆਂ ਵਾਲਾ ਘਰ ਕੁਏਕਰਜ ਹਿੱਲ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਦੋ ਕੁ ਘਰ ਹੋਰ ਲੈ ਕੇ ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਵੀ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹ ਅਜੇ ਬੈਲਾ ਵਿਸਟਾ (Bella Vista) ਵੱਲ ਨੂੰ ਵਧਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਆਗਿਆਕਾਰ ਅਜੇ ਪਲੰਪਟਨ (Plumpton) ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਕਮਰਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਝੂਰਦਾ ਤਾਂ ਬੌਖਮ ਹਿਲ (Baulkham) ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਘਰ ਲੈਣ ਬਾਰੇ ਸੀ। ਪਰ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਰਿਹਾ। ਉਸ ਨੇ ਵੈਸੇ ਇੱਕ ਦੋ ਕਮਰਾ ਘਰ ਲੈ ਕੇ ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦੋਨੋਂ ਸਾਢੂਆਂ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਨਵਾਂ ਖਰੀਦਿਆ ਘਰ ਚਾਰ ਕੁ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੇਚ ਕੇ ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਨਫਾ ਕਮਾ ਕੇ ਅੱਗੇ ਹੋਰ ਇੱਕ ਘਰ ਲੈ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਉਹ ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਵੇਚ ਵੇਚ ਕੇ ਹਰ ਭਗਵਾਨ ਤਾਂ ਬੈਲਾ ਵਿਸਟਾ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਸ਼ਾਹੀ ਘਰ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਪ੍ਰੰਤੂ ਆਗਿਆਕਾਰ ਪਲੰਪਟਨ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਨਾ ਵਧ ਸਕਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੇਰਾ ਇਹਨਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਕਾਫੀ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਨਾਤਾ ਟੁੱਟਿਆ ਰਿਹਾ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਦੂਸਰੇ ਦੇਸ਼ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸਾਂ।
--------------------------------------------
ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਮੇਲੇ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਾਫੀ ਇਕੱਠ ਸੀ। ਮੈਂ ਵੀ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸਾਂ।
"ਅੰਕਲ ਜੀ, ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ!"
"ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ, ਬੇਟੇ! ਤੂੰ ਤਾਂ ਹਰਭਗਵਾਨ ਦਾ ਲੜਕਾ ਲੱਗਦਾ ਏਂ। ਕਾਫੀ ਵੱਡਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਵੱਧ ਧਿਆਨ ਲਗਾ ਕੇ ਪਛਾਣਿਆ ਏ ਤੈਨੂੰ।"
"ਅੰਕਲ, ਮੈਂ ਜਸਰਾਜ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਸਾਡੇ ਘਰ ਆਉਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਮੈਂ 12 ਕੁ ਸਾਲ ਦਾ ਸਾਂ।"
"ਹਾਂ, ਬੇਟੇ। ਮੰਮ ਡੈਡ ਦਾ ਕੀ ਹਾਲ ਏ?"
"ਅੰਕਲ ਡੈਡ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਮੰਮੀ ਜੀ ਠੀਕ ਹਨ।"
"ਸੱਚੀਂ?"
"ਜੀ ਹਾਂ, ਕਿਡਨੀਆਂ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ ਸਨ। ਸਾਲ ਕੁ ਡਾਇਲਾਈਸਸ ਤੇ ਰਹੇ ਤੇ ਫਿਰ ਪੂਰੇ ਹੋ ਗਏ। ਮਾਸੜ ਜੀ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਪੂਰੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।"
"ਬੇਟੇ, ਤੂੰ ਤਾਂ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਸੱਤ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ ਮੁੜਿਆ ਹਾਂ। ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਮੇਰੇ ਪਿੱਛੇ ਵਾਪਰ ਗਿਐ। ਬਹੁਤ ਮਾੜਾ ਹੋਇਆ। ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਮਸਾ 75 ਕੁ ਸਾਲ ਹੀ ਸੀ। ਤੇਰੇ ਮਾਸੜ ਨੂੰ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ?"
"ਮਾਸੜ ਤਾਂ 70 ਦਾ ਸੀ ਤੇ ਡੈਡ 72 ਦਾ। ਮਾਸੜ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪਿਆ ਸੀ।"
"ਤੁਹਾਡੇ ਪਿੰਡ ਵਾਲੇ ਬਜ਼ੁਰਗ?"
"ਬਾਬਾ ਜੀ ਅਜੇ ਵੀ ਠੀਕ ਹਨ। 91 ਸਾਲ ਦੇ ਹਨ। ਦਾਦੀ ਪੂਰੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।"
"ਕਦੀ ਮਿਲਣ ਵੀ ਗਏ ਹੋ?"
"ਛੇ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਗਏ ਸਾਂ।"
"ਤੁਸੀਂ ਜਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਮਾਸੜ ਦਾ ਟੱਬਰ ਵੀ?"
"ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਨਾਨਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਸੀ।"
"ਕਿਹਦਾ?"
"ਸਾਡੇ ਘਰ ਮਾਮੇ ਦੇ ਲੜਕੇ ਦਾ।"
"ਉੱਥੇ ਕਿਵੇਂ ਰਿਹਾ?"
"ਦਾਦਾ ਜੀ ਤਾਂ ਡੈਡੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲੱਗੇ ਫੁੱਟ ਫੁੱਟ ਕੇ ਰੋ ਪਏ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਸਭ ਤਾਂ ਠੀਕ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਰ ਡੈਡ ਤੇ ਮਾਸੜ ਉੱਥੇ ਵੀ ਚੰਗਾ ਜਲੂਸ ਕੱਢ ਕੇ ਆਏ ਸਨ। ਉਦੋਂ ਸਿਹਤ ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਠੀਕ ਸੀ।"
"ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ?"
"ਵਿਆਹ ਤੇ ਗਾਣੇ ਵਾਲੀ ਆਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਮਾਸੜ ਨੇ ਪੰਗਾ ਲੈ ਲਿਆ ਸਾਡੇ ਨਾਲ। ਦੋ ਕੁ ਵਾਰ 100 100 ਦੇ ਨੋਟ ਗਾਣੇ ਵਾਲੀ ਵੱਲ ਨੂੰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਡੈਡੀ ਨੇ ਜੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਪੰਜ-ਪੰਜ ਸੌ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਥੱਦੀ ਗਾਣੇ ਵਾਲੀ ਵੱਲ ਨੂੰ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀ। ਗਾਣੇ ਵਾਲੀ ਕਦੀ ਇੱਧਰ ਨੂੰ ਨੋਟ ਚੁੱਕਣ ਦੌੜੇ ਤੇ ਕਦੀ ਉੱਧਰ ਨੂੰ। ਪੀਤੀ ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਬਥੇਰੀ ਸੀ। ਡੈਡੀ ਤੋਂ ਕਹਿ ਹੋ ਗਿਆ 'ਨਿੱਤਰ ਉਏ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਭੂਤਨੀ ਦਿਆ।' ਮਾਸੜ ਡੈਡੀ ਵੱਲ ਨੂੰ ਵਧਿਆ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ। ਹੱਥੋ ਪਾਈ ਮਸਾਂ ਮਸਾਂ ਬਚੀ। ਮਾਮੇ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਭਿੰਦੇ ਨੇ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕੀਤਾ। ਪੰਡਾਲ ਵਿੱਚ ਦਬੀੜਾਂ ਲੱਗ ਗਈਆਂ। ਕੁਰਸੀਆਂ ਉਲਟ ਦੀਆਂ ਫਿਰਨ। ਗਲਾਸੀਆਂ ਤੇ ਸੋਢੇ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਕੀਚਰਾਂ ਕੀਚਰਾਂ ਹੋ ਗਈਆਂ।"
"ਫਿਰ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਮਾੜੀ ਹੋਈ ਬੇਟੇ। ਰੁੱਖੇ ਰੁੱਖੇ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ। ਪਰ ਕਦੀ ਹੱਥੋ ਪਾਈ ਤੱਕ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਹੁੰਚੀ। ਫਿਰ ਸਿਡਨੀ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਠੀਕ ਰਹੇ?"
"ਇੱਥੇ ਤਾਂ ਠੀਕ ਸਨ। ਜਦ ਬਿਮਾਰ ਹੋਏ ਉਦੋਂ ਵੀ ਟੱਬਰ ਘੱਟ ਹੀ ਮਿਲੇ। ਆਣਾ ਜਾਣਾ ਘੱਟ ਹੀ ਸੀ। ਨਾਲੇ ਮਾਸੜ ਤਾਂ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਂ, ਮੰਮੀ ਤੇ ਅਸੀਂ ਕਦੀ ਕਦੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਮਿਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਾਂ।"
"ਕ੍ਰੀਮੇਸ਼ਨ (Cremation) ਵੇਲੇ?"
"ਸਿੱਧੇ ਕ੍ਰੀਮੇਸ਼ਨ ਗਰਾਊਂਡ ਗਏ ਸਾਂ। ਘਰੇ ਨਹੀਂ ਗਏ। ਕ੍ਰੀਮੇਸ਼ਨ ਵੇਲੇ ਵੀ ਜਿੱਤ ਸਾਡੀ ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ।"
"ਦਾਗਾਂ ਵੇਲੇ ਜਿੱਤ? ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਮਤਲਬ?"
"ਸਾਡੀ ਤੇ ਮਾਸੜ ਜੀ ਦੀ ਤਕਰੀਬਨ 35 ਸਾਲ ਤੋਂ ਦੌੜ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਕਦੀ ਕਦੀ ਉਹ ਸਮਝਣ ਉਹ ਜਿੱਤ ਗਏ ਅਸੀਂ ਹਾਰ ਗਏ ਤੇ ਕਦੀ ਅਸੀਂ ਸਮਝੀਏ ਅਸੀਂ ਜਿੱਤ ਗਏ ਤੇ ਉਹ ਹਾਰ ਗਏ। ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਦੌੜਨ ਵੇਲੇ ਵੀ, ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੈਟ ਹੋਣ ਵੇਲੇ ਵੀ, ਗ੍ਰਿਫਤ ਤੋਂ ਸਿਡਨੀ ਵੱਲ ਨੂੰ ਦੌੜਨ ਵੇਲੇ ਵੀ, ਨੌਕਰੀਆਂ ਲੱਭਣ ਵੇਲੇ ਵੀ, ਘਰ ਖਰੀਦਣ ਵੇਲੇ ਵੀ, ਵੱਡੇ ਘਰ ਬਣਾਉਣ ਵੇਲੇ ਵੀ, ਮਾੜੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਚੰਗੇ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵੱਲ ਨੂੰ ਦੌੜਨ ਵੇਲੇ ਵੀ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵੇਲੇ ਵੀ, ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੈੱਟ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਵੀ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗੇੜੇ ਮਾਰਨ ਵੇਲੇ ਵੀ, ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਟੂਰ ਲਗਾਉਣ ਵੇਲੇ ਵੀ, ਕਾਰਾਂ ਖਰੀਦਣ ਵੇਲੇ ਵੀ, ਦੂਰ ਮੰਜਲੇ ਵਿਆਹਾਂ (destination weddings) ਦੀ ਰਿਸੈਪਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਵੀ ਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰੀ। ਜੇ ਉਹ ਜਸਲੀਨ ਦੀ destination wedding ਲਈ ਮਸਾਂ ਫਿਜ਼ੀ ਗਏ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਮੇਰੇ ਵਿਆਹ ਤੇ ਇਟਲੀ ਗਏ ਸਾਂ।"
"ਬੇਟੇ, ਬਾਕੀ ਤਾਂ ਸਭ ਠੀਕ ਏ। ਆਹ ਮੌਤ ਸਮੇਂ ਦਾਗ ਦੇਣ ਵੇਲੇ ਤੁਹਾਡੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਮਤਲਬ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ?"
"ਅੰਕਲ, ਤੁਸੀਂ ਦੱਸੋ ਅੱਜ ਕੱਲ ਕਿਹੜਾ ਪੰਜਾਬੀ ਟੁੱਟੇ ਜਿਹੇ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ਘਾਟ ਵਿੱਚ ਮੁਰਦੇ ਨੂੰ ਫੂਕਦਾ ਏ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਡੈਡ ਦੇ ਦਾਗ ਕੈਸਲਬਰੁਕ ਦੇ ਕ੍ਰੀਮੇਟੋਰੀਅਮ (crematorium) ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ। ਇਸ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ਘਾਟ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਬੰਦੇ ਦੀ ਭੁੱਖ ਲਹਿੰਦੀ ਏ। ਇਹ ਸਵਰਗਾਂ ਦਾ ਬਾਗ (Garden of Eden) ਲੱਗਦਾ ਏ। ਫੁੱਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਆਰੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਏ ਸਾਰਾ ਖੁੱਲਾ ਡੁੱਲਾ ਇਲਾਕਾ (No parking problem)। ਕਾਮੇ ਹਰ ਸਮੇਂ ਇਸ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨੂੰ ਚਾਰ ਚੰਨ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਡੈਡ ਦੇ ਦਾਗਾਂ ਦੀ ਲਾਈਵ ਸਟਰੀਮਿੰਗ ਵੀ ਚੱਲੀ ਸੀ। ਵੀਡੀਓ ਵਾਲੇ ਚੰਗੇ ਪੈਸੇ ਲੈ ਗਏ ਸਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮਾਸੜ ਦਾ ਸੁਣ ਲਓ। ਦਾਗ ਪਲੰਪਟਨ (Plumpton) ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਕਿਤੇ ਟੁੱਟੇ ਜਿਹੇ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ਘਾਟ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ। ਕਹਿੰਦੇ ਕ੍ਰੀਮੇਟੋਰੀਅਮ ਵੀ ਪੁਰਾਣਾ ਜਿਹਾ ਸੀ। ਬੈਠਣ ਲਈ ਹਾਲ ਵੀ ਘਟੀਆ ਜਿਹਾ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਸਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਲਾਈਵ ਸਟਰੀਮਿੰਗ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾ ਹੋਈ। ਉਦਾਂ ਦੇ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ਤੋਂ ਤਾਂ ਬੰਦਾ ਨਰਕਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਜਾਊ, ਅੰਕਲ ਜੀ। ਅਸੀਂ ਡੈਡ ਦਾ ਘਰ ਠਾਠ ਨਾਲ ਭੋਗ ਪਾਇਆ। ਮਾਸੜ ਦਾ ਕੰਮ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹੀ ਨਿਬੇੜ ਆਏ। ਆਖਰਕਾਰ ਵੀ ਸਾਡੀ ਹੀ ਜਿੱਤ ਹੋਈ।ਸਾਡੇ ਘਰ ਇਸ ਜਿੱਤ ਦੀਆਂ ਅਕਸਰ ਗੱਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।"
ਮੈਂ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਆਖਰੀ ਜਿੱਤ ਵਾਲਾ ਵਿਚਾਰ ਸੁਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਸਾਡੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਸਾਢੂ ਜਿਹੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਕਈ ਐਸੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਕਦਮ ਕਦਮ ਤੇ ਜਿੱਤ ਹਾਰ ਤਲਾਸ਼ ਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਵਾਹਿਗੁਰੂ! ਵਾਹਿਗੁਰੂ!! ਟੇਢੀ ਲੱਕੜੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਅੱਗ ਹੀ ਸਿੱਧਾ ਕਰਦੀ ਏ!!

(ਪਾਤਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਹਾਣੀ)
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਚਲ ਰਹੇ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਅਸਫਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਵਿਚੋਲਗਿਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨੰਬਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈਸਾਰਾ ਜ਼ੋਰ ਲਗਾਇਆ। ਕੁਝ ਹੋਰ ਸਰਕਾਰੀ ਵਿਅਕਤੀ ਵੀ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਸਾਨਾ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਕਿਸਾਨ ਇੰਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਰਪੱਖ ਰਹੇ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿਆਸੀ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਘਾਹ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕੌਲੀ ਚੱਟ ਕਹਿ ਕੇ ਦਿਰਕਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੌਲੀ ਚੱਟਾਂ ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਇੱਕ ਕਾਲਜ ਦਾ ਕੌਲੀ ਚੱਟ ਯਾਦ ਆ ਗਿਆ।
ਨਾਮ ਸੀ ਉਸਦਾ ਕਸ਼ਮੀਰਾ ਸਿੰਘ ਮਾਨ (ਜਾਅਲੀ ਨਾਮ) ਪਰ ਬਹੁਤੇ ਬੰਦੇ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦੀ ਪਿੱਠ ਪਿੱਛੇ ਬੇਈਮਾਨ ਸਾਹਿਬ ਹੀ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਜੇ ਉਸਨੂੰ '(ਬੇਈ)ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ' ਲਿਖ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਵੱਧ ਢੁੱਕਵਾਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਇੰਜ ਲਿਖਣ ਨਾਲ਼ ਉਸਦੇ ਉਸਨੂੰ ਚਾਹੁਣ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਨਾ ਚਾਹੁਣ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਤਸੱਲੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਚਾਹੁਣ ਵਾਲ਼ੇ ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ ਕਹੀ ਜਾਣ ਤੇ ਨਾ ਚਾਹੁਣ ਵਾਲ਼ੇ ਬੇਈਮਾਨ ਸਾਹਿਬ। ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ ਸਰਦਾਰ ਸਨ ਪਰ ਉਹ ਸਿੱਖੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਓਨੇ ਪੱਕੇ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਹ ਘੁੰਮਚੱਕਰ ਸਨ। ਜਿੱਥੋਂ ਕੋਈ ਕੰਮ ਹੋ ਜਾਵੇ ਉੱਥੇ ਦੇ ਹੀ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਡੇਰੇ ਦੇ ਸਾਧ ਨੂੰ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਸਿਫਾਰਿਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ "ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਨਾਮ ਸਾਧ ਤੋਂ ਦੁਆ ਲਓ। ਕਾਲਜ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਪੈਸੇ ਦੇ ਜਾਊ। ਗੱਲ ਮੈਂ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ। ਮੇਰੀ ਉਹਦੇ ਤੱਕ ਚੰਗੀ ਪਹੁੰਚ ਏ।" ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਨਾ ਮੰਨਿਆ। ਉਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਕਿ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਡੇਰੇ ਦਾ ਸਾਧ ਸੱਦਿਆ ਜਾਵੇ।
ਪੇਸ਼ੇ ਵਜੋਂ ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਅਕਾਉਂਟਸ ਕਲਰਕ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦੋ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲਾਂ ਨਾਲ਼ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਿਸੀਪਲ ਨਾਲ਼ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਬਣਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਜਦ ਦੂਜਾ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਹ ਛੇ ਕੁ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ,"ਮਾਨ ਚੋਰ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਨਾਲ਼ ਚੋਰ ਏ ਤੇ ਸਾਧ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਨਾਲ਼ ਸਾਧ!" ਦੂਜਾ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਚਿੱਟੀ ਚਾਦਰ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ ਤੇ ਤੇ ਉਹ ਚਿੱਟੀ ਲੈ ਕੇ ਹੀ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਵੇਲੇ ਕਾਲਜ ਦੀਆਂ ਕਈ ਚੀਜਾਂ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦੇ ਘਰੋਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਸਨ। ਕਾਲਜ ਲਈ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਟੀ.ਵੀ ਸੈੱਟ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦੇ ਘਰੋਂ ਮਿਲਿਆ। ਕਾਲਜ ਲਈ ਖਰੀਦੇ ਗਏ ਦਸ ਕੰਪਿਊਟਰ ਸੈੱਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦੇ ਘਰੋਂ ਮਿਲਿਆ ਤੇ ਦੂਜਾ ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਘਰੋਂ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ ਅਕਾਊਂਟੈਂਟ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਵੇਂ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਵੈਸੇ ਉਹ ਅਕਾਊਂਟਸ ਕਲਰਕ ਸਨ। ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਕੀ ਸੀ। ਪਿਛਲੇ ਕਾਫੀ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਉਹ ਚੱਲਦੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਪੱਕੇ ਉਹ ਹੋ ਹੀ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ੳਹਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਖਾਸੀਅਤ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਤਨਖਾਹ ਦੇਣ ਵੇਲੇ ਉਹ ਬੜਾ ਤੰਗ ਕਰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਜਾਣ ਬੁੱਝ ਕੇ ਚੈੱਕ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਕਰੀ ਜਾਣਗੇ। ਜਾਣ ਬੁੱਝ ਕੇ ਯੂਟੀਲਾਈਜੇਸ਼ਨ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ (Utilization Certificate) ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਕਰੀ ਜਾਣਗੇ।ਇਸਦੇ  ਅਧਾਰ ਤੇ ਯੂ.ਜੀ.ਸੀ. ਤੋਂ ਗ੍ਰਾਂਟ ਮਿਲਣੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਜਦ ਚੈੱਕ ਬਣ ਗਏ ਫਿਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਦੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰਵਾਉਣ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਕਰੀ ਜਾਣਗੇ। ਕਹਿਣਗੇ, "ਅੱਜ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਾਹਿਬ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਗਏ ਹਨ, ਅੱਜ ਉਹ ਐਮ.ਐਲ.ਏ. ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਰੂਫ ਹਨ, ਅੱਜ ਉਹ ਬਿਮਾਰ ਹਨ ਵਗੈਰਾ ਵਗੈਰਾ।" ਜਦ ਚੈੱਕ ਤਿਆਰ ਹੋ ਵੀ ਜਾਣ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪ ਇੱਕ ਦੋ ਦਿਨ ਲਈ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਛੁੱਟੀ ਕਰ ਲੈਣਗੇ ਜਾਂ ਡਿਊਟੀ ਪਾ ਕੇ ਕਾਲਜ ਦੇ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਚਲੇ ਜਾਣਗੇ। ਮਕਸਦ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਤੰਗ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਜੇ ਕੋਈ ਜਾ ਕੇ ਪੁੱਛ ਲਵੇ ਕਿ ਤਨਖਾਹ ਕਦੋਂ ਮਿਲ ਰਹੀ ਏ ਤਾਂ ਕਹਿਣਗੇ---- 'ਅਜੇ ਕਿੱਥੇ ਜੀ? ਅਜੇ ਤਾਂ ਕਾਗਜ ਪੱਤਰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਰਹੇ ਨੇ। ਅਜੇ ਇੰਤਜਾਰ ਕਰੋ।' ਬਸ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਆਦਤ ਸੀ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਕੇ ਵਿੱਚੋਂ ਮਜਾ (malicious pleasure) ਲੈਣਾ। ਬੱਕਰੀ ਨੇ ਦੁੱਧ ਦੇਣਾ ਪਰ ਦੇਣਾ ਮੀਕਣਾਂ ਪਾ ਕੇ।
ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਲੜਕਾ ਵੀ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ। ਬੀ.ਏ. ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ ਉਹ ਬੜੀ ਜਲਦੀ ਪਾਸ ਕਰ ਗਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸੀ। ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਪਰਚੇ ਦਿੰਦੇ ਨੂੰ ਮੌਜਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਰਹੀਆਂ। ਕਈ ਸਵਾਲ ਬਾਹਰੋਂ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਹੱਲ ਹੋ ਕੇ ਅੰਦਰ ਚਲੇ ਗਏ। ਜਦ ਲੜਕਾ ਬੀ.ਏ. ਭਾਗ ਦੂਜਾ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਤੇ ਦੂਜਾ ਆ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਨੇ ਆ ਕੇ ਪੂਰੀ ਸਖਤੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬਥੇਰੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਕਿ ਲੜਕੇ ਦੀ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਵਾ ਲਈ ਜਾਵੇ ਪਰ ਗੱਲ ਬਣਦੀ ਨਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਪਰਚੇ ਲੈਣ ਲਈ ਸੁਪਡੈਂਟ ਵੀ ਸਖਤ ਆ ਗਿਆ। ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਕੇਂਦਰ ਤੇ ਠੀਕਰੀ ਪਹਿਰਾ ਲਗ ਗਿਐ। ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਲੜਕਾ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਗਿਐ। ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਕੈਨੇਡਾ ਭੇਜਣ ਲਈ ਕੋਈ ਲੜਕੀ ਲੱਭੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਆਉਣ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਲੜਕੀ ਲੱਭ ਆਈ। ਝੱਟ ਮੰਗਣੀ ਕਰਕੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਬਾਹਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਜੇ ਲੜਕਾ ਬਾਹਰ ਨਾ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਮੁੰਡਾ ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਸਿਰਦਰਦੀ ਬਣ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਮਾਨ ਆਪ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਕਰਮਚਾਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾ ਸਕਿਆ। ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਚਰਚੇ ਹੋਣੋ ਬਚ ਗਏ। ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ। ਬਸ ਇਹੀ ਚਰਚਾ ਸੀ ਕਿ ਲੜਕਾ ਕੈਨੇਡਾ ਚਲਾ ਗਿਐ। ਕੈਨੇਡਾ ਮੂਹਰੇ ਵੈਸੇ ਵੀ ਪਾਸ ਫੇਲ੍ਹ ਦਾ ਕੋਈ ਮਾਇਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਏ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਕੈਨੇਡਾ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਪੀ. ਐੱਚ. ਡੀ. ਕਰ ਲੈਣ ਨਾਲ਼ੋਂ ਵੀ ਉਪਰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਏ।
ਕਾਲਜ ਦੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਲੜਾਈ ਵੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ ਇਸ ਲੜਾਈ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਐੱਸ. ਐੱਚ. ਓ. ਸਾਹਿਬ ਮਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਵਾਕਿਫ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਇਮਤਿਹਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਥੋੜ੍ਹੀ ਬਹੁਤੀ ਪੁਲਿਸ ਵੀ ਡਿਊਟੀ ਦੇਣ ਆਉਂਦੀ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਥਾਣੇ ਨਾਲ਼ ਮਾੜਾ ਮੋਟਾ ਤਾਲਮੇਲ ਵੀ ਬਣਿਆ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਦਫਤਰ ਸੁਪਰਡੰਟ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕੰਮਾ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਹੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਮਾਨ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਕੰਮਾ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲੈਂਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਪਰਚਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਵਾਰ ਮਾਨ ਨੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਲਈ ਵੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਉਹ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਘਰਵਾਲ਼ੀ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਨਿੱਜੀ ਸਕੂਲ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਘਰ ਵੀ ਸਕੂਲ ਦੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਦਿਨ ਪਹਿਲੀ ਅਪ੍ਰੈਲ ਸੀ। ਉਹ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਛੁੱਟੀ ਤੇ ਸੀ। ਜਦ ਸਵੇਰ ਦੇ ਸਾਢੇ ਕੁ ਨੌ ਵੱਜੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਕੂਲ ਮੂਹਰੇ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਇੱਕ ਜੀਪ ਆ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋਈ। ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਆਪ ਘਰ ਸੀ ਤੇ ਉਸਦੀ ਘਰਵਾਲੀ ਸਕੂਲ ਦੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀ ਸੀ। ਐੱਸ. ਐੱਚ. ਓ. ਸਾਹਿਬ ਗੇਟ ਤੇ ਆ ਕੇ ਚਾਰ ਕੁ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਅੰਦਰ ਦਾਖਲ ਹੋਏ। ਕਲਾਸ ਰੂਮਾਂ ਮੂਹਰੇ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਅਧਿਆਪਕਾਵਾਂ ਹੈਰਾਨ ਸਨ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਸਕੂਲ ਕਿਓਂ ਆਈ ਸੀ। ਉਹ ਸੋਚ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਮੈਡਮ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦੇ ਘਰਵਾਲੇ ਨੇ ਕੋਈ ਕੁਤਾਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਬੁਲਾਉਣ ਤੇ ਘਰਵਾਲ਼ਾ ਦਫਤਰ 'ਚ ਆ ਗਿਆ। ਜਦ ਉਸਨੇ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ਼ ਆਏ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਐੱਸ. ਐੱਚ. ਓ. ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਫਤਿਹ ਬੁਲਾਈ ਤੇ ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, "ਕਿਵੇਂ ਆਉਣਾ ਹੋਇਆ, ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ?"
"ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ, ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਮਿਲ਼ ਆਈਏ।" ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ।
"ਪਹਿਲੀ ਅਪ੍ਰੈਲ ਏ। ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਅਪ੍ਰੈਲ ਫੂਲ ਬਣਾਉਣ ਆਏ ਹੋ। ਫਿਰ ਵੀ ਆਦਰ ਨਾਲ਼ ਪੁੱਛਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕੀ ਸੇਵਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ?"
"ਸਾਹਿਬ ਜੀ, ਪਹਿਲੀ ਅਪ੍ਰੈਲ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਤਾਂ ਪਹਿਲੀ ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਪਰਚੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਤੁਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਬਦਸ਼ਗਨਾ ਸਮਝਦੇ ਹੋ।"
ਸੇਵਾਦਾਰਨੀ ਚਾਹ ਲੈਣ ਚਲੀ ਗਈ।
"ਫਿਰ ਵੀ ਦੱਸੋ ਤਾਂ ਸਹੀ, ਕੀ ਖਿਦਮਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ?"
"ਸੇਵਾ ਵੀ ਦੱਸ ਦਿਆਂਗੇ। ਬਹੁਤਾ ਸੋਚਾਂ 'ਚ ਨਾ ਪਓ।"
"ਅੱਜ ਤਾਂ ਐੱਸ. ਐੱਚ. ਓ. ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਾ ਤੇ। ਸੁੱਖ ਤਾਂ ਹੈ?"
"ਸਭ ਸੁੱਖ ਏ। ਬਸ ਤੁਸੀਂ ਸਾਡਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਏ।"
"ਫਰਮਾਓ।"
"ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਲੜਕੀ ਡੀ.ਏ.ਵੀ. ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਬੀ. ਏ. ਆਖਰੀ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀ ਕੰਪਾਰਟਮੈਂਟ ਦਾ ਪਰਚਾ ਦੇ ਰਹੀ ਏ। ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੱਤਰ ਆਊਟ ਕਰਵਾ ਕੇ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਸਾਨੂੰ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾ ਦੇ ਉੱਤਰ ਅੱਧੇ ਕੁ ਘੰਟੇ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਕਰ ਦਿਓ। ਬਸ ਤੁਸੀਂ ਡਟ ਜਾਓ। ਅਸੀਂ ਜਦ ਤੱਕ ਬੈਠੇ ਹਾਂ ਨਾਲੇ ਚਾਹ ਪੀ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ।"
ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਐਸੇ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਫਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਗੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕੰਮ ਸੀ ਪਰ ਮਾਨ ਨੇ ਹਾਲਾਤ ਐਸੇ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ ਕਿ ਇਹ ਕੰਮ ਉਹਨੂੰ ਕਰਨਾ ਹੀ ਪਿਆ। ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਨੇ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜੀ ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਇਹ ਸਵਾਲ ਹੱਲ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਇੰਨੇ ਚਿਰ ਵਿੱਚ ਮਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨਹੀਂ, ਬੇਈਮਾਨ ਸਾਹਿਬ, ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਚਾਹ ਪੀ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਉਹ ਪੁਲਿਸ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਡੀ. ਏ. ਵੀ. ਕਾਲਜ ਵਲ ਚਲੇ ਗਏ।
ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋ ਕੇ ਮਾਨ ਕੈਨੇਡਾ ਆਪਣੇ ਲੜਕੇ ਪਾਸ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਉਦੋਂ ਕੁ ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ ਦਾ ਸ਼ੋਅ ਸੀ। ਸ਼ੋਅ ਵਾਲਾ ਦਿਨ ਮਾਨ ਲਈ ਉਸਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ੀ ਵਾਲ਼ਾ ਤੇ ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਦਾਸੀ ਵਾਲਾ ਦਿਨ ਹੋ ਨਿੱਬੜਿਆ। ਖੁਸ਼ੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦਾ ਗੋਤੀ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਕਲਾਕਾਰ ਸੀ। ਲੋਕ ਵਹੀਰਾਂ ਘੱਤ ਕੇ ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ ਦੇ ਸ਼ੋਅ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਦਾਸੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਹੋ ਗਈ ਕਿ ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ ਦੇ ਸ਼ੋਅ ਦੌਰਾਨ ਉਦੋਂ ਸ਼ੋਰ ਮਚ ਗਿਆ ਜਦ ਉਹਨੇ ਭਾਰਤ ਵਾਸਤੇ 'ਇੱਕ ਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ' ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਉਲਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੇ ਉਹਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਗਦਾਰ ਕਹਿ ਕੇ ਭੰਡ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ ਨੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਕਿਸੇ ਵਾਸਤੇ ਚੰਦ ਐਸੇ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤ ਦਿੱਤੇ ਜਿਹੜੇ ਇੱਕ ਗੰਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ (expletive) ਸਨ।ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਉਹ ਸ਼ਾਖ ਕਾਇਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ ਜਿਹੜੀ ਉਸਦੀ ਪਿਛਲੇ ਤਿੰਨ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਕਾਇਮ ਸੀ। ਸਾਡਾ ਮਾਨ ਵੀ ਸ਼ੋਅ ਵਿੱਚ ਮਚੇ ਹੱਲੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਉਦਾਸ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਮਾਨ ਦੇ ਤਿੰਨ ਕੁ ਸਾਲ ਠੀਕ ਬੀਤੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੀ ਘਰਵਾਲ਼ੀ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਸੀ। ਕੁਝ ਪੈਸੇ ਵੀ ਉਸ ਪਾਸ ਸਨ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਫੰਡ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ ਸਨ। ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਨਸ਼ਨ ਦਾ ਪ੍ਰਾਵਧਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਫੰਡ ਦੇ ਪੈਸੇ ਜਦ ਡਾਲਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋਏ ਤਾਂ ਇਹ ਬਹੁਤ ਘਟ ਗਏ। ਲੜਕਾ ਉਸਨੂੰ ਖਰਚ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਹੁਰਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਥੱਲੇ ਜਿਆਦਾ ਸੀ ਤੇ ਆਪਣੀ ਘਰਵਾਲ਼ੀ ਦੀ ਵੱਧ ਸੁਣਦਾ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਮਾਨ ਨੂੰ ਅਜੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਮਿਲਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣੀਆਂ ਸਨ। ਲੜਕਾ ਮਾ ਪਿਓ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ਼ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਮਾਨ ਤੇ ਉਸਦੀ ਘਰਵਾਲ਼ੀ ਇੱਕ ਬੇਸਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਅੱਡ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਮਾਨ ਨੂੰ ਸਿਆਣੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਰਕਾਰੀ ਭੱਤੇ ਤੋਂ ਵਾਂਝਾ ਸੀ। ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਉਸਦੀ ਘਰਵਾਲ਼ੀ ਪੂਰੀ ਹੋ ਗਈ। ਹੁਣ ਮਾਨ ਇਕੱਲਾ ਰਹਿ ਗਿਆ।
ਤੁਸੀਂ ਸੋਚੋ ਇੱਕ ਇਕੱਲਾ ਬੁੱਢਾ ਬੰਦਾ ਬੇਸਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਰਹੇ, ਉਹਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਕੋਈ ਪੈਸਾ ਮਿਲੇ ਨਾ ਤੇ ਉਸਦਾ ਆਪਣਾ ਮੁੰਡਾ ਉਸਦੀ ਬਾਤ ਨਾ ਪੁੱਛੇ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਕੀ ਹਾਲ਼ ਹੋਵੇਗਾ? ਆਪਣੀ ਮਾੜੀ ਸੋਚ ਦਾ ਖਾਮਿਆਜਾ ਮਾਨ ਨੇ ਇਸ ਮਨੁੱਖੀ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਹੀ ਭੁਗਤ ਲਿਆ!!

Prof. Pratap Singh, a septuagenarian, was now settled in Chandigarh. He had done his post-graduation in English from a University of Punjab in 1974. His son Sumit has just completed his B.Tech from a reputed Institute of Mohali. Today was the day of convocation in the institute of Sumit and he had brought home three prizes by standing first in two individual subjects and also standing first in aggregate in his class. Both the son and the father were overjoyed and the other family members were also sharing the joy with gusto. After the celebrations both the son and the father embarked upon traversing the past. Actually, it so happened that Sumit could not refrain from putting some questions to his father.
"Dad, when had you done your graduation?"
"You mean, year?"
"Yes."
"In 1972"
"Where are your prizes? I had heard you many times talking loud and boistrous about your distinct academic career."
"My dear son, do you think I have been vainglorious and pompous about my career?"
"No, no dad but I never saw any prizes or mementoes in the house---the ones which you might have won at the prize distribution functions and convocations. After all, as per your loud admonishment, you had completed your graduation and post-graduation with flying colours. The Institutions do bestow awards upon the distinct and brilliant students. Some colleges give away the books, some give the mementoes. Then these mementoes and trophies stay in the house as decoration and memorial pieces for a long time. When I visit my friends, I see such trophies in plenty as their dads and elder brothers had won them through their distinction in different fields. These mementoes act as a source of inspiration to their siblings. Dad, I never saw anything here which could corroborate your academic brilliance. I have seen some parents expecting extraordinary achievements from their progeny, through they themselves were mediocre during the formative period of their age."
"Sumit, during my graduation I stood first subjective wise and in aggregate in my class all through these three years. If you are really eager to know, then listen my story carefully."
"Okay, dad."
"The schools in our times were only government schools. There were no model schools in rural areas. The government schools hardly held any prize distribution functions. The college I joined for my graduation had started in 1969 --- the year of the 500th birth anniversary of Shri Guru Nanak Dev Ji. It was a purely private college in the first two years. Then it got affiliation with the university. The classes in the beginning were only two -- Pre-University class and B. A. part 1 class. I had done my schooling with a distinction in the university (there was no education board at the time). Matriculation was also done from the university. When I joined the college, I worked so hard that the principal of this college (our English teacher too) awarded me 90% marks in English in the September home test. When the answer books were distributed in the first period, I was by chance absent due to heavy rains. The pathway to my village was water water everywhere. However, I did reach the college till noon and did attend the 2nd period, that too was English grammar period. When I reached the class, the principal gave my answer book to me and also spoke emphatically about my brilliance for five minutes in the class. He appreciated and acclaimed my score that was 90%. Meanwhile, I thumbed through my answer book and had a thorough look at the error or mistake, if any. Then i counted the marks question wise, recounted them and came to the conclusion that the score was actually 84 marks. When i was sure about my counting, then I called the principal sir and told him that the total was wrong and that inadvertence needed to be looked into. Principal sir took the sheet from me and counted the marks carefully. I was correct and principal sir then spoke a couple of minutes about my honesty. After that I became a hero in that small college of two classes. I may tell you one more instance. We had read in the 'Paradise lost' of Milton: better to reign in hell than to serve in Heaven. Having been declared a hero in a small college is better than having been a back bencher and laggard in a big college. I got so much inspiration and eulogy from my first position in a class of 80 students that I did not lag behind up to B. A. final year. Another feather to the cap proved. B.A. Hons. in English. The principal wanted to win laurels in the area by introducing Hons. English class in a college that consisted of only four class rooms, one small library and one small principal’s office and dilappidated toilets. Taking advantages of the situation he lauded my brilliance and started the Hons. class. Three more students --- one female and two mediocre male ones --- also joined this class. In this tiny college the politics had not yet entered at that time. The high voltage academic environs worked wonders. During the first year of Hons. I got 66% marks and stood second in the university. One who stood first was a guy from Jat college Hissar."
"Dad, what Hissar? Please come back to Punjab. You have gone into Haryana. This way, you cannot prove that you were a real hero like me," Sumit tried to joke away the serious situation.
"My dear son, Do not be over clever. I know, Hissar is Haryana. You were born to me. I was not born to you. At that time the university used to engulf almost all the colleges of Haryana. Haryana had just came into existence in 1966 and the state was still planning to start universities."
"Oh, I see. Dad, you are correct. What next?"
"The second year of honours class also proved almost similar for me. This time I scored 65%. The college received the merit list and I was second in the whole University in B. A. Hons. in English and pass course English."
"Where are the prizes? I never saw any prize in this house."
"Sumit, you people have not seen the days which we have seen. I was subject wise first in all the three classes of B. A. and I stood second in the whole university in Hons. Eng. You will be surprised to know that the poor college which came into existence with the donations of the local area people did not hold any convocation during the first five years. Not even college magazine was brought out during the first three years. Yes, my name did appear on the Honour Board of the college due to my distinction in Honours and that is still there. Go to my college and have a look at it. My name is at No 1. I on the Honour Board. So far as the prizes and mementoes are concerned. I am unsung and unhonoured hero. Otherwise, I had won so many prizes that I could easily overshadow what you are doing now. Don't feel conceited and pompous. Keep on working hand."
"Sorry dad. But what about your post-graduation? They say you had good score in M. A. too."
"Listen, boy. Same thing happened with my post-graduation. The university that I joined for my M. A. came into existence in 1972. During the first two years the university had thin number of students. In M. A. first year we were only 40 students and in M. A. final we were hardly 30 students. Very few people opted to do M. A. in English at that time in the rural areas. Chandigarh did have good number of students. I again had a very good score in M. A. I stood first in poetry and novel too. But the university started holding convocation in 1975. During the first 3 years the certificates were delivered to the students without any convocation. My dear son, the rural Punjab was very poor many years even after independence. The educational institutions took time for becoming prosperous. I remained an unsung hero during my graduation and post-graduation. We were still far better. You can imagine the fate of the people who could not even get a chance to show their talent. They died illiterate, unsung and unhonoured. I have been teaching Thomas Gray's ‘Elegy’ all through my teaching career. The poem is really wonderful. It states:
Full many a gem of purest ray serene,
 the dark unfathom'd caves of ocean bear:
Full many a flower is born to blush unseen,
and waste its sweetness on the desert air.
Sumit, you were born, in a way, with a silver spoon in your mouth. You have not seen the hard times. You had motorbike with you since the days of your schooling. We did not even have a bicycle with us. The rural roads were not metalled at all. They were dusty, bumpy and muddy. I am happy that you have won some prizes. But never underestimate and degrade the old people. Your grandparents were totally illiterate. They had lost everything during the partition. Imagine their life. The second generation we did best in our own way. Now you are doing your best. Life goes like this."
"You are correct, dad. Your lengthy and inquisitive sermonisation has opened my eyes. You are really great, dad. You reached the pinnacle without any facilities. We did it by enjoying all facilities. You are really great, dad. You were the victim of circumstances. You are not unsung at all. Being prey to environments does not mean having been unsung and unhonoured. Your testimonials speak volumes of your brilliance. Salute to your brilliance, dad.”
Then both the father and the son seemed quite serene and stolid.

ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਲਜ ਕੰਧਾਲਾ ਪੋਠੋਹਾਰੀਆਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਪੱਚੀਵੀਂ ਵਰੇਗੰਡ  ਮੌਕੇ 1972 ਵਿੱਚ ਖੁੱਲਿਆ ਸੀ। ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਕਾਲਜ ਸੀ ਤੇ ਸਟਾਫ ਮੈਂਬਰ ਸਿਰਫ 12 ਕੁ। ਮਜਮੂਨ ਵੀ ਸਿਰਫ ਆਰਟਸ ਦੇ ਜਿਵੇਂ ਅੰਗਰੇਜੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਰਾਜਨਿਤੀ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ, ਅਰਥ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ, ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਹਿੰਦੀ। ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਸਥਾਨਕ ਸੀ। ਨਿਯੁਕਤੀਆਂ ਸ਼ਿਫਾਰਸ਼ ਨਾਲ ਹੋਈਆਂ ਕਿਉਂਕਿ ਕਾਲਜ ਅਜੇ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀ ਸੀ। ਵੈਸੇ ਵੀ ਉਦੋਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਸਖਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਅਰਥ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਬਜਾਜ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਕੁਨੈਕਸ਼ਨ ਵੱਟੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੋਧ ਮਹਾਜਨ ਕੰਧਾਲਾ  ਪੋਠੋਹਾਰੀਆਂ ਦੇ ਬਿਜਲੀ ਘਰ ਵਿੱਚ ਐਸ. ਡੀ. ਓ ਸੀ। ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਕੁਨੈਕਸ਼ਨ ਦੀ ਸਖਤ ਜਰੂਰਤ ਸੀ। ਭਰ ਗਰਮੀ ਦਾ ਮੌਸਮ ਸੀ । ਅਗਸਤ ਵਿੱਚ ਜਮਾਤਾ ਸ਼ੂਰੂ ਹੋਈਆਂ। ਦਾਖਲੇ ਤਾਂ ਜੁਲਾਈ ਵਿੱਚ ਔਖੇ ਸੌਖੇ ਬਿਨਾ਼ ਬਿਜਲੀ ਤੋਂ ਕਰ ਲਏ। ਜਮਾਤਾ ਬਿਜਲੀ ਤੋਂ ਵਗੈਰ ਲਗਾਉਣੀਆ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸਨ। ਮਹਾਜਨ ਨੂੰ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਨੇਜਰ ਨੇ ਕਨੈਕਸ਼ਨ ਲਈ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, "ਜੇ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਕੁਨੈਕਸ਼ਨ ਤੁਰੰਤ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਬੰਦਾ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ ਦਾ ਲੈਕਚਰਾਰ ਰੱਖ ਲਓ।" ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਬਜਾਜ ਤਾਂ ਚਾਰ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ।  ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਗਾਜੀਪੁਰ ਦੇ ਦੋ ਕਮੇਟੀ ਮੈਂਬਰ ਸਨ--- ਮਲਕੀਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ।  ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਾਲਜ ਨੂੰ ਚਾਰ ਕਨਾਲ ਥਾਂ ਦਾਨ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕਮੇਟੀ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਅਸਰ ਰਸੂਖ ਸੀ। ਮਲਕੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭਾਣਜੀ ਜਸਲੀਨ ਨੇ ਨਵੀਂ ਨਵੀਂ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਜਲੰਧਰ ਕਿਸੇ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਐਮ. ਏ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਨੰਬਰ ਵੀ ਸਾਂਵੀ ਜਿਹੀ ਸੈਂਕਡ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਚੋਣ ਇਤਿਹਾਸ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਪਿੰਸੀਪਲ ਰਿਆਸਤੀ  ਸਾਹਿਬ ਰੱਖੇ ਗਏ। ਉਹ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਪੜਾਉਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਕਿਸੇ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬ੍ਰਗੇਡੀਅਰ ਸੇਖੋਂ ਨਾਲ ਝਗੜਾ ਹੋ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਅਹੁਦੇ ਤੋਂ ਬਰਖਾਸਤ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਸੇਖੋ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਦੌੜ ਭੱਜ ਕਰਕੇ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬੁੱਟਰ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਤੇ ਮੈਨੇਜਰ ਸਰਦਾਰੀ ਲਾਲ ਨਾਲ ਰਾਬਤਾ ਕਾਇਮ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਤੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਾ ਕਿਤਿਓ਼ ਕੱਢਿਆ ਹੋਇਆ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਜਸਮੇਰ ਸਿੰਘ ਤੀਜੇ ਦਰਜੇ ਵਿੱਚ  ਐਮ. ਏ ਪਾਸ ਵੀ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਜਾਬ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਸ਼ਿਫਾਰਸ਼ ਇੱਕ ਡੇਰੇ ਦੇ ਸਾਧ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ।  ਉਸ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਇਹ ਵੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਤੀਸਰੇ ਦਰਜੇ ਵਿੱਚ ਐਮ. ਏ ਪਾਸ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰੈਪ ਤੇ ਬੀ ਏ ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸੀ।ਜਸਮੇਰ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਤੇ ਪੁਲਿਸ ਵਿਚ ਸਿਪਾਹੀ ਭਰਤੀ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਹੈੱਡ ਕਾਂਸਟੇਬਲ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਹ ਪ੍ਰਈਵੇਟ ਤੌਰ ਤੇ ਬੀ. ਏ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਹ ਕੋਆਪ੍ਰੇਟਿਵ ਸੋਸਾਇਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਾਲ ਨਾਲ ਐਮ ਏ ਅੰਗਰੇਜੀ ਤੀਸਰੇ ਦਰਜੇ ਵਿੱਚ ਕਰ ਗਿਆ ਸੀ।  ਉਸਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਛੇ ਕੁ ਮਹੀਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਕਾਲਜ ਨੇ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਉਹ ਇੱਕ ਐਸੇ ਕਾਲਜ  ਵਿੱਚ ਆ ਲੱਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਸੁਹਣਾ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਨਾਲੇ ਸਾਲ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਨੇ ਆਪਣੀ ਐਮ. ਏ ਦੀ ਡਿਵੀਜਨ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀ ਸਕੀਮ ਬਣਾ ਰੱਖੀ ਸੀ। ਕਾਲਜ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਸਟਾਫ ਭੁੱਖੀ ਮੱਝ ਵਾਂਗ ਸੀ ਤੇ ਸੋਮੇ ਗਿੱਲੀ ਤੂੜੀ ਵਾਂਗ। ਚੰਗੇ ਸਥਾਪਤ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਾਲਜਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਪੂਰੀਆ ਨਾ ਕਰਨ ਕਰਕੇ ਇਹ ਬਹੁਤੇ ਲੈਕਚਰਾਰ ਅੱਧ ਵਿਚਕਾਰ ਹੀ ਲਟਕ ਰਹੇ ਸਨ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਅਜੇ ਆਪਣੀ ਯੋਗਤਾ ਸੁਧਾਰਨੀ ਸੀ, ਕੋਈ ਕਿਤਿਓ ਕੱਢਿਆ ਹੋਇਆ ਚੰਗੀ ਸ਼ਿਫਾਰਸ਼ ਲੜਾ ਕੇ ਏਥੇ ਆ ਕੇ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਕੋਈ ਚੌਥਾ ਦਰਜਾ ਕਰਮਚਾਰੀ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸੇ ਕਮੇਟੀ ਮੈਂਬਰ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵਿੱਚ ਕਰਿੰਦਾ ਸੀ । ਉਹ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਉਸ ਤੋਂ ਕਾਲਜ ਦੇ ਕੰਮ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀਆਂ ਵਗਾਰਾਂ ਵੀ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਰਹਿਣਾ ਲੋਚਦਾ ਸੀ। ਕਾਲਜ ਦੇ ਸਾਧਨ ਮਾਨਤਾ ਮਿਲਣ ਨਾਲ ਚੰਗੇ ਬਣਨੇ ਸਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਤਾਬਿਆਦਾਰ ਕੋਲਡ ਸਟੋਰੇਜ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਕੁੱਝ ਸਮੇ ਬਾਅਦ ਕਾਲਜ ਇੱਥੋਂ ਸ਼ਿਫਟ ਹੋ ਕਿ ਨਾਲ ਲਗਦੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਥਾਂ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਸੀ ਜਿਥੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਡੋਨੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਇਸ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦਾ ਥਾਂ ਖਰੀਦ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਇਮਾਰਤ ਵਿੱਚੋ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਕੁਨੈਕਸ਼ਨ ਦੋ ਤਿੰਨ ਸਾਲ  ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕੱਟਿਆ ਗਿਆ ਸੀ । ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦਾ ਦਫਤਰ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਖੂੰਜੇ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖਿੜਕੀ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਫੀਸ ਕਲਰਕ ਬੈਠਦਾ ਸੀ। ਕਮਰਿਆ ਵਿੱਚੋ ਇੱਕ ਵਿੱਚ ਸਟਾਫ ਰੂਮ, ਇੱਕ ਵਿੱਚ ਸੀਮਤ ਜਿਹੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਤੇ ਬਾਕੀ ਦੋ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੈਪ ਤੇ ਬੀ. ਏ ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ ਦੀਆਂ ਜਮਾਤਾਂ ਲੱਗਦੀਆ ਸਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸੇ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਐਨ. ਸੀ. ਸੀ. ਅਫਸਰ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਸ਼ਿਫਾਰਸ਼ ਲੜਾ ਕੇ ਇਸ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਆ ਲੱਗਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਘਰਵਾਲੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਅਨ ਲੱਗ ਗਈ ਸੀ।  ਉਸ ਦੇ ਇੱਕ ਦਮ ਇੱਥੇ ਆ ਜਾਣ ਨਾਲ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਐਨ. ਸੀ. ਸੀ. ਵੀ ਚਲਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਨਵੇਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੇਰਾ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਹਰਬੰਸ ਬੀ. ਏ ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਉਹ ਮੁਹਾਲੀ ਇੱਕ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਇੱਕ ਅਜਬ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਈ।
"ਕੀ ਤੁਸੀ ਮੇਰੇ ਕਾਲਜ ਦੀ ਮੈਡਮ ਜਸਲੀਨ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹੋ?" ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਸੈਰ ਸਮੇਂ ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸਵਾਲ ਪਾਇਆ।
" ਹਾਂ , ਮੈੰ ਦੇਖੀ ਹੋਈ ਵੀ ਹੈ । ਨਾਮ ਤਾਂ ਸੁਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੀ ਹੈ । ਮੈਂ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਕੁ ਨਾਲ਼ਦੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਬੀ. ਐਸ ਸੀ ਕਰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਜੇ ਮੈਂ ਸਾਈਂਸ ਨਾ ਰੱਖੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਜਸਲੀਨ ਸੁਹਣੀ ਸੀ," ਮੈਂ  ਕਿਹਾ।
"ਸੁਹਣੀ ਹੀ ਨਹੀ, ਉਹ ਮਹਾਨ ਹਸਤੀ ਵੀ ਸੀ।" ਇੰਝ ਕਹਿ ਕੇ ਉਹ ਮੁਸਕੁਰਾ ਪਿਆ ।
"ਕੀ ਭਾਵ?"
"ਮੈਡਮ ਦਾ ਕਿੱਸਾ ਬੜਾ ਨਿਰਾਲਾ ਏ।"
"ਅੱਜ ਫਿਰ ਇਸ ਕਿੱਸੇ ਦੀ ਤਫਸੀਲ ਹੋ ਜਾਵੇ?"
"ਉਸ ਨੇ ਉਸੇ ਹੀ ਸਾਲ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਹਿਸਟਰੀ ਦੀ ਐਮ. ਏ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਐਮ. ਏ ਕਰਦੀ ਸਮੇਂ ਉਸਦਾ ਕਾਲਜ ਫੈਲੋ ਪੌਲ ਸਾਈਂਸ ਵਾਲਾ ਸਤਵੀਰ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਵਜੀਦਪੁਰ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਐਮ. ਏ ਦੌਰਾਨ ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਦੋਸਤੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਸਤਵੀਰ ਘਰੋਂ ਕਾਫੀ  ਅਮੀਰ ਸੀ ਤੇ ਸੀ ਵੀ ਘਰ ਦਿਆਂ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਪੁੱਤਰ। ਜਸਲੀਨ ਐਮ. ਏ ਵਿੱਚ ਸਾਂਵੀ ਸਿੱਕੀ ਸੈਕੰਡ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਲੈ ਗਈ ਸੀ । ਸਤਬੀਰ ਵੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ ਵਿੱਚ ਸੈਕੰਡ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਲੈ ਗਿਆ ਸੀ । ਜਸਲੀਨ ਤਾਂ ਆ ਕੇ ਲੈਕਚਰਾਰ ਲੱਗ ਗਈ ਸੀ ਤੇ ਸਤਬੀਰ ਕਾਨੂੰਨ  ਦੀ ਪੜਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਯੂਨੀਵਰਿਸਟੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਵੱਡੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਕਾਕਿਆਂ ਦਾ ਅਕਸਰ ਇਹ ਸ਼ੌਂਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ 2-3 ਸਾਲ ਵੱਧ ਲਗਾ ਕੇ  ਕੋਈ ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਲਈ ਜਾਵੇ ਤੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਮਜ਼ੇ ਕੀਤੇ ਜਾਣ।"
"ਕੀ ਫਿਰ ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਲਿੰਕ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਸੀ?" ਮੈਂ ਉਤਸੁਕਤਾ ਨਾਲ ਪੁੱਛਿਆ।
"ਕਮਾਲ ਐ ਯਾਰ! ਲਿੰਕ ਵੀ ਕਦੀ ਟੁੱਟਦੇ ਹੁੰਦੇ ਐ? ਫਿਰ ਤਾਂ ਲਿੰਕ ਜਿਆਦਾ ਵਧੀਆ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਲਿੰਕ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨਾਲੋਂ ਵਧੀਆ ਹੋਰ ਕਿਹੜੀ ਥਾਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ?"
"ਉਹ ਕਿਵੇ?"
"ਮੈਂ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਮੈਡਮ ਪਾਸ ਇਤਿਹਾਸ ਪੜ੍ਹਿਆ ਕਰਦਾ ਸਾਂ। ਸਾਡੇ ਬੀ. ਏ ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ ਦੇ ਇੱਕ ਸੈਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਤਬੀਰ ਤਿੰਨ ਕੁ ਵਾਰ ਸਾਡੇ ਕਾਲਜ ਆਇਆ ਸੀ। ਭਰਵਾਂ ਸ਼ਰੀਰ, ਕੱਦ ਛੇ ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਇੱਕ ਇੰਚ ਵੱਧ , ਸਾਂਵਲਾ ਰੰਗ, ਬਦਾਮੀ ਜਿਹੀ ਨੋਕ ਦਾਰ ਪੱਗ, ਬੈੱਲ ਬਾਟਮ ਪੈਂਟ, ਸਾਬਰ ਦੀ ਗੁਰਗਾਬੀ, ਪੂਰੀ ਟੌਹਰ! ਜਦ ਕਾਲਜ ਆਉਣਾ, ਇੱਕ ਦਮ ਮੈਡਮ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਕਰਵਾਉਣੀ ਤੇ ਬੁਲੱਟ ਮੋਟਰਸਾਇਕਲ ਤੇ ਬਿਠਾ ਕੇ ਲੈ ਜਾਣੀ। ਉਹਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਪੰਦਰਾਂ ਸੈਕਟਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੁੰਦੀ ਸੀ । ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਚਰਚਾ ਸੀ  ਕਿ ਮੈਡਮ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਹੋਈ ਕਿ ਹੋਈ।"
"ਕੀ ਹੋ ਗਈ ਫਿਰ?"
"ਕਿੱਥੇ ਯਾਰ? ਪਾਸਾ ਹੀ ਪਲਟ ਗਿਐ।
"ਉਹ ਕਿਵੇਂ ?"
"ਜਦ ਅਸੀ ਬੀ. ਏ ਭਾਗ ਦੂਜਾ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਤਾਂ ਦੇਖਿਆ ਮੈਡਮ ਤਾਂ ਅੱਧੀ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ। ਟੁੱਟੀ ਹੋਈ ਲਗਦੀ ਸੀ ਪੂਰੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਸਤਵੀਰ ਕਾਲਜ ਆਉਣੋ ਹਟ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਸਾਲ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਕੁ ਲੈਕਚਰਾਰ ਹੋਰ ਰੱਖ ਹੋ ਗਏ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਨਵੇਂ ਨਵੇਂ ਐਮ. ਏ ਕਰ ਕੇ ਆਏ ਸਨ। ਡੀ. ਪੀ. ਈ. ਗੁਰਦਿਆਲ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਾਲਾ ਸੰਧੂ ਅਮੀਰਜ਼ਾਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜੀ ਵਾਲਾ ਕੁਲਵਰਨ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਲਾ ਅਮਰਜੀਤ ਸਧਾਰਨ ਪਿਛੋਕੜ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਕੁਲਵਰਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਖੱਬੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਘਰੋਂ ਸਾਧਾਰਨ ਸੀ ਤੇ ਐਮ. ਏ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਕਰ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ। ਵੈਸੇ ਸਟੇਜ ਤੇ ਸੁਹਣਾ ਬੋਲ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਐਮ. ਏ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਜਿਲ੍ਹੇ ਪੱਧਰ ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤੇ ਵੀ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦੱਤ ਦੇ ਵੀ ਕੁੱਝ ਨੇੜੇ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਨਵੇਂ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀਆਂ ਯੂਨੀਅਨਾਂ ਹੀ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧੂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਾਲਾ ਅਮਰਜੀਤ ਕੁਝ ਪੱਕੜ ਉਮਰ ਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਕਈ ਸਾਲ ਕਿਸੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਅਧਿਅਪਕ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਤੌਰ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਐਮ. ਏ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਹੁਣ ਜਦ ਉਸ ਦੀ ਸੈਂਕੰਡ ਡਵੀਜ਼ਨ ਬਣ ਗਈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਲੈਕਚਰਾਰ ਦੀ ਅਸਾਮੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਈ ਸੀ।"
"ਕੋਈ ਦਿਲਚਸਪ ਗੱਲ ਵੀ ਕਰ ਤੂੰ ਤਾਂ ਏਵੇ ਲੰਬੀਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਨਿਰਮੂਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ।" ਮੈਂ ਤਨਜ ਕੱਸੀ।
"ਤੂੰ ਕੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਏਂ? ਲਗਦਾ ਏ ਤੂੰ ਚਾਹੁੰਦਾ ਏਂ ਕਿ ਮੈਂ ਮੈਡਮ ਜਸਲੀਨ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਕਹਾਂ?"
"ਤੂੰ ਸਹੀ ਬੁੱਝਿਆ। ਹਰ ਵੇਲੇ ਹਸੂੰ ਹਸੂੰ ਕਰਦੀ ਮੈਡਮ ਹੁਣ ਇੱਕ ਬੁੱਤ ਜਿਹੀ ਬਣ ਗਈ ਸੀ । ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਉਦਾਸੀ ਛਾਈ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਸਿਹਤ ਤੋਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਵੇਂ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਦਮਾਂ ਪੇਸ਼ ਆਇਆ ਹੋਵੇ। ਸਤਬੀਰ ਹੁਣ ਕਾਲਜ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਸਤੰਬਰ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ  ਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਭਾ ਟੋਹ ਮੁਕਾਬਲਾ ਰੱਖ ਲਿਆ। ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਚੋਂ ਪਾਸ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਯੁਵਕ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਕਾਲਜ ਫਗਵਾੜੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਕੁਲਵਰਨ ਦੀ ਡਿਉਟੀ ਨਾਟਕ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਉਣ ਤੇ ਲੱਗੀ। ਮੈਡਮ ਨੇ ਗਿੱਧਾ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਉਣਾ ਸੀ। ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦਾ ਓਵਰਆਲ ਇਨਚਾਰਜ (ਡੀਨ) ਅੰਗਰੇਜੀ ਵਾਲਾ ਸੰਧੂ ਸੀ। ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦਾ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਜੋਰ ਸੀ ਕਿ ਨਵੇਂ ਨਵੇਂ ਕਾਲਜ ਦਾ ਨਾਮ ਕੁੱਝ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਆਈਟਮਾਂ ਵਿੱਚ ਜਰੂਰ ਜਾਹਰ ਹੋਵੇ। ਤਿਆਰੀਆਂ ਪੂਰੇ ਜੋਸ਼ੋਖਰੋਸ਼ ਨਾਲ ਸ਼ੂਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਮੈਡਮ ਉਦਾਸ ਸੀ ਪਰ ਗਿੱਧਾ ਹੱਸਣ ਖੇਡਣ ਵਾਲੀ ਐਕਟੀਵਿਟੀ ਸੀ। ਹੁਕਮ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਤਾਂ ਕਰਨੀ ਹੀ ਪੈਣੀ ਸੀ। ਉਹ ਕਾਲਜ ਨੂੰ ਆਉਂਦੀ ਵੀ ਆਦਮਪੁਰ ਤੋਂ ਸੀ। ਯੁਵਕ ਮੇਲੇ ਦਾ ਥਾਂ ਫਗਵਾੜਾ ਸੀ। ਕੁਲਵਰਨ ਜਲੰਧਰ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਟਾਫ ਪਾਸ ਆਪਣੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਹਾਂ, ਟਾਵੇਂ ਟਾਵੇਂ ਲੈਕਚਰਾਰਾਂ ਪਾਸ ਸਕੂਟਰ ਜਾਂ ਮੋਟਰਸਾਇਕਲ ਜਰੂਰ ਹੋਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ । ਹਾਂ ਡੀਨ ਸੰਧੂ ਪਾਸ ਕਾਰ ਜਰੂਰ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਇੱਕ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਲੈਕਚਰਾਰ ਸੀ।  ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਰਿਆਸਤੀ ਪ੍ਰੋ. ਸੰਧੂ ਨੂੰ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦਾ ਡੀਨ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਵੀ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਕਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਰਿਆਸਤੀ ਪਾਸ ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਨਹੀ ਸੀ। ਤਿਆਰੀ ਖੂਬ ਚਲਦੀ ਗਈ। ਮੇਲਾ ਨੇੜੇ ਆਉਂਦਾ ਗਿਆ। ਛੋਟੇ ਜਹੇ ਕਾਲਜ ਦੀ ਫਿਜ਼ਾ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਰੰਗਤ ਵਿੱਚ ਰੰਗੀ ਗਈ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਮੇਲਾ ਸ਼ੂਰੂ ਹੋਇਆ ਉਸ ਦਿਨ ਇੱਕ ਵੈਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤਾਂ ਕਿ ਹਿੱਸੇ ਲੈਣ ਵਾਲੀਆਂ ਲੜਕੀਆਂ ਤੇ ਮੈਡਮ ਨੂੰ ਫਗਵਾੜੇ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲੀਆਂ ਦੋ ਲੜਕੀਆਂ ਵੀ ਸਨ ਤੇ ਪ੍ਰੋ. ਕੁਲਵਰਨ ਵੀ।"
"ਕਿਵੇਂ, ਕੋਈ ਇਨਾਮ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂ ਨਹੀਂ? ਨਵੇਂ ਨਵੇਂ ਕਾਲਜ ਨੂੰ ਕੌਣ ਪੁੱਛਦਾ ਏਡੇ ਵੱਡੇ ਜਾਹੋ ਜਲੌਅ ਵਿੱਚ?" ਮੈਥੋਂ ਕਹਿ ਹੋ ਗਿਆ, "ਤੁਹਾਡੀ ਹਾਲਤ ਤਾਂ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਚੱਕੀ ਰਾਹੇ ਜਿਹੀ ਹੋਈ ਹੋਣੀ ਏਂ? ਖਾਲੀ ਹੱਥ ਆ ਗਏ ਹੁਣੇ?"
"ਨਹੀਂ, ਐਸੀ ਤਾਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀ ਸੀ ਪ੍ਰੋ. ਕੁਲਵਰਨ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਰੰਗ ਲਿਆਈ। ਨਾਟਕ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਰਿਹਾ। ਇੱਕ ਕਿਰਦਾਰ ਨੂੰ ਅਭਿਨੈ ਦਾ ਨਿੱਜੀ ਇਨਾਮ ਵੀ ਮਿਲਿਆ ।"
"ਕਿਹਦਾ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ?"
"ਸਫਦਰ ਹਾਸ਼ਮੀ ਦਾ ਹੱਲਾ ਬੋਲ।"
"ਕੋਈ ਹੋਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ?"
"ਇੱਕ ਹੋਰ ਇਨਾਮ ਕਵਿਤਾ ਉਚਾਰਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੜਕੀ ਨੀਰੂ ਦਾ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੋਰ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ।"
"ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਸਲਾ ਇਹ ਬਣਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮੇਲਾ ਸਵੇਰੇ ਲੇਟ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ ਹਨੇਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਤਾਂ ਮੁੰਡੇ ਮੁੰਡੇ ਹਿੱਸੇ ਲੈਂਦੇ ਸਨ ਉਸ ਦਿਨ ਤਾਂ ਉਹ ਹਨੇਰੇ ਹੋਏ ਵੀ ਆਣੇ ਘਰੀਂ ਪੁਹੰਚ ਜਾਦੇ ਸਨ । ਜਿਸ ਦਿਨ ਗਿੱਧੇ ਵਾਲੀਆਂ ਤੇ ਡਰਾਮੇ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ਉਸ ਦਿਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੇਟ ਰਾਤ ਨੂੰ ਲਿਜਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡਾ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਔਖਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਆਖਰ ਕੁਲਵਰਨ ਨੇ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਗਿੱਧੇ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਮੈਡਮ ਜਸਲੀਨ ਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਉਸ ਪਾਸ ਰਾਤ ਰਹਿ ਲੈਣ ਤੇ ਸਵੇਰੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੈਨ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਛੱਡ ਆਵੇਗੀ। ਕਾਲਜ ਦੀ ਟੀਮ ਦੀ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦੀ ਵਾਰੀ ਆਖਰ ਵਿੱਚ ਸੀ।"
"ਹਰਬੰਸ , ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਕਿ ਗਿੱਧੇ ਵਾਲੀਆਂ ਤੇ ਨਾਟਕ ਵਾਲੀਆਂ ਸਭ ਮੈਡਮ ਦੇ ਨਾਲ ਕੁਲਵਰਨ ਪਾਸ ਰਾਤ ਠਹਿਰ ਗਈਆਂ?"
"ਨਹੀ, ਨਾਟਕ ਵਾਲੀਆਂ ਦੀ ਆਈਟਮ ਇੱਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਸੀ ਉਹ ਉਸ ਰਾਤ ਨਾਲ ਨਹੀ ਸਨ। ਮੈਡਮ ਪੂਰੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਸੀ। ਕੁਲਵਰਨ ਛੜਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਤੇ ਭੈਣ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੈਡਮ ਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਮਰਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਵੇਂ ਸੁਣਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੀ ਕੁਲਵਰਨ ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਦੇਰ ਰਾਤ ਤੱਕ ਬੈਠਾ ਕੁੱਝ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਸਲੀਨ ਉਸ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਵੇਰ ਲਈ ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰਨ ਦੇ ਰੌਅ ਵਿੱਚ ਗਈ। ਜਾ ਕੇ ਕਹਿੰਦੀ , 'ਹੁਣ ਪੜ੍ਹੀ ਜਾਣਾ ਸੌਂ ਵੀ ਜਾਓ।' ਨਾਲੇ ਉਸ ਨੇ ਕੁਲਵਰਨ ਦੀ ਪਿੱਠ ਤੇ ਹਲਕੀ ਜਿਹੀ ਥਪਕੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਹਲਕੀ ਸ਼ਰਾਰਤ ਨੇ ਚੁੱਕ ਦਿਤਾ ਘੜੇ ਤੋਂ ਕੌਲਾ।"
"ਵਾਹ ਜੀ ਵਾਹ! ਕੁਲਵਰ ਦੇ ਤਾਂ ਫੇਰ ਵਾਰੇ ਨਿਆਰੇ ਹੋ ਗਏ।"
"ਹਾਂ, ਬਸ ਉਸੇ ਘੜੀ ਤੋਂ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਖਲਬਲੀ ਮਚ ਗਈ। ਮੈਡਮ ਫਿਰ ਲੜਕੀਆਂ ਪਾਸ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਲੇਟ ਗਈ। ਨੀਂਦ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਸਵੇਰੇ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਤੀ ਚਾਹਤ ਝਲਕ ਰਹੀ ਸੀ। ਦੂਸਰੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਹੀ ਇਹ ਜੋੜੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨੇੜੇ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਵਾਕਫੀਅਤ ਦੋਸਤੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੀ ਗਈ ਤੇ ਦੋਸਤੀ ਗੱਲਵਕੜੀ ਵੱਲ ਵਧਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਕੰਟੀਨ ਤੇ ਵੀ ਇੱਕਠੇ ਚਾਹ ਪੀਣੀ। ਅਕਸਰ ਬੱਸ ਵੀ ਇਕੱਠਿਆ ਫੜਨੀਂ, ਰੂਟ ਭਾਵੇਂ ਅਲੱਗ ਅਲੱਗ ਸਨ। ਇੱਕ ਨੇ ਜਲੰਧਰ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਦੂਜੀ ਨੇ ਆਦਮਪੁਰ। ਅਗਲੇ ਦੋ ਕੁ ਮਹੀਨਿਆਂ 'ਚ ਸਾਰੇ ਕਾਲਜ ਨੂੰ ਇਵੇਂ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਕਿ ਕੋਈ ਧਮਾਕਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਸੀ।"
"ਕੀ ਭਾਵ?"
"ਪ੍ਰੇਮ ਵਿਆਹ।"
"ਮਾਪੇ ਮੰਨ ਗਏ?"
"ਕੁਲਵਰਨ ਤਾਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਡਬਲ ਤਨਖਾਹ ਘਰ ਆਉਣ ਲੱਗ ਜਾਵੇ। ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਪੂਰਾ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਜਸਲੀਨ ਦੇ ਘਰ ਵਾਲੇ ਵੈਸੇ ਹੀ ਇਸਤਰੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਸਨ।"
"ਯਾਰ, ਕੁਲਵਰਨ ਨੂੰ ਮੈਡਮ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਚੱਕਰ ਦਾ ਪਤਾ ਨੀ ਲੱਗਾ?"
"ਮਾੜਾ ਮੋਟਾ ਸ਼ੱਕ ਹੋਊ। ਮੈਡਮ ਨੇ ਮੌਕਾ ਸਾਂਭ ਲਿਆ
। ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, 'ਵਾਕਫੀਅਤ ਸੀ ਪਰ ਲੜਕੇ ਵਾਲੇ ਦਾਜ ਵਿੱਚ ਕਾਰ ਮੰਗਦੇ ਸਨ। ਵੈਸੇ ਵੀ ਕੁਲਵਰਨ ਰੂੜ੍ਹਵਾਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਘਰੋਂ ਵੀ ਹਲਕਾ ਹੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਥਾਂ ਨੌਕਰੀ ਹੋਣੀ ਬਹੁਤ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸੀ। ਭੈਣ ਅਜੇ ਵਿਆਹੁਣ ਵਾਲੀ ਸੀ। ਵੈਸੇ ਵੀ ਤੋਹਫੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀ ਗਰਮ ਕੋਟੀ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਸੀ ਕਿ ਸਤਵੀਰ ਦਾ ਪਿਉ ਆਕੜ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣਾ ਅਮੀਰਜ਼ਾਦਾ ਐਨੇ ਹਲਕੇ ਘਰ ਨਹੀ ਸੀ ਵਿਆਹੁਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਸਤਵੀਰ ਨੇ ਪਿਉ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ। ਉਲਟਾ ਪਿਊ ਕਹਿੰਦਾ ,'ਕੁੜੀ ਦੇ ਚਾਚਿਆਂ ਤਾਇਆਂ ਚੋ ਦਲਵੀਰਾ ਦੱਸ ਨੰਬਰ ਦਾ ਬਦਮਾਸ਼ ਏ। ਚਾਰ ਪੰਜ ਕਤਲ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਏ। ਪੈਸੇ ਦੇ ਕੇ ਛੁੱਟ ਜਾਂਦਾ ਏ। ਜੇ ਉਸ ਟੱਬਰ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ ਤਾਂ ਜਾਂ ਤੂੰ ਘਰ ਰਹੇਂਗਾ ਜਾਂ ਮੈ!' ਫਿਰ ਸਤਵੀਰ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਿਆ ਸੀ।"
"ਹੁਣ ਜੋੜੀ ਕਿਵੇਂ ਏ? "
"ਕਈ ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ, ਇੱਕ ਮੁੰਡਾ ਵੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਤਕੜਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਊ। ਮੇਰੇ ਹੁਣ ਖਾਸ ਲਿੰਕ ਵੀ ਨਹੀ ਹਨ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਮੁਹਾਲੀ ਹੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ । ਹਾਂ, ਇੱਕ ਵਾਰ ਕਾਲਜ ਦਾ ਸ਼ੁਗਲੀ ਕਲਰਕ ਗਿੰਦਾ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਜੋੜੀ ਦਾ ਹਾਲ ਚਾਲ ਪੁੱਛ ਬੈਠਾ ਕਹਿੰਦਾ: 'ਸਭ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਠੀਕ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਵੈਸੇ ਸਹੀ ਮਾਨਿਆ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸਿਰੇ ਚੜ੍ਹਨ ਵੇਲੇ ਤੂੜੀ ਗਿੱਲੀ ਸੀ, ਮੱਝ ਭੁੱਖੀ ਸੀ।' ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਗਿੰਦੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤੀ ਪੜਚੋਲ ਨਹੀ ਕੀਤੀ।"

ਸੂਤਰਧਾਰ: ਪੰਜ ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ 20 ਕੁ ਸਾਲ ਦਾ ਲੜਕਾ ਮੈਂਡੀ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਮੈਲਬੌਰਨ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਸਤੇ ਆਇਆ ਸੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਅਕਾਊਂਟਿੰਗ (Accounting) ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹ ਪਾਰਟ ਟਾਈਮ ਟੈਕਸੀ ਚਲਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਦ ਉਹਨੂੰ ਅਕਾਊਂਟਿੰਗ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨੋਕਰੀ ਨਾ ਮਿਲੀ ਤਾ ਉਹ ਪੂਰਾ ਸਮਾਂ ਟੈਕਸੀ ਚਲਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਦੋ ਕੁ ਸਾਲ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਪੈਸੇ ਜੋੜਨ ਲਈ ਦੌੜ ਲਗਾ ਛੱਡੀ ਤਾਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਾਪਿਸ ਜਾ ਕੇ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਮਾਸੀ ਨੇ ਉਸ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਲੜਕੀ ਲੱਭ ਰੱਖੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਿੰਸ ਨਾਮ ਦਾ ਲੜਕਾ ਉਸ ਦਾ ਮਿੱਤਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਪ੍ਰਿੰਸ ਇੱਕ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਵਿੱਚ ਦੋਰਾਹੇ ਇੱਕ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਮੈਂਡੀ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਮਨਾ ਲਿਆ। ਮੈਂਡੀ ਨੇ ਸੋਚਿਆਂ ਕਿ ਇੱਕ ਪੰਥ ਦੋ ਕਾਜ ਹੋ ਜਾਣਗੇ। ਉਹ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਲਵੇਗਾ ਤੇ ਆਪਣੀ ਮਾਸੀ ਦੁਆਰਾ ਲੱਭੀ ਲੜਕੀ ਵੀ ਦੇਖ ਆਵੇਗਾ।ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਆੜੀ ਦੋਰਾਹੇ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਪਹੁੰਚ ਗਏ।ਇਸ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਮੈਂਡੀ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਇੱਕ ਲੜਕੀ ਤੇ ਪੈਂਦੀ ਏ।ਉਹ ਉਸ ਲੜਕੀ ਦੀ ਖੁਬਸੂਰਤੀ ਤੇ ਫਿਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
(ਸਟੇਜ ਤੇ ਚਾਰ ਕੁਰਸੀਆਂ, ਇੱਕ ਮੇਜ, ਇੱਕ ਕਾਫੀ ਮਸ਼ੀਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮਾਈਕਰੋ ਪਏ ਹਨ)
ਅੱਗੇ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਦੇਖੋ ਇੱਕ ਲਘੂ ਨਾਟਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ। ਸੋ ਪੇਸ਼ ਹੈ ਨਾਟਕ ਓਵਰਟਾਈਮ! -ਓਵਰਟਾਈਮ!!
(ਪਰਦਾ ਉੱਠਦਾ ਹੈ। ਸਟੇਜ ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਮੈਂਡੀ ਤੇ ਪ੍ਰਿੰਸ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੰਡਾਲ਼ ਵਲ ਨੂੰ ਤਿਰਛੀ ਜਿਹੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ਼ ਝਾਕਦਾ ਹੋਇਆ।)
ਮੈਂਡੀ - ਔਹ ਸਾਹਮਣੇ ਖੜ੍ਹੀ ਲੜਕੀ ਕੋਣ ਏ? ਕੀ ਤੂੰ ਉਸਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਏ?
ਪ੍ਰਿੰਸ - ਨਹੀਂ ਮੈਂਡੀ ਨਹੀ। ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਕੇ ਦੱਸ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਕੀ ਗੱਲ? ਪਸੰਦ ਆ ਗਈ ਏ?
ਮੈਂਡੀ - (ਇੱਕ ਸ਼ੇਅਰ ਯਾਦ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ)
ਵੋਹ ਹੁਸਨ ਖੁਲ੍ਹ ਰਹਾ ਹੈ ਗਿਰਹ ਦਰ ਗਿਰਹ
ਯੇਹ ਤੀਰ ਚੂਕ ਜਾਏਗਾ, ਢੀਲੀ ਕਮਾਨ ਨਾ ਰੱਖ।
ਪ੍ਰਿੰਸ - ਓਏ ਪਾਗਲਾ, ਮੈਂ ਪਤਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਦੀਪਤੀ ਏ।ਉਹ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਨਾਨਕਾ ਮੇਲ਼ ਨਾਲ ਆਈ ਹੋਈ ਏ।
ਮੈਂਡੀ - ਇਸਨੂੰ ਤਾਂ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ ਹੀ ਪਊ!
ਪ੍ਰਿੰਸ - ਮਾਸੀ ਦੁਆਰਾ ਲੱਭੀ ਲੜਕੀ ਦਾ ਕੀ ਬਣੂ?
ਮੈਂਡੀ - ਤੂੰ ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰ। ਉਹਦੇ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸੋਚ ਲਵਾਂਗੇ।
(ਦੋਨੋ ਬਾਹਰ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੈਂਡੀ ਦੂਜੇ ਪਾਸਿਓਂ ਅੰਦਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਆਪਣੇ ਡਰਾਇੰਗ ਰੂਮ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਿੱਛਿਓਂ ਮਾਸੀ ਵੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਏ।)
ਮੈਂਡੀ - (ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਕੇ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ) -- ਮਾਸੀ ਜੀ, ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ।
ਮਾਸੀ - ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ,ਬੇਟਾ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਭਰਿਆ ਦਿਨ ਆ ਗਿਆ ਕਿਵੇਂ ਰਿਹਾ ਸਫਰ, ਪੁੱਤ?
ਮੈਂਡੀ - ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਰਿਹਾ । ਵਿਆਹ ਵਧੀਆ ਰਿਹਾ। ਹੋਰ ਤੁਸੀ ਸੁਣਾਓ ?
ਮਾਸੀ - ਅਸੀ ਸਭ ਠੀਕ ਹਾਂ, ਬੇਟੇ। ਕਦੋ ਕੁੜੀ ਦੇਖੀਏ ?
ਮੈਂਡੀ - ਜਦ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹੋ।
ਮਾਸੀ - ਮੈਂ ਪਰਸੋਂ ਨੂੰ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਸੱਦ ਲਿਆ ਹੈ।
ਮੈਂਡੀ - ਲੁਧਿਆਣੇ?
ਮਾਸੀ - ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਈ ਏ, ਤੇਰੀ ਮਾਸੀ ਕਿੱਥੇ ਰਹਿੰਦੀ ਏ।
ਮੈਂਡੀ - ਮੈਂ ਤੇ ਮੰਮੀ ਪਰਸਂੋ ਲੁਧਿਆਣੇ ਆ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਕਾਰ ਮੈਂ ਖੁਦ ਹੀ ਚਲਾ ਲਿਆਵਾਂਗਾ। ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਵਿੱਚ ਵੀ ਤਾਂ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਹੀ ਚਲਾਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਚਲਾਉਣੀ ਔਖੀ ਨਹੀਂ।
ਮਾਸੀ - ਚੰਗਾ ਪੁੱਤ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਚਲਾਇਓ। ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਏ ਇੱਥੇ ਦੀ ਟਰੈਫਿਕ ਦਾ। ਪਰਸੋਂ ਦੁਪਿਹਰ ਇੱਕ ਵਜੇ ਆ ਜਾਇਓ।
ਮੈਂਡੀ - ਚੰਗਾ ਮਾਸੀ ਜੀ।
(ਦੋਨੋ ਬਾਹਰ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।ਦੂਜੇ ਪਾਸਿਓਂ ਮੈਂਡੀ ਦੀ ਮਾਂ ਤੇ ਮੈਂਡੀ ਆ ਕੇ ਕੁਰਸੀਆਂ ਤੇ ਬੈਠ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਲੜਕੀ ਤੇ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਅੰਦਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।)

ਲੜਕੀ ਰੋਜ਼ੀ ਦੀ ਮਾਂ - ਬੇਟੇ ਕਦੋਂ ਆਏ ਸੀ?
ਮੈਂਡੀ - ਆਂਟੀ ਜੀ, ਹਫਤਾ ਕੁ ਹੋ ਗਿਆ। ਆ ਕੇ ਬਸ ਇੱਕ ਵਿਆਹ ਹੀ ਅਟੈਂਡ ਕੀਤਾ ਏ।
ਮਾਂ - ਬੇਟੇ ਛੁੱਟੀ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਏ?
ਮੈਂਡੀ - ਬਸ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਦੀ।
ਮਾਸੀ - ਬੇਟੇ, ਇਹ ਹੈ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਲੜਕੀ ਰੋਜ਼ੀ। ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰ ਲਓ।
ਮੈਂਡੀ (ਲੜਕੀ ਨੂੰ) - ਸੁਣਿਆ ਤੁਸੀਂ ਬੀ. ਖਾਮ. ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਏ।
ਰੋਜ਼ੀ - ਜੀ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਬੀ-ਕਾਮ ਕੰਪਲੀਟ ਕੀਤੀ ਏ ।
ਮੈਂਡੀ - ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਮੈਲਬੌਰਨ ਜਾ ਕੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਡਿਗਰੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਨੌਕਰੀ ਨਹੀ ਮਿਲਣੀ?
ਰੋਜ਼ੀ - ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਧਰ ਦੀਆਂ ਡਿਗਰੀਆਂ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਜਾਬ ਵਾਸਤੇ ਮਾਨਤਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ। ਇਹਨਾ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਏ। ਬਾਕੀ ਜੋ ਕੰਮ ਆਮ ਲੋਕ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਮੈਂ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹਾਂ।
ਮੈਂਡੀ - ਕੀ ਝਾੜੂ ਵੀ ਮਾਰ ਸਕਦੇ ਹੋ?
ਰੋਜ਼ੀ - ਜੀ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਥੇ ਝਾੜੂ ਦਾ ਵੀ ਸਟੈਂਡਰਡ ਏ। ਹੈ ਉੱਥੇ ਵੀ ਸਭ ਕੁੱਝ ਭਾਰਤ ਜਿਹਾ ਪਰ ਇਸ ਸਭ ਕੁੱਝ ਦਾ ਉੱਥੇ ਸਟੈਂਡਰਡ ਉੱਚਾ ਏ।
ਮੈਂਡੀ - ਪੈਸੇ?
ਰੋਜ਼ੀ - ਪੈਸੇ ਤਾਂ ਜਿਆਦਾ ਹੀ ਹਨ।ਵੈਸੇ ਵੀ ਰੁਪਏ ਤੇ ਡਾਲਰ ਦਾ ਬਹੁਤ ਫਰਕ ਏ।
ਮੈਂਡੀ - ਜੇ ਕੱਲ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਮਾਪੇ ਗੇੜਾ ਮਾਰਨ? ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਝੱਲ ਲਓਗੇ?
ਰੋਜ਼ੀ - ਬਿਲਕੁੱਲ ਝੱਲਾਂਗੀ। ਇੱਥੇ ਵੀ ਵੱਡੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਰਹੀ ਹਾਂ।
ਮੈਂਡੀ - ਕੀ ਸ਼ੁਰੂ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਲਓਗੇ? ਉੱਥੇ ਛੋਟੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਯੂਨਿਟਸ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ।
ਰੋਜ਼ੀ - ਕਿਉਂ ਨਹੀ? ਛੋਟੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ ਅੋਖਾ ਨਹੀ। ਆਪਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਤੇ ਮਿਲਵਰਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਰੂਰੀ ਹਨ।
(ਮੈਂਡੀ ਦੀ ਮਾਸੀ ਤੇ ਰੋਜ਼ੀ ਦੀ ਮਾਂ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ)
ਮੈਂਡੀ - (ਸੋਚਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਸਟੇਜ ਤੇ) ਰੋਜ਼ੀ? ਨਹੀਂ, ਨਹੀਂ! ਦੀਪਤੀ! ਦੀਪਤੀ!! ਠੀਕ ਹੈ। ਸ਼ਾਦੀ ਤਾਂ ਦੀਪਤੀ ਨਾਲ ਹੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਏ। ਮਾਸੀ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਜਵਾਬ ਦਿਆਂ? ਰੋਜ਼ੀ ਤਾਂ ਨਿਰ੍ਹੀ ਪੇਂਡੂ ਏ! ਦੀਪਤੀ ਪੂਰੀ ਸ਼ਹਿਰਨ! ਕਿੱਥੇ ਦੀਪਤੀ ਤੇ ਕਿੱਥੇ ਰੋਜ਼ੀ !! ਸ਼ਹਿਰੀ ਬੰਦੇ ਉੱਥੇ ਜਲਦੀ ਸੈੱਟ ਹੁੰਦੇ ਨੇ ।----ਜਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਕੁਝ ਚੰਗੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਛੇਤੀਂ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਨੇ----ਦੀਪਤੀ ਬੀ. ਐਸ. ਸੀ. ਏ, ਉਹ ਸਾਈਂਸ ਟੀਚਰ ਵੀ ਬਣ ਸਕਦੀ ਏ।ਦੀਪਤੀ ਹੀ ਠੀਕ ਏ!!---ਦੋ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਚ ਅਦਾਲਤੀ ਸ਼ਾਦੀ ਦੀਪਤੀ ਨਾਲ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ--ਆਪਾਂ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਜਾਵਾਂਗੇ--ਉਹ ਛੇ ਕੁ ਮਹੀਨਿਆ ਵਿੱਚ ਮੈਲਬੌਰਨ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗੀ।
(ਮੈਂਡੀ ਦਾ ਦੀਪਤੀ ਨਾਲ ਅਦਾਲਤੀ ਵਿਆਹ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਏ। ਮੈਂਡੀ ਤੇ ਪ੍ਰਿੰਸ ਵਾਪਿਸ ਮੈਲਬੌਰਨ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੈਂਡੀ ਅਖਬਾਰ ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰਦਾ ਹੋਇਆ ਅੰਦਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ)
ਮੈਂਡੀ - (ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਾਲ਼) ਰੱਬ ਨੇ ਗੁਣਾ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਪਾ ਦਿੱਤਾ---ਕਾਗਜ਼ੀ ਵਿਆਹ ਵੀ ਚੰਗਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ---ਦੇਖੋ ਹੁਣ ਇੱਥੇ ਪਹੁੰਚਣ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਲਗਦਾ ਏ--- ਆਉਂਦੀ ਨੂੰ ਕੀ ਕੰਮ ਦਵਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਏ--- (ਅਖਬਾਰ ਮੂਹਰੇ ਕਰਕੇ) ਹਾਊਸਕੀਪਿੰਗ (housekeeping)? ਫਾਈਵ ਸਟਾਰ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਹਾਊਸਕੀਪਿੰਗ ? ਨਹੀਂ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਔਖੀ ਜਾਬ ਏ--ਨਿਰੀ ਨੌਕਰਾਣੀਆਂ ਜਿਹੀ---  ਸਕਿਊਰਿਟੀ, ਨਹੀਂ ਇਹ ਰਾਤਾਂ ਦੀ ਬੇਅਰਾਮੀ ਵਾਲੀ ਜਾਬ ਏ---Woolworth ਜਾਂ Coles ਵਿੱਚ ਫਿਲਿੰਗ---ਹਾਂ ਇਹ ਕੁੱਝ ਠੀਕ ਹਨ----ਦੀਪਤੀ ਕੰਪਿਉਟਰ ਵਿੱਚ ਠੀਕ ਹੈ ਉਹ ਇਹਨਾਂ ਸਟੋਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਂਉਟਰ ਤੇ ਸੇਲਜ਼ਪਰਸਨ ਵੀ ਬਣ ਸਕਦੀ ਏ---ਚੰਗੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਜਾਬਾਂ ਲਈ ਤਾਂ ਕੋਰਸ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ--ਰੇਲਵੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਮ ਜਾਣਾ ਅੋਖਾ ਏ-----ਰੇਲਵੇ ਵੈਸੇ ਸ਼ਿਫਟ ਵਰਕ ਏ----ਇਹ ਵੀ ਤਾਂ ਔਖਾ ਹੀ ਏ--- ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਨਰਸ ਬਣ ਜਾਵੇ----- ਓਹ , ਇੱਕ ਹੋਰ ਜਾਬ ਚਾਈਲਡ ਕੇਅਰ---ਇਹ ਠੀਕ ਰਹੂ।
(ਅਖਬਾਰ ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰਦਾ ਮਾਰਦਾ ਬਾਹਰ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)
ਮੈਂਡੀ - (ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਟੈਕਸੀ ਰੈਂਕ ਤੇ) ---- How are you, Emmenual? Oh, many cabs!! Very quiet today?
ਇਮੈਨੂਅਲ - Fine bro. When did you come from Punjab?
ਮੈਂਡੀ - Last week. Will you please tell me one thing?
ਇਮੈਨੂਅਲ  - What do you mean?
ਮੈਂਡੀ - There is a childcare center near your house. Who is the owner?
ਇਮੈਨੂਅਲ  - That is private child care center. The owner is Emaad. He is from Lebanon.
ਮੈਂਡੀ - O.K. Do you know him?
ਇਮੈਨੂਅਲ  - A little bit. He is a good guy.
ਮੈਂਡੀ - His family? Is he married?
ਇਮੈਨੂਅਲ  - Yes, he is married. He has two children.
(ਇਮੈਨੂਅਲ ਤੇ ਮੈਂਡੀ ਬਾਹਰ ਚੱਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।ਮੈਂਡੀ ਦੂਜੇ ਪਾਸਿਓ ਦੀਪਤੀ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦਾ ਏ)
ਮੈਂਡੀ - Deepti dear, I am so serious. ਤੇਰੇ ਪਹੁੰਚਦੇ ਸਾਰ ਹੀ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਲਈ ਚੰਗੇ ਫੀਲਡ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਨੋਕਰੀ ਲੱਭ ਦਿੱਤੀ। ਤੂੰ ਕਿੰਨੀ ਖੁਸ਼ਨਸੀਬ ਏਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਕਿੰਨਾਂ ਸਮਾਂ ਪਤਾ ਹੀ ਨੀ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਕਿਸ ਫੀਲਡ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਮਿਲੂ।
ਦੀਪਤੀ - ਓਹ, ਰੀਅਲੀ?
ਮੈਂਡੀ - ਯੈੱਸ, ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਤੂੰ ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੈਲਬੌਰਨ ਪਹੁੰਚ ਹੀ ਜਾਵੇਂਗੀ।
ਪਹਿਲਾਂ ਚਾਈਲਡ ਕੇਅਰ ਦਾ ਕੋਰਸ ਕਰ ਲੈ।ਇਹ ਸਿਰਫ 12 ਕੁ ਹਫਤਿਆਂ ਦਾ ਏ।ਨਾਲ਼ੇ ਇੰਨੇ ਚਿਰ ਵਿੱਚ ਤੈਨੂੰ ਕਾਰ ਚਲਾਉਣੀ ਵੀ ਆ ਜਾਊ।ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਸੀਆਂ (Three c's) ਜਰੂਰੀ ਹਨ।
ਦੀਪਤੀ - Three c's?  ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਮਤਲਬ?
ਮੈਂਡੀ - Car, Computer and Communication ਇੱਥੇ ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਬਗੈਰ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਨਹੀ।ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੈਨੂੰ ਕੁੱਝ ਆਉਂਦਾ ਹੀ ਏ।ਕਾਰ ਸਿੱਖਣੀ ਪਊ ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਲਹਿਜੇ ਮੁਤਾਬਕ ਢਾਲਣੀ ਵੀ ਪਊ ਤੇ ਸਮਝਣੀ ਵੀ ਪਊ। ਕਾਰ ਸਿੱਖਣ ਦੇ 10 ਕੁ ਲੈਸਨ ਲੈ ਲਵੇਂ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਏ।
ਦੀਪਤੀ - ਓਕੇ ਡਾਰਲਿੰਗ।
(ਦੋਨੋ ਬਾਹਰ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੈਂਡੀ ਦੂਜੇ ਪਾਸਿਓ ਇਕ ਦਮ ਕੰਨ ਨੂੰ ਫੋਨ ਲਗਾਉਦੇ ਹੋਏ ਅੰਦਰ ਆਉਂਦਾ ਏ)
ਪ੍ਰਿੰਸ - (ਸਟੇਜ ਦੇ ਪਿੱਛਿਓ) ਹੈਲੋ?
ਮੈਂਡੀ - ਹੈਲੋ, ਪ੍ਰਿੰਸ?
ਪ੍ਰਿੰਸ - ਕੀ ਹਾਲ ਏ, ਦੋਸਤਾ ਹੁਣ ਫੂਨ ਕਰਨਾ ਹੀ ਬੰਦ ਕਰਤਾ। ਨਵੇਂ ਨਵੇਂ ਵਿਆਹ ਦੇ ਚਾਅ ਵਿੱਚ ਹੀ ਗੁਆਚ ਗਿਆ।ਹੋਰ ਭਰਜਾਈ ਕਿਵੇਂ ਹੈ? ਲ਼ਗਦਾ, ਖੂਬ ਸੈਰ ਸਪਾਟੇ ਕਰਦੇ ਹੋਵੋਗੇ। ਟੈਕਸੀ ਤਾਂ ਤੂੰ ਹੁਣ ਕੁੱਝ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਛੱਡੀ ਹੋਈ ਏ।ਕਿੱਥੇ ਕਿੱਥੇ ਗਏ ?
ਮੈਂਡੀ - ਟੈਕਸੀ ਹਫਤੇ ਕੁ ਲਈ ਹੀ ਛੱਡੀ ਏ। ਕੰਮ ਕੀਤੇ ਬਗੈਰ ਕਿੱਥੇ ਸਰਦਾ? ਪਹਿਲਾਂ ਪੰਜਾਬ ਜਾਣ ਤੇ ਖਰਚਾ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਪੰਜਾਬ ਮਹੀਨਾਂ ਫਿਰਨ ਤੁਰਨ ਤੇ ਖਰਚਾ ਆ ਗਿਆ। ਸਾਰੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਵੀ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁੱਝ ਆਸ ਰੱਖਦੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਨੇ।ਫਿਰ ਦੀਪਤੀ ਦੇ ਮੈਲਬੌਰਨ ਆਉਣ ਦਾ ਖਰਚਾ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਪੈਸੇ ਵਲੋਂ ਤਾਂ ਯਾਰ ਟੁੱਟੇ ਪਏ ਹਾਂ।
ਪ੍ਰਿੰਸ - ਮਿੱਤਰਾ ਸੋਹਣੀ ਚੀਜ ਨੂੰ ਵੀ ਤੂੰ ਹੀ ਟੁੱਟ ਕੇ ਪਿਆ ਏ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਲੋੜ ਬੰਦ ਥਾਂ ਤੇ ਵਿਆਹ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਤਾਂ ਕੁੜੀ ਵਾਲਿਆ ਨੇ ਵੀ ਕੁੱਝ ਪੈਸੇ ਖਰਚ ਕਰਨ ਲਈ ਅਰਾਮ ਨਾਲ ਮੰਨ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਤੂੰ ਟੁੱਟ ਕੇ ਪਿਆ ਏ। ਅਗਲੇ ਖਰਚ ਤੋਂ ਹੱਥ ਖਿੱਚਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਉਖਲੀ 'ਚ ਸਿਰ ਤਾਂ ਦੇ ਹੀ ਦਿੱਤਾ, ਹੁਣ ਮੋਹਲ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਨਹੀ ਡਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ।ਚਾਰ ਦਿਨ ਘੁੰਮ ਫਿਰ ਕੇ ਕੰਮ ਤੇ ਜੁਟ ਜਾਹ। ਘਰਵਾਲੀ ਨੂੰ ਡਰਾਈਵਿੰਗ ਦੇ ਕੁੱਝ ਲੈਸਨ ਦੁਆ ਦੇਹ ਤੇ ਫਿਰ ਚਾਈਲਡ ਕੇਅਰ ਦਾ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਕੋਰਸ ਕਰਵਾ ਦੇਹ। ਸਭ ਠੀਕ ਹੋ ਜੂ।
ਮੈਂਡੀ - ਡਰਾਇਵਿੰਗ ਦਾ ਲਾਇਸੈਂਸ ਤਾਂ ਉਹਨੇ ਲੈ ਵੀ ਲਿਆ। ਉਹ ਬੜੀ ਤੇਜ ਏ। ਚਾਈਲਡ ਕੇਅਰ  ਦਾ ਕੋਰਸ ਕਰ ਰਹੀ ਏ। ਮੈਂ ਚਾਈਲਡ ਕੇਅਰ ਸੈਂਟਰ ਵੀ ਲੱਭ ਲਿਆ ਏ। ਬੱਸ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਉਸ ਦੀ ਨਿਯੁਕਤੀ ਉੱਥੇ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।
ਪ੍ਰਿੰਸ (ਪਿੱਛਿਓਂ ਹੀ) - ਕਮਾਲ ਕਰਤੀ ਯਾਰ। ਐਨੀ ਜਲਦੀ ਇੱਥੇ ਚੰਗੇ ਕੰਮ ਕਿੱਥੇ ਮਿਲਦੇ ਨੇ। ਤੇਰੀ ਵਾਈਫ ਸੱਚ ਮੁੱਚ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ ਤਰਾਰ ਏ।
(ਪ੍ਰਿੰਸ ਫੋਨ ਤੇ ਚੁੱਪ ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਏ ਮੈਂਡੀ ਇੱਕਲਾ ਹੀ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦਾ ਏ। ਇਨੇ ਚਿਰ ਵਿੱਚ ਦੀਪਤੀ ਦਾਖਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਏ)
ਦੀਪਤੀ - ਫੋਨ ਵਿੱਚ ਗੁਆਚੇ ਹੋਏ ਹੋ। ਹੁਣ ਫੋਨ ਕਾਹਦੇ ?ਕੰਮ ਤਾਂ ਬਣ ਹੀ ਗਿਆ ਏ।ਮੇਰਾ ਤਾਂ ਚਾਈਲਡ ਕੇਅਰ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਦਿਨ ਬੜਾ ਚੰਗਾ ਰਿਹਾ।
ਮੈਂਡੀ - ਮੈਂ ਪ੍ਰਿੰਸ ਨੂੰ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਤੂੰ ਡਰਾਈਵਰਜ਼ ਲਾਈਸੰਸ ਵੀ ਲੈ ਲਿਆ ਤੇ ਕੋਰਸ ਕਰਕੇ ਚਾਈਲਡ ਕੇਅਰ ਵੀ ਜਾਇਨ ਕਰ ਲਿਆ। ਕਿਵੇਂ ਰਿਹਾ? ਕੋਈ ਹੋਰ ਗੱਲ? ਕਿੰਨੀਆ ਕੁ ਵਰਕਰਜ਼ ਹਨ?
ਦੀਪਤੀ - ਸੈਂਟਰ ਬਹੁਤਾ ਵੱਡਾ ਨਹੀ। ਫਿਰ ਵੀ ਅਸੀ 12 ਕੁ ਵਰਕਰ ਤਾਂ ਹਾਂ ਹੀ।ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਏ। ਮਾਲਕ ਈਮਾਦ ਬੜਾ ਚੰਗਾ ਏ।ਆਓ ਹੁਣ ਚਾਹ ਪੀਂਦੇ ਹਾਂ
(ਦੋਨੋ ਬਾਹਰ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ)
(ਚਾਈਲਡ ਕੇਅਰ ਸੈਂਟਰ ਦਾ ਇੱਕ ਦ੍ਰਿਸ਼। ਈਮਾਦ ਕੁਰਸੀ ਤੇ ਬੈਠਾ ਹੈ। ਚਾਈਲਡ ਕੇਅਰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਿਸ਼ਾਨ ਦਿਖਾਉਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਆਪਣੀ ਸਮਝ ਮੁਤਾਬਕ ਦਿਖਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।)
ਈਮਾਦ - (ਦਫਤਰ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਦੀਪਤੀ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ) ਦੀਪਤੀ, You are really good. I am satisfied with your work. Your behaviour with children is really nice. Keep it up. Your work shows that you will surely get promotion very soon.
ਦੀਪਤੀ - Thanks, Emaad! May I go now?
ਈਮਾਦ - Oh, no. I will share a cup of coffee with you.
(ਈਮਾਦ ਖੁਦ ਹੀ ਉੱਠ ਕੇ ਕਾਫੀ ਮਸ਼ੀਨ ਚੋਂ ਕਾਫੀ ਬਣਾ ਕੇ ਮੇਜ ਤੇ ਰੱਖ ਦਿੰਦਾ ਏ)
Have it. Please.
ਦੀਪਤੀ - Thanks, Emaad. You are taking extra pains for me.
ਈਮਾਦ - Oh, no. It is my pleasure Now you can go and look after your room. (ਦੀਪਤੀ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਏ)
(ਈਮਾਦ ਇੱਕਲਾ ਹੀ)
Really beautiful! Indian beauty!! How can I capture her? She is newly married! They say her hubby is a cab driver. She needs time but he remains over busy in cab driving. He hankers after money---------
(ਇਵੇਂ ਬੋਲਦਾ ਬਾਹਰ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਏ)
(ਦੁਜੇ ਪਾਸਿਓ ਮੈਂਡੀ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦਾ ਏ)
ਮੈਂਡੀ - ਦੀਪਤੀ! ਦੀਪਤੀ!! ਦੀਪਤੀ!!! ਕੁੱਝ ਖਾਣ ਲਈ ਹੈ? ਮੈਂ ਤਾਂ ਅੱਜ ਬਾਹਰ ਵੀ ਕੁੱਝ ਨੀ ਖਾ ਸਕਿਆ। ਤੜਕਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਲੰਬੀਆ ਜਾਬਾਂ ਮਿਲ਼ ਗਈਆਂ। ਉੱਠ ਵੀ। ਕੁੱਝ ਖਾਣ ਨੂੰ ਦੇਹ! ਕੁੱਝ ਖਾਣ ਨੂੰ ਦੇਹ!! ਮਰ ਗਏ ਭੁੱਖੇ!!!
ਦੀਪਤੀ (ਘੂਕ ਸੁੱਤੀ ਪਈ) - ਕਿਉਂ ਡਿਸਟਰਬ ਕਰੀ ਜਾਂਦੇ ਹੋ? ਨਾ ਆਪ ਸੌਣਾ ਨਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸੌਣ ਦੇਣਾ। ਕਿਚਨ 'ਚ ਜਾਓ। ਜੋ ਮਿਲਦਾ ਏ ਖਾ ਲਓ। ਮੈਨੂੰ ਤੰਗ ਨਾ ਕਰੋ। ਕੀ ਖੱਟਿਆ ਅਸਟਰੇਲੀਆ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਕੇ। ਕੰਮ ਹੀ ਕੰਮ। ਕੰਮ ਹੀ ਕੰਮ। ਹਰ ਵੇਲੇ ਕੰਮ ਹੀ ਕੰਮ।
(ਕਹਿੰਦੀ ਬਾਹਰ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ)
(ਮੈਂਡੀ ਦੁਖੀ ਹੋ ਕੇ ------- ਫਰਿੱਜ ਖੋਲਣ ਦਾ ਅਭਿਨੈ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਫਰਿੱਜ ਵਿੱਚ ਨੂੰ ਦੇਖੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੂੰਹੋਂ ਸ਼ਬਦ 'ਬਰੈੱਡ' ਬੋਲਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ 'ਬਰੈਡ' ਨੂੰ ਮਾਈਕਰੋ 'ਚ ਸੇਕਣ ਦਾ ਅਭਿਨੈ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਲਾਦ ਕੱਟ ਕੇ ਜੈਮ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਅਭਿਨੈ ਕਰਦਾ ਹੈ।)
(ਪਿੱਛਿਓਂ ਬਿੱਟੂ ਤਲਵੰਡੀ ਵਾਲ਼ੇ ਦੀਆਂ ਇਹ ਸਤਰਾਂ ਧੀਵੀਂ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗੂੰਜਦੀਆਂ ਹਨ:-
ਐਵੇਂ ਸ਼ਿਫਟਾਂ ਡਬਲ ਰਿਹਾ ਮੈਂ ਲਾਉਂਦਾ
ਜਿਹਦੇ ਲਈ ਰਾਤਾਂ ਝਾਕ ਝਾਕ ਕੇ!
ਦਿਲ ਤੋੜ ਗਈ, ਹਾਏ, ਉਹ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ
'ਨਹੀਂ ਰਹਿਣਾ ਤੇਰੇ ਨਾਲ਼' ਆਖ ਕੇ!
ਬੜੀ ਰੀਝ ਨਾ, ਹਾਏ, ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਜੋ ਆਲ੍ਹਣਾ,
ਉੱਡ ਗਿਆ ਉਹ ਤੀਲਾ ਤੀਲਾ ਕਰਕੇ!
ਮੰਝਧਾਰ ਵਿੱਚ ਛੱਡ ਮੈਨੂੰ ਕੱਲਾ, ਛੱਡ ਡੁੱਬਦੇ ਨੂੰ ਲਗ ਗਈ ਕਿਨਾਰੇ
ਕਿਸ਼ਤੀ ਗੈਰਾਂ ਦੀ ਚੜ੍ਹ ਕੇ, ਹਾਏ, ਕਿਸ਼ਤੀ ਗੈਰਾਂ ਦੀ ਚੜ੍ਹ ਕੇ!
ਰਹਿਣਾ ਪਏ ਭਾਵੇਂ ਕੱਲਮ ਕੱਲਾ, ਮਾੜਾ ਜੋਟੀਦਾਰ ਨਾ ਮਿਲ਼ੇ!
ਰੋਟੀ ਮਿਲ਼ੇ ਨਾ ਮਿਲ਼ੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਰੱਜਵੀਂ
ਧੋਖੇਬਾਜ ਯਾਰ ਨਾ ਮਿਲ਼ੇ, ਹਾਏ, ਥੋਖੇਬਾਜ ਯਾਰ ਨਾ ਮਿਲ਼ੇ!!
ਜਨਾਨੀਆਂ ਵੀ ਬੜੀਆ ਘਟੀਆ ਹੁੰਦੀਆ ਨੇ----ਥੋੜ੍ਹੀ ਵੀ ਤਕਲੀਫ ਵੀ ਨਹੀ ਝੱਲਦੀਆ----ਇਹ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀ ਦੁਖੀ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਈ---ਅੱਗੇ ਕੀ ਬਣੂ?
(ਇਵੇਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਮੈਂਡੀ ਬਾਹਰ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਏ)
(ਚਾਈਲਡ ਕੇਅਰ ਸੈਂਟਰ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼)
(ਈਮਾਦ ਆ ਕੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠਦਾ ਏ ਦੀਪਤੀ ਈਮਾਦ ਦਾ ਚੈਨ ਲੁੱਟ ਚੁੱਕੀ ਏ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਘਰਵਾਲ਼ੀ ਤੋਂ ਤਲਾਕ ਲੈ ਚੁੱਕਾ ਏ ਇਕੱਲਾ ਹੀ ਨਾਲ ਲਗਦੇ ਕੁਆਟਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਏ)
ਈਮਾਦ- (ਦੀਪਤੀ ਦੇ ਕਮਰੇ ਦਾ ਬਟਨ ਦਬਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ। ਦੀਪਤੀ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ) Come on please, be comfortable.
(ਦੀਪਤੀ ਬੈਠ ਜਾਂਦੀ ਏ)
How do you feel here? Any complaint from my workers? I came to know you need extra hours. Do you?
ਦੀਪਤੀ - Yes, I can work extra hours, Emaad. We need money for buying house.
ਈਮਾਦ - No worries. I will give you extra hours. I will prepare coffee for you. You are so much regular. You are nice too.
ਦੀਪਤੀ - Why you take trouble for me? If you do prepare then why only for me? Do it for yourself too.
ਈਮਾਦ - Not for me because I have taken little bit wine. Would you like to taste wine? If yes, then you are welcome to my adjoining quarter. It is almost the closing time of child care centre.
ਦੀਪਤੀ - Oh sure.
(ਦੋਨੋ ਉੱਠ ਕੇ ਸਟੇਜ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾ ਕੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸਿਓਂ ਘੁੰਮ ਕੇ ਆ ਕੇ ਫੇਰ ਬੈਠ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।)
(ਪਿੱਛਿਓਂ ਆਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਈਮਾਦ ਵਾਈਨ ਦੀਆਂ ਦੋ ਗਲਾਸੀਆਂ ਲੈ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।)
ਇੱਕ ਗਲਾਸੀ ਦੀਪਤੀ ਨੂੰ ਦਿੰਦਾ ਏ। ਦੋਨੋ ਗਲਾਸੀਆਂ ਟਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ।ਦੀਪਤੀ ਘੁੱਟ ਭਰਦੀ ਏ)
ਦੀਪਤੀ - Very tasty, Emaad. Wonderful!
ਈਮਾਦ - Drink it. One scooner more?  
ਦੀਪਤੀ - ਓ.ਕੇ
ਈਮਾਦ - You are really very nice
ਦੀਪਤੀ - Thanks, Emaad
ਈਮਾਦ - I really like you, Deepti, how is your husband?
ਦੀਪਤੀ - He is bullshit. Drives taxi all night. He has no understanding of married life. Money! Money!! Money!!!
ਈਮਾਦ - Come on baby.
(ਦੀਪਤੀ ਈਮਾਦ ਤੇ ਪਾਣੀ ਵਾਂਗ ਡੁੱਲ ਪੈਂਦੀ ਏ। ਦੋਨਾ ਦੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਜੱਫੀ ਦਿਖਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।)
ਦੀਪਤੀ (ਸੋਚਾਂ ਵਿੱਚ) - ਭਲਾ ਘਰ ਹੋਵੇ ਵਸਣ ਨੂੰ ਤੇ ਮਰਦ ਹੋਵੇ ਹੱਸਣ ਨੂੰ - ਸੁਆਣੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਕੀ ਚਾਹੀਦਾ ਏ? ਕੁੱਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦਾ ਨਸ਼ਾ ਉੱਤਰਦਾ ਏ। ਫਿਰ ਉਹ ਈਮਾਦ ਤੋਂ ਛੁੱਟੀ ਲੈ ਕੇ ਘਰ ਚੱਲੀ ਜਾਂਦੀ ਏ ਭਾਵ ਸਟੇਜ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਜਾ ਕੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸਿਓਂ ਫਿਰ ਅੰਦਰ ਆਉਂਦੀ ਏ। ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਦੂਜੇ ਪਾਸਿਓਂ ਮੈਂਡੀ ਅੰਦਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।)
ਮੈਂਡੀ - (ਰਾਤ ਨੂੰ ਦੋ ਵਜੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ) ਦੀਪਤੀ।ਦੀਪਤੀ।ਅੱਜ ਬੜੀ ਜਲਦੀ ਸਂੌ ਗਈ? ਮੈਂ ਤਾਂ ਅੱਗੇ ਨਾਲੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹਾਂ। ਅੱਗੇ ਤਾਂ ਮੈਂਨੂੰ ਤੜਕੇ ਦੇ ਤਿੰਨ ਵੱਜ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ।ਉੱਠ! ਕੁੱਝ ਖਾਣ ਨੂੰ ਹੀ ਦੇ ਦੇਹ।
ਦੀਪਤੀ (ਅੰਗੜਾਈ ਲੈਂਦੀ ਹੋਈ) - ਅਰਾਮ ਨਾਲ ਸੌਂ ਜਾਓ। ਮੈਨੂੰ ਨਾ ਜਗਾਓ! ਮੈਂ ਕੰੰਮ ਤੋਂ ਥੱਕੀ ਹੋਈ ਆਈ ਸੀ। ਬੱਚੇ ਮੱਤ ਮਾਰ ਲੈਂਦੇ ਨੇ।
(ਮੈਂਡੀ ਦੁਖੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸੌਂ ਜਾਂਦਾ ਏ। ਪਰਦਾ ਬੰਦ ਹੋ ਕੇ ਖੁੱਲਦਾ ਏ। ਮੈਂਡੀ ਤੇ ਦੀਪਤੀ ਸਵੇਰ ਵੇਲੇ ਇੱਕਠੇ ਦਿੱਖਦੇ ਹਨ)
ਮੈਂਡੀ - ਮੈਂ ਰਾਤੀ ਭੁੱਖਣ ਭਾਣਾ ਸੌਂ ਗਿਆ। ਤੈਨੂੰ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ? ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਜ਼ਰ੍ਹਾ ਵੀ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ। ਤੈਨੂੰ ਪਤਾ ਏ ਸਾਡੇ ਸਿਰ ਘਰ ਦਾ ਕਿੰਨਾਂ ਕਰਜ਼ਾ ਏ। ਜੇ ਵਾਧੂ ਕੰਮ ਕਰਾਂਗੇ ਤਾਂ ਹੀ ਉਹ ਕਰਜ਼ਾ ਸਿਰੋਂ ਲੱਥੂਗਾ। ਤੈਨੂੰ ਹੋ ਕੀ ਗਿਆ ਏ? ਤੂੰ ਚੰਗੀ ਭਲੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ?
(ਦੀਪਤੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੜਕ ਕੇ ਬੋਲ ਪੈਂਦੀ ਹੈ)
ਦੀਪਤੀ - ਮੈਨੂੰ ਘਰ ਦੇ ਅੱਧੇ ਪੈਸੇ ਦੇ ਦੇਹ। ਮੈਂ ਅਲੱਗ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ।ਜੇ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਲੈ ਲਵਾਂਗੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਪਰੈਗਨੈਂਟ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਘਰ ਵੇਚ ਦੇਵਾਂਗੀ ਤੇ ਅੱਧੀ ਇਕੂਇਟੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੇ ਦੇਵਾਂਗੀ।ਜਿੱਥੇ ਮਰਜੀ ਦਫਾ ਹੋ ਜਾਹ।
(ਮੈਂਡੀ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਥੱਲਿਓ ਜਮੀਨ ਨਿੱਕਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੂਰਾ ਭੇਤ ਉਦੋਂ ਖੁੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦ ਦੀਪਤੀ ਚਾਈਲਡ ਕੇਅਰ ਸੈਂਟਰ ਤੋਂ ਘਰ ਆਉਣਾ ਹੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ)
(ਦੋਨੋ ਬਾਹਰ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ)
(ਦੂਜੇ ਪਾਸਿਓ ਈਮਾਦ ਤੇ ਦੀਪਤੀ ਦੋਨੋ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ)
ਦੀਪਤੀ - Now we are free, Emaad! We can live the way we like.
ਈਮਾਦ - What a wonderful life! We will live together and run the child care more comfortably.
ਦੀਪਤੀ - Hell with Mandy I have at last got a husband of my liking! I have got husband of my liking!!
(ਪਰਦਾ ਗਿਰਦਾ ਹੈ)